Blok 7 Regulatie
Zenuwstelsel en signaaloverdracht ......................................................................................................... 4
Het somatosensorisch zenuwstelsel ................................................................................................... 6
Het autonome zenuwstelsel.............................................................................................................. 12
Autonome innervatie van het hart ................................................................................................ 14
Autonome innervatie van de blaas ............................................................................................... 14
Autonome innervatie van de hoofdregio ...................................................................................... 15
Autonome innervatie van borst, buik en bekken .......................................................................... 15
Autonome dysfunctie ........................................................................................................................ 16
POTS .............................................................................................................................................. 16
MSA (multiple system atrophy) ..................................................................................................... 17
Hersenzenuwen ..................................................................................................................................... 18
Het limbisch systeem ............................................................................................................................ 20
Hersenen en lichaam ............................................................................................................................. 21
Pijn ......................................................................................................................................................... 23
Chronische pijn .................................................................................................................................. 24
Nociceptieve pijn ............................................................................................................................... 25
Pijninhibitie .................................................................................................................................... 26
Gerefereerde pijn .......................................................................................................................... 28
Neuropathische pijn .......................................................................................................................... 28
Co-analgetica ................................................................................................................................. 31
Fantoompijn .................................................................................................................................. 32
Meetinstrumenten DN4/EMG ....................................................................................................... 33
Nociplastische pijn............................................................................................................................. 34
Bio-psychosociaal model/pijngedrag ............................................................................................ 40
Pijnrevalidatie ................................................................................................................................ 41
Fibromyalgie .................................................................................................................................. 42
Pijnbehandeling ..................................................................................................................................... 42
Onbehandelde pijn ............................................................................................................................ 42
WHO-pijnladder................................................................................................................................. 43
Verschillende vormen van opioïdengebruik ..................................................................................... 44
Gepast opioïden gebruik ............................................................................................................... 45
Stigmatisering ................................................................................................................................ 46
Fysiologie van het bot ........................................................................................................................... 46
1
,Osteoporose .......................................................................................................................................... 50
Diagnostiek van osteoporose ............................................................................................................ 50
Differentiaaldiagnose osteoporose ................................................................................................... 52
Risicofactoren/oorzaken osteoporose .............................................................................................. 53
Behandeling van osteoporose ........................................................................................................... 54
Ontwikkeling van geneesmiddelen ....................................................................................................... 56
Bijschildklier........................................................................................................................................... 57
Hyperparathyreoïdie ......................................................................................................................... 58
Hypoparathyreoïdie .......................................................................................................................... 59
Regulatie calcium .................................................................................................................................. 60
Hypercalciëmie .................................................................................................................................. 60
Hypocalciëmie ................................................................................................................................... 61
Calcium meten op het laboratorium ................................................................................................. 62
Regulatie PTH ........................................................................................................................................ 62
Regulatie vitamine D ............................................................................................................................. 62
Regulatie fosfaat.................................................................................................................................... 64
Hypofosfatemie ................................................................................................................................. 65
Fosfaat meten op het laboratorium .................................................................................................. 65
Calcium en fosfaat interactie ................................................................................................................ 66
Niersteenvorming en koliek .................................................................................................................. 67
Definities ziekte en gezondheid en beïnvloeding op geneesmiddelgebruik ......................................... 69
Integriteit: belangen van industrie en beïnvloeding van artsen ........................................................... 70
De hypothalamus .................................................................................................................................. 70
Temperatuurregulatie ....................................................................................................................... 72
Hypofyse ................................................................................................................................................ 72
