Ontwikkelingspsychologie
De wetenschappelijke studie naar groei, verandering en de stabiliteit van mensen van conceptie tot aan
ouderdom, met het accent op de jaren tot volwassenheid.
Waarom ontwikkelingspsychologie voor toegepast psycholoog?
Als je weet in welke ontwikkelingsfase iemand zit en wat hun behoeften, mogelijkheden, gedachten, gevoelens en
gedrag dit beïnvloedt kun je een passende interventie maken voor je doelgroep.
Wat willen we bereiken met dit blok?
De ontwikkeling van de mens bekijken uit perspectief vanuit drie kanten:
Fysiek
Cognitief
Sociaal/persoonlijk.
Vervolgens deze kennis gebruiken in praktijksituaties en op casusniveau.
Gevoelige periode
Periode waarin dingen gemakkelijk aan te leren zijn (vaardigheden):
Voornamelijk vroeg in het leven
Afgebakende tijdspanne
Waarin mensen gevoelig zijn om iets aan te leren in combinatie met bepaalde omgevingsinvloeden.
Bijvoorbeeld vorming hersenen, leren van taal.
Hoe komt het dat kinderen geen of nauwelijks herinneringen hebben van voor hun derde levensjaar?
Zenuwcellen zijn nog in opbouw en snoei moet nog plaatsvinden -> de verbindingen zijn nog niet gelegd
Informatie kan nog niet worden opgeslagen omdat de verbindingen tussen de zenuwcellen nog niet
gelegd zijn
Infantiele amnesie (eerste drie jaar geen/weinig herinnering)
Baby’s denken nog niet in taal en hebben nog niet de beschikking over woorden en die zijn van invloed
op het geheugen. Ervaringen zijn er al wel.
Fysieke ontwikkelingsperspectief
Leerdoelen
De fysieke ontwikkeling van:
Het zenuwstelsel -> neurotransmitter, neuron, myeline en plasticiteit (onderscheiden en uitleggen)
Motorische ontwikkeling verklaren vanuit dynamische systeemtheorie.
Zenuwcellen hebben in het begin van de babytijd nog maar weinig vertakkingen in de dendrieten. Bij alle nieuwe
dingen die een baby leert ontstaan nieuwe dendrieten.
De actiepotentiaal gaat door de axon (met myeline) naar eindknopjes en neurotransmitters worden afgegeven.
Voorbeelden van neurotransmitters: serotonine en dopamine
In de synaptische spleet, wanneer er genoeg neuronen zijn ontstaan de neurotransmitters die weer tegen de
nieuwe dendrieten aankomen. In het begin van de babytijd (eerste 2 jaar) is er een hoge mate van plasticiteit ->
mate waarin zich ontwikkelde structuren of gedragspatronen veranderen als gevolg van ervaringen (verbindingen
tussen en uitbreiding van dendrieten). Zonder deze plasticiteit kun je opgedane kennis niet opslaan. Hoe jonger
hoe meer plasticiteit. De mate waarop de kinderen worden blootgesteld aan ervaringen bepaalt hoe de hersenen
zich ontwikkelen.
Daarna volgt synaptic pruning -> Het snoeien van neuronen en zenuwverbindingen om het brein beter te laten
werken. Dat wat je niet gebruikt zit namelijk alleen maar in de weg. Snoei is effectief voor de ontwikkeling!
Gebeurt veel in de eerste twee jaar van het leven omdat dan er een gigantische hoeveelheid neuronen zijn.
Neuronen
Tijdens de eerste twee jaar van het leven groeperen de neuronen zich in groepen en communiceren deze met
elkaar binnen de hersenschors (cortex). Na 3-4 maanden komt de groeispurt binnen neuronen op het gebied van
auditieve ene visuele vaardigheden en de motorische vaardigheden.
Reflexen
Niet aangeleerde, gestructureerde, onvrijwillige responsen die automatisch optreden in aanwezigheid van
bepaalde stimuli. Kunnen de basis vormen voor toekomstige complexe gedragspatronen.
,Reflexintegratie
Hoe beter reflexen geïntegreerd zijn, hoe doelgerichter we ons kunnen gedragen en bewegen. Wanneer reflexen
nog actief en aanwezig zijn kunnen deze het volbrengen van taken belemmeren. (Op lichamelijk, emotioneel en
neurologisch gebied)
Hiërarchische integratie
Eenvoudige vaardigheden ontwikkelen zich doorgaans en afzonderlijk van elkaar.
