PERITONITIS & ILEUS
,Jüngen, I., Zaagman-van Buuren, M. (2006). Pathologie. Houten: Bohn Stafleu van
Loghum. Pagina 371-379
Leerdoelen:
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen, gevolgen en behandeling
van een peritonitis zijn.
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen en gevolgen van een
acute buik zijn.
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen gevolgen en behandeling
van een mechanische en dynamische ileus zijn.
Kan uitleggen welke acties/maatregelen de verpleegkundige dient te nemen bij
peritonitis
Peritoneum: het buikvlies, dit bekleedt de vrije buikholte en vrijwel alle organen die zich
erin bevinden.
Peritonitis: ontsteking van het buikvlies. Dit kan op een bepaalde plek voorkomen (lokale
peritonitis) of in het hele buikvlies (algehele peritonitis). Meestal begint een ontsteking
aan het peritoneum lokaal, maar kan zich zodanig uitbreiden dat na een tijd het hele
buikvlies ontstoken is.
Lokale peritonitis geeft plaatselijke verschijnselen. Algehele peritonitis geeft een ernstig
ziektebeeld met hoge koorts.
Door infiltraatvorming die ontstaat bij de ontstekingsreactie van het peritoneum wordt
een ziekteproces in een orgaan ingedamd. Zo’n infiltraat voel je vaak door de buikwand
heen, dit voelt als een vaste en pijnlijke weerstand. Wanneer dit infiltraat verdwenen is, is
de patiënt hersteld.
Bijvoorbeeld appendiculair infiltraat: infiltraat dat zich vormt rondom een ontstoken
blindedarm, deze is dus rechtsonder in de buik voelbaar.
Als het niet lukt om de ontsteking in te dammen, zal de peritonitis zich over het gehele
buikvlies uitbreiden. Op een gegeven moment ontstaat er een algehele peritonitis en
wordt de patiënt steeds zieker. De verschijnselen die hiermee gepaard gaan vormen
samen een syndroom, dit is ook wel bekend als acute buik.
Bij een acute buik doen zich de volgende verschijnselen voor:
Een scherpe, stekende, continue pijn
Vaak weet de patiënt nog de pijn te lokaliseren, en dus aan te geven waar
waarschijnlijk het veroorzakende proces zit. Meestal ontstaat de pijn geleidelijk en
wordt erger naarmate peritonitis uitbreidt. Als de pijn plots en hevig (peracuut)
ontstaat is dat gerelateerd aan een oorzaak zoals maagperforatie. Kenmerkend
voor peritoneale pijn is druk- en loslaatpijn. Ook hoesten, lachen, bewegen,
ademhaling en pijn bij vervoeren komt veel voor.
Défense musculaire
Het terugvechten via spieraanspanning. Dit doe je om te voorkomen dat het
peritoneum wordt bewogen (dus om pijn te voorkomen). Je doet dit zonder na te
denken, dus passief. Met défense musculaire wordt dus bedoelt dat je
onwillekeurig (reflexmatig) je buikwandspieren aanspant als gevolg van prikkeling
van het buikvlies. De intensiteit van défense musculaire hangt af van de ernst van
de peritonitis. Het is een belangrijk symptoom, maar kan bij oudere mensen en
kinderen uitblijven.
, Stilliggen van de darmen
Als reactie op de peritonitis zullen de darmen gaan stilliggen (darmparlyse), omdat
beweging pijn doet. Hierdoor zal de passage van de darminhoud ook stil komen
liggen. Dan wordt gesproken van een ileus. Omdat verlamming van de darmen de
oorzaak van de ileus is noemen we het een paralytische ileus. Bij auscultatie zijn
geen darmgeluiden te horen.
Naast lokale verschijnselen door peritonitis komen er algemene ziekteverschijnselen
voor: malaise, anorexie, koorts en versnelde pols. Door ophoping van veel vocht en
elektrolyten in het peritoneum en de vrije buikholte en een versterkte bloeddoorstroming,
zal ondervulling van het vatenstelsel optreden met als gevolg shock.
Bij algehele peritonitis is er een grote kans dat het geproduceerde ontstekingsvocht in de
buikholte wegstroomt naar de laagstgelegen delen. Het ontstekingsvocht kan door de
ligging van de darmdelen en door de adembewegingen vrij makkelijk in de ruimte onder
het middenrif (subfrenische
holte) en het cavum Douglasi
komen. Op die plekken kunnen
abcessen ontwikkelen. Het
subfrenische abces is door de
ligging moeilijk te
diagnosticeren en te
behandelen. Het abces in het
cavum Douglasi kan met
behulp van rectaal toucher
worden vastgesteld, geopend
en gedraineerd. Sepsis kan
hierbij voorkomen, daaraan overlijdt 30% van de patiënten.
