SAMENVATTING ONTWIKKELINGSPSYCHOPATHOLOGIE
HANDBOEK PRAKTIJKGERICHTE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE BIJ KINDEREN EN
JEUGDIGEN (RIGTER, 2020)
Inhoudsopgave
hoofdstuk 1 introductie................................................................................................................................. 2
hoofdstuk 2 classificatie, diagnostiek en epidemiologie..................................................................................3
hoofdstuk 5 slaapstoornissen en slaapproblemen..........................................................................................6
hoofdstuk 9 zindelijk worden en zindelijkheidsstoornissen.............................................................................9
hoofdstuk 7 gehechtheid en hechtingsstoornissen.......................................................................................12
hoofdstuk 8 autismespectrumstoornis......................................................................................................... 16
hoofdstuk 11 zelfregulatie en aandachtsdeficiëntie/ hyperactiviteitsstoornis (ADHD)...................................21
hoofdstuk 12 agressie en gedragsstoornissen............................................................................................... 25
hoofdstuk 13 angststoornissen..................................................................................................................... 30
hoofdstuk 14 stemming en stemmingsstoornissen.......................................................................................35
hoofdstuk 15 eetstoornissen........................................................................................................................ 39
hoofdstuk 16 middelengebruik en middelenmisbruik...................................................................................47
hoofdstuk 17 psychotische stoornissen bij jongeren.....................................................................................51
1
,HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE
Psychopathologie de wetenschap waarin psychische stoornissen worden bestudeerd.
Geschiedenis beïnvloed actuele ervaringen en actuele ervaringen beïnvloeden geschiedenis.
- Ervaringen uit het verleden beïnvloeden hoe iemand ervaringen interpreteert en waardeert
- Ook ervaringen uit het heden beïnvloeden hoe iemand terugkijkt op zijn verleden
Afwijkend gedrag of een psychische stoornis wordt niet als statisch gezien (iets wat je hebt of niet hebt) maar
als dynamisch: je kunt er soms last van hebben en soms niet, soms een beetje en dan weer heel veel.
- Gedrag dat in de ene levensfase normaal of wenselijk is, kan in een andere fase abnormaal of
ongewenst zijn.
- Normaal gedrag is gedrag dat volgens de Nederlandse normen, waarden en verwachtingen niet te veel
afwijkt van het gemiddelde.
- Normaal is een tijd- en plaatsgebonden begrip
- In andere landen wijkt dit af.
Cultuur
- kan de kans op bepaald gedrag vergroten of verkleinen
In een cultuur waar veel wordt gehamerd op zelfstandigheid, eigen verantwoordelijkheid grotere kans op
depressie dan landen waarin hogere (niet menselijke) krachten beschikken en beslissen over de mate waarin
een leven succesvol wordt.
1. Kinderen in armoede hebben vaker psychische problemen.
2. Tweede manier waarop cultuur invloed heeft op psychopathologie bij kinderen is de wijze waarop
normen en waarden uit een cultuur de opvattingen van volwassenen over het gedrag van kinderen
beïnvloeden.
Erfelijkheid en omgevingsfactoren
Onderzoek Bohman (in Rutter et al. 1999) onderzoek naar erfelijke en omgevingsfactoren bij kinderen die
geadopteerd zijn.
Omgeving zonder criminele risico- Omgeving met criminele risico-
ervaringen ervaringen
Biologische ouders zonder 3 procent van de kinderen 6 procent van de kinderen
crimineel gedrag kleine criminaliteit kleine criminaliteit
Biologische ouders met crimineel 12 procent van de kinderen 40 procent van de kinderen
gedrag kleine criminaliteit kleine criminaliteit
2
,HOOFDSTUK 2 CLASSIFICATIE, DIAGNOSTIEK EN EPIDEMIOLOGIE
Classificatiesystemen: systematische beschrijvingen van gedrag op basis van door wetenschappers
onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met als doel gedrag in te delen, bijvoorbeeld om te
bepalen of er sprake is van een stoornis of om onderscheid te maken tussen stoornissen.
Diagnostiek: vaststellen van een stoornis door te kijken naar gedragskenmerken, problemen, behoefte aan
hulp of zorg en wel of niet functioneren.
Epidemiologisch onderzoek: hoeveel kinderen hebben deze problemen?
- Vaststellen van factoren die de problematiek van kinderen beïnvloeden
Classificatie: een situatie, persoon of voorwerp herkennen, er de juiste naam aan geven en het vervolgens
indelen in een categorie.