Motorische ontwikkeling
Van grove motoriek naar fijne motoriek. Hierbij is er sprake van snelle groei en ontwikkeling.
Dynamische Systeem Theorie – Thelen
De ontwikkeling van een kind wordt gezien als een dynamisch systeem waarin alles zich tegelijk ontwikkelt en het
nauw samenhangt met de ervaringen die het kind opdoet. Het is een verklaring voor de ontwikkeling en
coördinatie van motorische vaardigheden. (Eten met een lepel -> gebruik spieren, waarnemingsvermogen en
zenuwstelsel tot aan motivatie en instinct om steun vanuit de omgeving te krijgen om een motorische activiteit
uit te voeren!) Er moet dus de wil zijn. Om te kunnen kruipen moet de baby gemotiveerd zijn, zijn spieren kunnen
gebruiken, kunnen waarnemen en het begrip kruipen moeten allemaal tegelijk gecoördineerd worden.
Normen
Gemiddelde prestaties van een representatieve steekproef uit een grotere groep. (Bepaalde leeftijd)
Relatieve normen: vergelijking van een specifiek kind met de gemiddelde prestaties uit de populatie.
(APGAR score)
Bayleys Scales of Infant Development (vanaf 16 dagen-42 mnd en 15 dagen)
1. Cognitief – talig (woordbegrip en taalproductie)
2. Motorisch – fijn motorisch en grof motorisch
3. Sociaal emotionele ontwikkeling en adaptief vermogen (vermogen om aan te passen aan de eisen van
de omgeving) dmv vragenlijsten
Cognitief ontwikkelingsperspectief
Leerdoelen
4 basisbegrippen van PIAGET beheersen (schema, adaptie, assimilatie en accommodatie) ->
construeren mentaal begrip vd wereld
Ontwikkeling sensorimotorische fase aan de hand van 6 substadia met bijbehorende verworvenheden
Ontwikkeling tijdens de babytijd aan de hand van de informatieverwerkingstheorie en het verschil met
PIAGET uit leggen.
Schema is een georganiseerde mentale structuren en patronen. Het zijn de bouwstenen hoe wij de wereld zien.
Assimilatie is het toevoegen van een waargenomen handeling aan een bestaand schema. Sabbelen aan een
rammelaar icm met zuigreflex
Accommodatie is een bestaand schema veranderen en nieuwe kennis toevoegen. Zuigen aan rammelaar wordt
schudden met de rammelaar.
Piaget
Actie = kennis (je moet eerst iets doen om te leren). Alle kinderen doorlopen een aantal vaste stadia. Kind gaat
over naar volgende stadium door fysieke rijping en wanneer het is blootgesteld aan de relevante ervaringen.
1. Sensomotorische stadium (0-2 jaar)
De zintuiglijke en motorische ervaringen staan centraal bij het leren en ontwikkelen. Baby’s worden zich
heel langzaam bewust van de relatie tussen eigen handelen en het effect hiervan op de omgeving. Ze
leren door zich aan te passen en nieuwe ervaringen op te nemen in bestaande denkschema’s. Piaget
noemt dit accommoderen en assimileren.
Ontwikkeling van zintuigen, motoriek, geheugen en objectpermanentie (weinig tot geen vermogen om
dingen symbolisch weer te geven)
, Substadium Leeftijd Omschrijving Voorbeeld
Eenvoudige 0-1 maand De verschillende reflexen die De zuigreflex maakt dat de
reflexen bepalend zijn voor de interacties baby op alles zuigt wat zijn
met de wereld vormen de kern lippen raakt
van het cognitieve leren
Eerste gewoonten 1-4 Baby’s gaan acties die zij eerder Een baby grijpt naar een
en primaire maanden afzonderlijk uitvoerden object en zuigt er
circulaire reacties combineren tot geïntegreerde tegelijkertijd aan, of hij staart
activiteiten naar een object terwijl hij het
aanraakt
Secundaire 4-8 Baby’s verleggen hun cognitieve Een baby die herhaaldelijk
circulaire reacties maanden horizon naar de wereld buiten een rammelaar in zijn wieg
zichzelf en beginnen in te spelen oppakt en die op
op hun omgeving. verschillende manieren
schut, toont aan dat hij zijn
cognitieve schema met
betrekking tot het schudden
van rammelaars kan
wijzigen.