Hypofyseadenomen .......................................................................................................................... 74
Hypofyse en visuele banen................................................................................................................ 76
De bijnier ............................................................................................................................................... 78
Hypothalamus-hypofyse-bijnier as........................................................................................................ 80
Syndroom van Cushing .......................................................................................................................... 84
Exogene glucocorticoïden ..................................................................................................................... 86
Steroïdhormoon metingen .................................................................................................................... 86
Receptoren ............................................................................................................................................ 86
Kernreceptoren ................................................................................................................................. 86
Membraanreceptoren ....................................................................................................................... 88
Hypogonadisme bij de man ................................................................................................................... 91
2
,Groei bij endocrinopathieën ................................................................................................................. 92
Schildklier .............................................................................................................................................. 92
Hyperthryeoïdie................................................................................................................................. 95
M. Graves ...................................................................................................................................... 96
Thyreoïditis .................................................................................................................................... 98
Toxische nodus/multinodulair struma .......................................................................................... 99
Hypothyreoïdie .................................................................................................................................. 99
Biochemische testen van de schildklierfunctie ............................................................................... 102
Endocrine-disrupting Chemicals (EDCs) .............................................................................................. 103
Schildkliernodus .................................................................................................................................. 104
Radioactief jodium .......................................................................................................................... 105
Behandeling en follow-up schildklierkanker ................................................................................... 106
Slapen .................................................................................................................................................. 107
Dag-nachtritme ............................................................................................................................... 107
Normale slaap.................................................................................................................................. 108
Meten van slaap .............................................................................................................................. 109
Slaapstoornissen.............................................................................................................................. 110
Neurologie van slaap ....................................................................................................................... 112
Geneesmiddel van de week ................................................................................................................ 116
Paracetamol .................................................................................................................................... 116
Ibuprofen ......................................................................................................................................... 116
Tramadol ......................................................................................................................................... 117
Oxycodon......................................................................................................................................... 117
Colecalciferol ................................................................................................................................... 118
Fosfaat ............................................................................................................................................. 118
Calcium ............................................................................................................................................ 119
Nortriptyline .................................................................................................................................... 119
Testosteron ..................................................................................................................................... 120
Groeihormoon ................................................................................................................................. 121
Hydrocortison .................................................................................................................................. 122
Levothyroxine .................................................................................................................................. 122
Morfine ............................................................................................................................................ 122
Benzodiazepines .............................................................................................................................. 123
3
, Zenuwstelsel en signaaloverdracht
Het zenuwstelsel bestaat uit 2 delen:
1. Centraal zenuwstelsel: hersenen en ruggenmerg
2. Perifeer zenuwstelsel: zenuwen en ganglia
1. Somatisch zenuwstelsel: dwarsgestreepte spieren en ontvangen zintuigelijke informatie
1. Gnostisch
2. Vitaal
2. Autonome zenuwstelsel: nodig voor onbewuste en automatische functies inwendige
organen
1. Sympathisch zenuwstelsel
2. Parasympathisch zenuwstelsel
Een neuron bestaat uit 3 hoofdonderdelen:
1. Cellichaam (soma): bevat de celkern, verantwoordelijk voor stofwisseling van de cel
2. Dendrieten: ontvangen informatie van andere zenuwcellen en leiden deze naar het
cellichaam
3. Axon: uitloper die elektrische impulsen van het cellichaam naar andere cellen leidt
- kan omgeven zijn door myeline
- aan het einde van het axon -> axonale eindpunten: geven via synapsen signalen door aan
andere cellen
Actiepotentialen
1. Rustfase: rustmembraanpotentiaal -70mV
- Na+/K+ pomp pompt telkens actief 3 Na+ ionen de cel uit voor elke 2 K+ ionen die
het naar binnen pompt
2. Depolarisatie: stimulus opent Na+ kanalen -> drempelwaarde bereiken
3. Repolarisatie: Na+ kanalen sluiten en K+ kanalen openen -> K+ verlaat de cel
4. Hyperpolarisatie: K+ kanalen zijn traag met sluiten -> membraanpotentiaal wordt negatiever
dan het rustpotentiaal
5. Terugkeer naar rustpotentiaal
Transport van neuronen
- Anterograad transport: transport van het cellichaam naar het axonuiteinde
- eiwitten, enzymen en blaasjes met neurotransmitters
- Retrograad transport: transport van het axonuiteinde naar het cellichaam
- afvalstoffen, versleten organellen of signaalmoleculen terugvoeren
Beide vormen van transport verlopen langs microtubuli en zijn essentieel voor het functioneren en
overleven van neuronen.