- Cultuur en plaatsgebonden
Classificatiesystemen psychische stoornissen herkend, ingedeeld en van elkaar onderscheiden.
DSM Diagnostic and statistical manual of mental disorders
DSM-5: vijfde editie, verschenen in 2013.
Wereldwijd het belangrijkste systeem bij het classificeren van psychische stoornissen.
1. in DSM staan afspraken over hoe een psychische stoornis gedefinieerd wordt door kenmerken te
omschrijven.
2. Ook aantal, duur en impact van symptomen
3. Denken in categorieën, waardoor stoornissen duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn.
Definitie van psychische stoornis volgens DSM-5:
Een psychische stoornis is een syndroom gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied
van cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat een uiting is van een
disfunctie in de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het
psychische functioneren.
Comorbiditeit: meerdere stoornissen tegelijk hebben.
In DSM wordt de stoornis categoriaal benaderd: het is alles of niets. In DSM-5 wordt wel een stap gezet om
bij stoornissen schematisch aan te geven of er sprake is van een lichte, matige of ernstige stoornis is.
- Kanttekening DSM-systeem: het houdt onvoldoende rekening met de context waarin een stoornis is
ontstaan, en vooral gebrek aan aandacht voor ontwikkelingscontext. Het houdt ook te weinig rekening
met de culturele context. (in DSM 4 en 5 meer rekening met invloed van cultuur, maar nog
onvoldoende)
Child Behaviour Checklist: zijn dimensionale classificatiesystemen: om vast te stellen of een kind problematiek
heft zijn er aparte normen voor elke leeftijdscategorie en wordt er onderscheid gemaakt tussen jongens en
meisjes.
- Lijsten die kinderen zelf invullen (>11 jaar)
- Lijsten die ouders invullen (kind vanaf 1,5 jaar)
- Lijsten die onderwijzers of verzorgers invullen (kind vanaf 1,5 jaar)
Achenbach pleit voor vragenlijstmethode (CBCL):
- Sluit beter aan bij de praktijk van snel wisselende en verder ontwikkelende talige, cognitieve en
sociale vaardigheden bij kinderen: op een bepaald moment kan een kind voldoen aan criteria voor
psychologische problematiek en op een ander moment kan dat anders zijn.
o Met de dimensionele aanpak van CBCL kunnen deze veranderingen beter in kaart
worden gebracht dan bij DSM-5 (Statische manier)
o Bij CBCL zijn er voor psychische stoornissen geen harde criteria te geven zijn en DSM gaat
hier wel van uit.
3
, o Bij CBCL worden gegevens van drie bronnen gecombineerd (kind, ouders, hulpverlener)
terwijl dit bij DSM alleen de hulpverlener is.
Diagnostiek
- Vaststellen wat er aan de hand is
- Hoe is de stoornis ontstaan en waarom gaat het niet voorbij.
- Goede classificatie kan zorgen voor goede hulpverlening en goed begrip
diagnose: het verklaren en begrijpen van wat de hulpverlener waarneemt bij een uniek kind.
- Bij het stellen van een diagnose zal de hulpverlener zijn kennis inzetten door onderzoek tot nieuwe en
aanvullende kennis komen.
Bij hulpverlening aan kinderen en jeugdigen is het van belang om aandacht te besteden aan gezinsonderzoek,
want de ontwikkeling van kinderen wordt in hoge mate beïnvloed door het gezinsfunctinoeren. (dit onderzoek
vindt vaak plaats door leden van het gezin vragen te stellen)
Tabel 2.5 (blz. 46) voor- en nadelen DSM en CBCL.
4 diagnostische methoden
1. Het diagnostisch gesprek
a. belangrijkste onderdeel van classificatie en diagnostiek. (luisteren, vragen stellen en
observeren)
b. Anamnese afgenomen (voorgeschiedenis, klacht of ziekte in beeld wordt gebracht.