Coördinatie van 8-12 Baby’s gaan gebeurtenissen Een baby duwt een speeltje
secundaire maanden bewuster tot stand brengen en weg om een ander speeltje
circulaire reacties combineren verschillende te kunnen pakken dat daar
schema’s tot één handeling. gedeeltelijk zichtbaar onder
Hier ontwikkelt zich ook de ligt.
objectpermanentie. En de baby
start met anticiperen op dingen.
Tertiaire circulaire 12-18 Baby’s ontwikkelen wat Piaget Een baby laat herhaaldelijk
reacties maanden beschouwt als de intentionele een speeltje vallen vanuit
variatie van acties die gewenste verschillende posities en kijkt
resultaten opleveren. Kinderen steeds aandachtig naar hoe
herhalen niet alleen prettige het valt
activiteiten zoals in substadium
4, maar lijken mini-experimenten
uit te voeren om te ontdekken
wat de gevolgen zijn.
Het begin van het 18-24 De belangrijkste verandering in Een baby kan een
denken maanden substadium 6 is het vermogen onzichtbaar traject van een
tot mentale representatie of object volgen. Als een bal
symbolisch denken. Volgens bijvoorbeeld onder een
Piaget kunnen baby’s vanaf dit meubelstuk rolt, kan hij
stadium bedenken waar beredeneren waar die aan
onzichtbare objecten. Vermogen de andere kant weer zal
om te imiteren en het vermogen verschijnen.
tot het doen alsof.
Verworvenheden in het sensomotorische stadium (0–2 jaar)
1. Objectpermanentie
Het besef dat een object blijft bestaan, ook als het niet zichtbaar is.
→ Bijvoorbeeld: een baby gaat een gevallen speeltje zoeken dat onder een doek ligt.
Dit is de belangrijkste mijlpaal van dit stadium.
2. Doelgericht gedrag (intentioneel handelen)
Baby’s leren handelingen bewust inzetten om een doel te bereiken.
→ Bijvoorbeeld: eerst een doek wegtrekken om bij een speeltje te komen.
3. Ontwikkeling van schema’s (sensorimotorische schema’s)
Schema’s zijn mentale structuren om ervaringen te ordenen.
De wetenschappelijke studie naar groei, verandering en de stabiliteit van mensen van conceptie tot aan
ouderdom, met het accent op de jaren tot volwassenheid.
Waarom ontwikkelingspsychologie voor toegepast psycholoog?
Als je weet in welke ontwikkelingsfase iemand zit en wat hun behoeften, mogelijkheden, gedachten, gevoelens en
gedrag dit beïnvloedt kun je een passende interventie maken voor je doelgroep.
Wat willen we bereiken met dit blok?
De ontwikkeling van de mens bekijken uit perspectief vanuit drie kanten:
Fysiek
Cognitief
Sociaal/persoonlijk.
Vervolgens deze kennis gebruiken in praktijksituaties en op casusniveau.
Gevoelige periode
Periode waarin dingen gemakkelijk aan te leren zijn (vaardigheden):
Voornamelijk vroeg in het leven
Afgebakende tijdspanne
Waarin mensen gevoelig zijn om iets aan te leren in combinatie met bepaalde omgevingsinvloeden.
Bijvoorbeeld vorming hersenen, leren van taal.
Hoe komt het dat kinderen geen of nauwelijks herinneringen hebben van voor hun derde levensjaar?
Zenuwcellen zijn nog in opbouw en snoei moet nog plaatsvinden -> de verbindingen zijn nog niet gelegd
Informatie kan nog niet worden opgeslagen omdat de verbindingen tussen de zenuwcellen nog niet
gelegd zijn
Infantiele amnesie (eerste drie jaar geen/weinig herinnering)
Baby’s denken nog niet in taal en hebben nog niet de beschikking over woorden en die zijn van invloed
op het geheugen. Ervaringen zijn er al wel.
Fysieke ontwikkelingsperspectief
Leerdoelen
De fysieke ontwikkeling van:
Het zenuwstelsel -> neurotransmitter, neuron, myeline en plasticiteit (onderscheiden en uitleggen)
Motorische ontwikkeling verklaren vanuit dynamische systeemtheorie.
Zenuwcellen hebben in het begin van de babytijd nog maar weinig vertakkingen in de dendrieten. Bij alle nieuwe
dingen die een baby leert ontstaan nieuwe dendrieten.