Een synaps bestaat uit 3 onderdelen:
1. Presynaptische uiteinde
2. Synapsspleet
3. Postsynaptisch membraan: hierop bevinden zich receptoren die neurotransmitters binden
- Omzetting: elektrisch – chemisch – elektrisch
Neurotransmitters
Een neurotransmitter is een signaalstof die door zenuwcellen wordt gebruikt om boodschappen over
te brengen naar andere cellen, zoals neuronen, spiercellen of kliercellen. Ze worden opgeslagen in
4
Zenuwstelsel en signaaloverdracht ......................................................................................................... 4
Het somatosensorisch zenuwstelsel ................................................................................................... 6
Het autonome zenuwstelsel.............................................................................................................. 12
Autonome innervatie van het hart ................................................................................................ 14
Autonome innervatie van de blaas ............................................................................................... 14
Autonome innervatie van de hoofdregio ...................................................................................... 15
Autonome innervatie van borst, buik en bekken .......................................................................... 15
Autonome dysfunctie ........................................................................................................................ 16
POTS .............................................................................................................................................. 16
MSA (multiple system atrophy) ..................................................................................................... 17
Hersenzenuwen ..................................................................................................................................... 18
Het limbisch systeem ............................................................................................................................ 20
Hersenen en lichaam ............................................................................................................................. 21
Pijn ......................................................................................................................................................... 23
Chronische pijn .................................................................................................................................. 24
Nociceptieve pijn ............................................................................................................................... 25
Pijninhibitie .................................................................................................................................... 26
Gerefereerde pijn .......................................................................................................................... 28
Neuropathische pijn .......................................................................................................................... 28
Co-analgetica ................................................................................................................................. 31
Fantoompijn .................................................................................................................................. 32
Meetinstrumenten DN4/EMG ....................................................................................................... 33
Nociplastische pijn............................................................................................................................. 34
Bio-psychosociaal model/pijngedrag ............................................................................................ 40
Pijnrevalidatie ................................................................................................................................ 41
Fibromyalgie .................................................................................................................................. 42
Pijnbehandeling ..................................................................................................................................... 42
Onbehandelde pijn ............................................................................................................................ 42
WHO-pijnladder................................................................................................................................. 43
Verschillende vormen van opioïdengebruik ..................................................................................... 44
Gepast opioïden gebruik ............................................................................................................... 45
Stigmatisering ................................................................................................................................ 46
Fysiologie van het bot ........................................................................................................................... 46
1
,Osteoporose .......................................................................................................................................... 50
Diagnostiek van osteoporose ............................................................................................................ 50
Differentiaaldiagnose osteoporose ................................................................................................... 52
Risicofactoren/oorzaken osteoporose .............................................................................................. 53
Behandeling van osteoporose ........................................................................................................... 54
Ontwikkeling van geneesmiddelen ....................................................................................................... 56
Bijschildklier........................................................................................................................................... 57
Hyperparathyreoïdie ......................................................................................................................... 58
Hypoparathyreoïdie .......................................................................................................................... 59
Regulatie calcium .................................................................................................................................. 60
Hypercalciëmie .................................................................................................................................. 60
Hypocalciëmie ................................................................................................................................... 61
Calcium meten op het laboratorium ................................................................................................. 62
Regulatie PTH ........................................................................................................................................ 62
Regulatie vitamine D ............................................................................................................................. 62
Regulatie fosfaat.................................................................................................................................... 64
Hypofosfatemie ................................................................................................................................. 65
Fosfaat meten op het laboratorium .................................................................................................. 65
Calcium en fosfaat interactie ................................................................................................................ 66
Niersteenvorming en koliek .................................................................................................................. 67
Definities ziekte en gezondheid en beïnvloeding op geneesmiddelgebruik ......................................... 69
Integriteit: belangen van industrie en beïnvloeding van artsen ........................................................... 70
De hypothalamus .................................................................................................................................. 70
Temperatuurregulatie ....................................................................................................................... 72
Hypofyse ................................................................................................................................................ 72