2. Observeren
3. Psychodiagnostiek
a. Vragenlijsten, testen en beoordelingsschalen
i. Functietesten (zoals IQ-testen)
ii. Zelfinvullijsten (problematiek of psychisch kenmerk wordt gemeten)
iii. Projectieve testen (onduidelijke stimuli aanbieden en vragen aan kind wat hij
hiermee kan)
4. Lichamelijk onderzoek
Epidemiologie
- In epidemiologisch onderzoek verzamelen we kennis over wat we gezien de leeftijd van het kind
normaal of abnormaal gedrag vinden
Prevalentie percentage van een groep dat een bepaalde stoornis heeft op een bepaald moment
4
HANDBOEK PRAKTIJKGERICHTE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE BIJ KINDEREN EN
JEUGDIGEN (RIGTER, 2020)
Inhoudsopgave
hoofdstuk 1 introductie................................................................................................................................. 2
hoofdstuk 2 classificatie, diagnostiek en epidemiologie..................................................................................3
hoofdstuk 5 slaapstoornissen en slaapproblemen..........................................................................................6
hoofdstuk 9 zindelijk worden en zindelijkheidsstoornissen.............................................................................9
hoofdstuk 7 gehechtheid en hechtingsstoornissen.......................................................................................12
hoofdstuk 8 autismespectrumstoornis......................................................................................................... 16
hoofdstuk 11 zelfregulatie en aandachtsdeficiëntie/ hyperactiviteitsstoornis (ADHD)...................................21
hoofdstuk 12 agressie en gedragsstoornissen............................................................................................... 25
hoofdstuk 13 angststoornissen..................................................................................................................... 30
hoofdstuk 14 stemming en stemmingsstoornissen.......................................................................................35
hoofdstuk 15 eetstoornissen........................................................................................................................ 39
hoofdstuk 16 middelengebruik en middelenmisbruik...................................................................................47
hoofdstuk 17 psychotische stoornissen bij jongeren.....................................................................................51
1
,HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE
Psychopathologie de wetenschap waarin psychische stoornissen worden bestudeerd.
Geschiedenis beïnvloed actuele ervaringen en actuele ervaringen beïnvloeden geschiedenis.
- Ervaringen uit het verleden beïnvloeden hoe iemand ervaringen interpreteert en waardeert
- Ook ervaringen uit het heden beïnvloeden hoe iemand terugkijkt op zijn verleden
Afwijkend gedrag of een psychische stoornis wordt niet als statisch gezien (iets wat je hebt of niet hebt) maar
als dynamisch: je kunt er soms last van hebben en soms niet, soms een beetje en dan weer heel veel.
- Gedrag dat in de ene levensfase normaal of wenselijk is, kan in een andere fase abnormaal of
ongewenst zijn.
- Normaal gedrag is gedrag dat volgens de Nederlandse normen, waarden en verwachtingen niet te veel
afwijkt van het gemiddelde.
- Normaal is een tijd- en plaatsgebonden begrip
- In andere landen wijkt dit af.
Cultuur
- kan de kans op bepaald gedrag vergroten of verkleinen
In een cultuur waar veel wordt gehamerd op zelfstandigheid, eigen verantwoordelijkheid grotere kans op
depressie dan landen waarin hogere (niet menselijke) krachten beschikken en beslissen over de mate waarin
een leven succesvol wordt.
1. Kinderen in armoede hebben vaker psychische problemen.
2. Tweede manier waarop cultuur invloed heeft op psychopathologie bij kinderen is de wijze waarop
normen en waarden uit een cultuur de opvattingen van volwassenen over het gedrag van kinderen
beïnvloeden.
Erfelijkheid en omgevingsfactoren
Onderzoek Bohman (in Rutter et al. 1999) onderzoek naar erfelijke en omgevingsfactoren bij kinderen die
geadopteerd zijn.
Omgeving zonder criminele risico- Omgeving met criminele risico-
ervaringen ervaringen
Biologische ouders zonder 3 procent van de kinderen 6 procent van de kinderen
crimineel gedrag kleine criminaliteit kleine criminaliteit
Biologische ouders met crimineel 12 procent van de kinderen 40 procent van de kinderen
gedrag kleine criminaliteit kleine criminaliteit
2
,HOOFDSTUK 2 CLASSIFICATIE, DIAGNOSTIEK EN EPIDEMIOLOGIE
Classificatiesystemen: systematische beschrijvingen van gedrag op basis van door wetenschappers
onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met als doel gedrag in te delen, bijvoorbeeld om te
bepalen of er sprake is van een stoornis of om onderscheid te maken tussen stoornissen.
Diagnostiek: vaststellen van een stoornis door te kijken naar gedragskenmerken, problemen, behoefte aan
hulp of zorg en wel of niet functioneren.
Epidemiologisch onderzoek: hoeveel kinderen hebben deze problemen?
- Vaststellen van factoren die de problematiek van kinderen beïnvloeden
Classificatie: een situatie, persoon of voorwerp herkennen, er de juiste naam aan geven en het vervolgens
indelen in een categorie.