De actiepotentiaal gaat door de axon (met myeline) naar eindknopjes en neurotransmitters worden afgegeven.
Voorbeelden van neurotransmitters: serotonine en dopamine
In de synaptische spleet, wanneer er genoeg neuronen zijn ontstaan de neurotransmitters die weer tegen de
nieuwe dendrieten aankomen. In het begin van de babytijd (eerste 2 jaar) is er een hoge mate van plasticiteit ->
mate waarin zich ontwikkelde structuren of gedragspatronen veranderen als gevolg van ervaringen (verbindingen
tussen en uitbreiding van dendrieten). Zonder deze plasticiteit kun je opgedane kennis niet opslaan. Hoe jonger
hoe meer plasticiteit. De mate waarop de kinderen worden blootgesteld aan ervaringen bepaalt hoe de hersenen
zich ontwikkelen.
Daarna volgt synaptic pruning -> Het snoeien van neuronen en zenuwverbindingen om het brein beter te laten
werken. Dat wat je niet gebruikt zit namelijk alleen maar in de weg. Snoei is effectief voor de ontwikkeling!
Gebeurt veel in de eerste twee jaar van het leven omdat dan er een gigantische hoeveelheid neuronen zijn.
Neuronen
Tijdens de eerste twee jaar van het leven groeperen de neuronen zich in groepen en communiceren deze met
elkaar binnen de hersenschors (cortex). Na 3-4 maanden komt de groeispurt binnen neuronen op het gebied van
auditieve ene visuele vaardigheden en de motorische vaardigheden.
Reflexen
Niet aangeleerde, gestructureerde, onvrijwillige responsen die automatisch optreden in aanwezigheid van
bepaalde stimuli. Kunnen de basis vormen voor toekomstige complexe gedragspatronen.
,Reflexintegratie
Hoe beter reflexen geïntegreerd zijn, hoe doelgerichter we ons kunnen gedragen en bewegen. Wanneer reflexen
nog actief en aanwezig zijn kunnen deze het volbrengen van taken belemmeren. (Op lichamelijk, emotioneel en
neurologisch gebied)
Hiërarchische integratie
Eenvoudige vaardigheden ontwikkelen zich doorgaans en afzonderlijk van elkaar.
Motorische ontwikkeling
Van grove motoriek naar fijne motoriek. Hierbij is er sprake van snelle groei en ontwikkeling.
Dynamische Systeem Theorie – Thelen
De ontwikkeling van een kind wordt gezien als een dynamisch systeem waarin alles zich tegelijk ontwikkelt en het
nauw samenhangt met de ervaringen die het kind opdoet. Het is een verklaring voor de ontwikkeling en
coördinatie van motorische vaardigheden. (Eten met een lepel -> gebruik spieren, waarnemingsvermogen en
zenuwstelsel tot aan motivatie en instinct om steun vanuit de omgeving te krijgen om een motorische activiteit
uit te voeren!) Er moet dus de wil zijn. Om te kunnen kruipen moet de baby gemotiveerd zijn, zijn spieren kunnen
gebruiken, kunnen waarnemen en het begrip kruipen moeten allemaal tegelijk gecoördineerd worden.
Normen
Gemiddelde prestaties van een representatieve steekproef uit een grotere groep. (Bepaalde leeftijd)
Relatieve normen: vergelijking van een specifiek kind met de gemiddelde prestaties uit de populatie.
(APGAR score)
Bayleys Scales of Infant Development (vanaf 16 dagen-42 mnd en 15 dagen)
1. Cognitief – talig (woordbegrip en taalproductie)
2. Motorisch – fijn motorisch en grof motorisch
3. Sociaal emotionele ontwikkeling en adaptief vermogen (vermogen om aan te passen aan de eisen van
de omgeving) dmv vragenlijsten
Cognitief ontwikkelingsperspectief
Leerdoelen
4 basisbegrippen van PIAGET beheersen (schema, adaptie, assimilatie en accommodatie) ->
construeren mentaal begrip vd wereld
Ontwikkeling sensorimotorische fase aan de hand van 6 substadia met bijbehorende verworvenheden
Ontwikkeling tijdens de babytijd aan de hand van de informatieverwerkingstheorie en het verschil met
PIAGET uit leggen.
Schema is een georganiseerde mentale structuren en patronen. Het zijn de bouwstenen hoe wij de wereld zien.