Hypofyseadenomen .......................................................................................................................... 74
Hypofyse en visuele banen................................................................................................................ 76
De bijnier ............................................................................................................................................... 78
Hypothalamus-hypofyse-bijnier as........................................................................................................ 80
Syndroom van Cushing .......................................................................................................................... 84
Exogene glucocorticoïden ..................................................................................................................... 86
Steroïdhormoon metingen .................................................................................................................... 86
Receptoren ............................................................................................................................................ 86
Kernreceptoren ................................................................................................................................. 86
Membraanreceptoren ....................................................................................................................... 88
Hypogonadisme bij de man ................................................................................................................... 91
2
,Groei bij endocrinopathieën ................................................................................................................. 92
Schildklier .............................................................................................................................................. 92
Hyperthryeoïdie................................................................................................................................. 95
M. Graves ...................................................................................................................................... 96
Thyreoïditis .................................................................................................................................... 98
Toxische nodus/multinodulair struma .......................................................................................... 99
Hypothyreoïdie .................................................................................................................................. 99
Biochemische testen van de schildklierfunctie ............................................................................... 102
Endocrine-disrupting Chemicals (EDCs) .............................................................................................. 103
Schildkliernodus .................................................................................................................................. 104
Radioactief jodium .......................................................................................................................... 105
Behandeling en follow-up schildklierkanker ................................................................................... 106
Slapen .................................................................................................................................................. 107
Dag-nachtritme ............................................................................................................................... 107
Normale slaap.................................................................................................................................. 108
Meten van slaap .............................................................................................................................. 109
Slaapstoornissen.............................................................................................................................. 110
Neurologie van slaap ....................................................................................................................... 112
Geneesmiddel van de week ................................................................................................................ 116
Paracetamol .................................................................................................................................... 116
Ibuprofen ......................................................................................................................................... 116
Tramadol ......................................................................................................................................... 117
Oxycodon......................................................................................................................................... 117
Colecalciferol ................................................................................................................................... 118
Fosfaat ............................................................................................................................................. 118
Calcium ............................................................................................................................................ 119
Nortriptyline .................................................................................................................................... 119
Testosteron ..................................................................................................................................... 120
Groeihormoon ................................................................................................................................. 121
Hydrocortison .................................................................................................................................. 122
Levothyroxine .................................................................................................................................. 122
Morfine ............................................................................................................................................ 122
Benzodiazepines .............................................................................................................................. 123
3
, Zenuwstelsel en signaaloverdracht
Het zenuwstelsel bestaat uit 2 delen:
1. Centraal zenuwstelsel: hersenen en ruggenmerg
2. Perifeer zenuwstelsel: zenuwen en ganglia
1. Somatisch zenuwstelsel: dwarsgestreepte spieren en ontvangen zintuigelijke informatie
1. Gnostisch
2. Vitaal
2. Autonome zenuwstelsel: nodig voor onbewuste en automatische functies inwendige
organen
1. Sympathisch zenuwstelsel
2. Parasympathisch zenuwstelsel
Een neuron bestaat uit 3 hoofdonderdelen:
1. Cellichaam (soma): bevat de celkern, verantwoordelijk voor stofwisseling van de cel
2. Dendrieten: ontvangen informatie van andere zenuwcellen en leiden deze naar het
cellichaam
3. Axon: uitloper die elektrische impulsen van het cellichaam naar andere cellen leidt
- kan omgeven zijn door myeline
- aan het einde van het axon -> axonale eindpunten: geven via synapsen signalen door aan
andere cellen
Actiepotentialen
1. Rustfase: rustmembraanpotentiaal -70mV
- Na+/K+ pomp pompt telkens actief 3 Na+ ionen de cel uit voor elke 2 K+ ionen die
het naar binnen pompt
2. Depolarisatie: stimulus opent Na+ kanalen -> drempelwaarde bereiken
3. Repolarisatie: Na+ kanalen sluiten en K+ kanalen openen -> K+ verlaat de cel
4. Hyperpolarisatie: K+ kanalen zijn traag met sluiten -> membraanpotentiaal wordt negatiever
dan het rustpotentiaal
5. Terugkeer naar rustpotentiaal
Transport van neuronen
- Anterograad transport: transport van het cellichaam naar het axonuiteinde
- eiwitten, enzymen en blaasjes met neurotransmitters
- Retrograad transport: transport van het axonuiteinde naar het cellichaam
- afvalstoffen, versleten organellen of signaalmoleculen terugvoeren
Beide vormen van transport verlopen langs microtubuli en zijn essentieel voor het functioneren en
overleven van neuronen.
Een synaps bestaat uit 3 onderdelen:
1. Presynaptische uiteinde
2. Synapsspleet
3. Postsynaptisch membraan: hierop bevinden zich receptoren die neurotransmitters binden
- Omzetting: elektrisch – chemisch – elektrisch
Neurotransmitters
Een neurotransmitter is een signaalstof die door zenuwcellen wordt gebruikt om boodschappen over
te brengen naar andere cellen, zoals neuronen, spiercellen of kliercellen. Ze worden opgeslagen in
4