- Cultuur en plaatsgebonden
Classificatiesystemen psychische stoornissen herkend, ingedeeld en van elkaar onderscheiden.
DSM Diagnostic and statistical manual of mental disorders
DSM-5: vijfde editie, verschenen in 2013.
Wereldwijd het belangrijkste systeem bij het classificeren van psychische stoornissen.
1. in DSM staan afspraken over hoe een psychische stoornis gedefinieerd wordt door kenmerken te
omschrijven.
2. Ook aantal, duur en impact van symptomen
3. Denken in categorieën, waardoor stoornissen duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn.
Definitie van psychische stoornis volgens DSM-5:
Een psychische stoornis is een syndroom gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied
van cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat een uiting is van een
disfunctie in de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het
psychische functioneren.
Comorbiditeit: meerdere stoornissen tegelijk hebben.
In DSM wordt de stoornis categoriaal benaderd: het is alles of niets. In DSM-5 wordt wel een stap gezet om
bij stoornissen schematisch aan te geven of er sprake is van een lichte, matige of ernstige stoornis is.
- Kanttekening DSM-systeem: het houdt onvoldoende rekening met de context waarin een stoornis is
ontstaan, en vooral gebrek aan aandacht voor ontwikkelingscontext. Het houdt ook te weinig rekening
met de culturele context. (in DSM 4 en 5 meer rekening met invloed van cultuur, maar nog
onvoldoende)
Child Behaviour Checklist: zijn dimensionale classificatiesystemen: om vast te stellen of een kind problematiek
heft zijn er aparte normen voor elke leeftijdscategorie en wordt er onderscheid gemaakt tussen jongens en
meisjes.
- Lijsten die kinderen zelf invullen (>11 jaar)
- Lijsten die ouders invullen (kind vanaf 1,5 jaar)
- Lijsten die onderwijzers of verzorgers invullen (kind vanaf 1,5 jaar)
Achenbach pleit voor vragenlijstmethode (CBCL):
- Sluit beter aan bij de praktijk van snel wisselende en verder ontwikkelende talige, cognitieve en
sociale vaardigheden bij kinderen: op een bepaald moment kan een kind voldoen aan criteria voor
psychologische problematiek en op een ander moment kan dat anders zijn.
o Met de dimensionele aanpak van CBCL kunnen deze veranderingen beter in kaart
worden gebracht dan bij DSM-5 (Statische manier)
o Bij CBCL zijn er voor psychische stoornissen geen harde criteria te geven zijn en DSM gaat
hier wel van uit.
3
, o Bij CBCL worden gegevens van drie bronnen gecombineerd (kind, ouders, hulpverlener)
terwijl dit bij DSM alleen de hulpverlener is.
Diagnostiek
- Vaststellen wat er aan de hand is
- Hoe is de stoornis ontstaan en waarom gaat het niet voorbij.
- Goede classificatie kan zorgen voor goede hulpverlening en goed begrip
diagnose: het verklaren en begrijpen van wat de hulpverlener waarneemt bij een uniek kind.
- Bij het stellen van een diagnose zal de hulpverlener zijn kennis inzetten door onderzoek tot nieuwe en
aanvullende kennis komen.
Bij hulpverlening aan kinderen en jeugdigen is het van belang om aandacht te besteden aan gezinsonderzoek,
want de ontwikkeling van kinderen wordt in hoge mate beïnvloed door het gezinsfunctinoeren. (dit onderzoek
vindt vaak plaats door leden van het gezin vragen te stellen)
Tabel 2.5 (blz. 46) voor- en nadelen DSM en CBCL.
4 diagnostische methoden
1. Het diagnostisch gesprek
a. belangrijkste onderdeel van classificatie en diagnostiek. (luisteren, vragen stellen en
observeren)
b. Anamnese afgenomen (voorgeschiedenis, klacht of ziekte in beeld wordt gebracht.
2. Observeren
3. Psychodiagnostiek
a. Vragenlijsten, testen en beoordelingsschalen
i. Functietesten (zoals IQ-testen)
ii. Zelfinvullijsten (problematiek of psychisch kenmerk wordt gemeten)
iii. Projectieve testen (onduidelijke stimuli aanbieden en vragen aan kind wat hij
hiermee kan)
4. Lichamelijk onderzoek
Epidemiologie
- In epidemiologisch onderzoek verzamelen we kennis over wat we gezien de leeftijd van het kind
normaal of abnormaal gedrag vinden
Prevalentie percentage van een groep dat een bepaalde stoornis heeft op een bepaald moment
4