Assimilatie is het toevoegen van een waargenomen handeling aan een bestaand schema. Sabbelen aan een
rammelaar icm met zuigreflex
Accommodatie is een bestaand schema veranderen en nieuwe kennis toevoegen. Zuigen aan rammelaar wordt
schudden met de rammelaar.
Piaget
Actie = kennis (je moet eerst iets doen om te leren). Alle kinderen doorlopen een aantal vaste stadia. Kind gaat
over naar volgende stadium door fysieke rijping en wanneer het is blootgesteld aan de relevante ervaringen.
1. Sensomotorische stadium (0-2 jaar)
De zintuiglijke en motorische ervaringen staan centraal bij het leren en ontwikkelen. Baby’s worden zich
heel langzaam bewust van de relatie tussen eigen handelen en het effect hiervan op de omgeving. Ze
leren door zich aan te passen en nieuwe ervaringen op te nemen in bestaande denkschema’s. Piaget
noemt dit accommoderen en assimileren.
Ontwikkeling van zintuigen, motoriek, geheugen en objectpermanentie (weinig tot geen vermogen om
dingen symbolisch weer te geven)
, Substadium Leeftijd Omschrijving Voorbeeld
Eenvoudige 0-1 maand De verschillende reflexen die De zuigreflex maakt dat de
reflexen bepalend zijn voor de interacties baby op alles zuigt wat zijn
met de wereld vormen de kern lippen raakt
van het cognitieve leren
Eerste gewoonten 1-4 Baby’s gaan acties die zij eerder Een baby grijpt naar een
en primaire maanden afzonderlijk uitvoerden object en zuigt er
circulaire reacties combineren tot geïntegreerde tegelijkertijd aan, of hij staart
activiteiten naar een object terwijl hij het
aanraakt
Secundaire 4-8 Baby’s verleggen hun cognitieve Een baby die herhaaldelijk
circulaire reacties maanden horizon naar de wereld buiten een rammelaar in zijn wieg
zichzelf en beginnen in te spelen oppakt en die op
op hun omgeving. verschillende manieren
schut, toont aan dat hij zijn
cognitieve schema met
betrekking tot het schudden
van rammelaars kan
wijzigen.
Coördinatie van 8-12 Baby’s gaan gebeurtenissen Een baby duwt een speeltje
secundaire maanden bewuster tot stand brengen en weg om een ander speeltje
circulaire reacties combineren verschillende te kunnen pakken dat daar
schema’s tot één handeling. gedeeltelijk zichtbaar onder
Hier ontwikkelt zich ook de ligt.
objectpermanentie. En de baby
start met anticiperen op dingen.
Tertiaire circulaire 12-18 Baby’s ontwikkelen wat Piaget Een baby laat herhaaldelijk
reacties maanden beschouwt als de intentionele een speeltje vallen vanuit
variatie van acties die gewenste verschillende posities en kijkt
resultaten opleveren. Kinderen steeds aandachtig naar hoe
herhalen niet alleen prettige het valt
activiteiten zoals in substadium
4, maar lijken mini-experimenten
uit te voeren om te ontdekken
wat de gevolgen zijn.
Het begin van het 18-24 De belangrijkste verandering in Een baby kan een
denken maanden substadium 6 is het vermogen onzichtbaar traject van een
tot mentale representatie of object volgen. Als een bal
symbolisch denken. Volgens bijvoorbeeld onder een
Piaget kunnen baby’s vanaf dit meubelstuk rolt, kan hij
stadium bedenken waar beredeneren waar die aan
onzichtbare objecten. Vermogen de andere kant weer zal
om te imiteren en het vermogen verschijnen.
tot het doen alsof.
Verworvenheden in het sensomotorische stadium (0–2 jaar)
1. Objectpermanentie
Het besef dat een object blijft bestaan, ook als het niet zichtbaar is.
→ Bijvoorbeeld: een baby gaat een gevallen speeltje zoeken dat onder een doek ligt.
Dit is de belangrijkste mijlpaal van dit stadium.
2. Doelgericht gedrag (intentioneel handelen)
Baby’s leren handelingen bewust inzetten om een doel te bereiken.
→ Bijvoorbeeld: eerst een doek wegtrekken om bij een speeltje te komen.
3. Ontwikkeling van schema’s (sensorimotorische schema’s)
Schema’s zijn mentale structuren om ervaringen te ordenen.