Oorzaken van peritonitis
Via hematogene weg besmet raken van het peritoneum met bacteriën (primaire
peritonitis). Komt alleen voor bij sterk verminderde weerstand.
Ontstekingen in organen die grenzen aan het peritoneum. Bijvoorbeeld een
blindedarmontsteking, galblaasontsteking en ontsteking van de dikke darm.
Hierbij kan peritonitis in tweede instantie optreden.
Perforatie van holle organen grenzend aan de vrije buikholte. Hierbij stroomt de
inhoud van het orgaan in de peritoneale holte. (Bijvoorbeeld
maag-/darmperforatie).
Ischemie door afsluiting van een darmvat of beklemming door een volvulus
(knoop) of invaginatie. Bij een strangulatie (geblokkeerde bloedvoorziening) wordt
de darmwand necrotisch en doorgankelijk voor bacteriën die in de peritonele holte
, terechtkomen en peritonitis veroorzaken. Er verdwijnt ook veel vocht naar de vrije
buikholte.
Bloeding in de peritoneale holte, bijvoorbeeld bij een milt-/leverruptuur of
buitenbaarmoederlijke zwangerschap.
Behandeling peritonitis
Er mag niets worden gegeten of gedronken (niets per os), je moet een maagsonde
geven.
Er mogen geen pijnstillers gegeven worden voor er een diagnose is.
Er moet meteen antibiotica worden toegediend (parenteraal). Ook moet via het
infuus vocht en elektrolyten worden aangevuld.
Veel vocht in het zieke gebied moet proberen voorkomen te worden. Dit kan door
een infuus met plasma vervangend middel, waardoor vocht beter in de bloedbaan
wordt vastgehouden.
Spelen van buikholte met fysiologisch zout (lavage) via laparotomie
(openbuikoperatie).
Bestrijden van shock
Veroorzakende aandoening behandelen.
Ileus
Ileus: een stoornis in de darmpassage. Dit kan het gevolg zijn van een volledige afsluiting
van de darm waardoor niets kan passeren. Ook kan het ontstaan door een verlamming
van de darmen of door overmatig aanspannen van de darmspieren.
Mechanische ileus: als er sprake is van een afsluiting.
Dynamische/functionele ileus: als de darm niet goed beweegt.
Het is in korte tijd irreversibel en leidt tot de dood. Bij een subileus is er nog enige
passage mogelijk. De diagnose wordt gesteld op grond van verschijnselen. Op een
buikoverzichtsfoto als je staat worden met gas of vloeistof uitgezette darmlissen gezien.
Bij een mechanische ileus wordt in de praktijk onderscheid gemaakt tussen een hoge en
lage ileus.
Van een hoge ileus is sprake als er een afsluiting is in het eerste deel van de dunnen
darm.
Bij een lage ileus kan de afsluiting onder de dikke darm zitten.
Oorzaken mechanische ileus
Ruimte-innemende ziekteprocessen in de darmwand, zoals ontstekingen of
darmkanker waardoor de darmholte wordt gevuld en daarmee afgesloten.
Ziekteprocessen buiten de darm. Als deze zo erg op de darm drukken dat hij wordt
dichtgedrukt kan een ileus het gevolg zijn. Bijvoorbeeld verklevingen van het
peritoneum
Een volvulus (knoop) waarbij een darmdeel gedraaid is om zijn ophangband,
waardoor het klem zit. Bij een invaginatie schiet een stuk darm binnen in een
volgend darmdeel en zit dan klem. De darm is bij beide volledig afgesloten (ileus)
en de bloedvoorziening in het afgesloten darmdeel is geblokkeerd (strangulatie)
Beklemde breuk (hernia incarcerata) waarbij een darmlis naar buiten geschoten is
door een breukpoort. Het komt klem te zitten doordat bloedvaten zijn afgeknepen
en het darmdeel opzwelt.
Voorwerpen in de darmholte. Zoals galstenen, een kluwen wormen of een
hoeveelheid opgezwollen voedingsvezels. Deze kunnen leiden tot een
belemmering van de doorgang van de darm en dus tot een ileus.
,Jüngen, I., Zaagman-van Buuren, M. (2006). Pathologie. Houten: Bohn Stafleu van
Loghum. Pagina 371-379
Leerdoelen:
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen, gevolgen en behandeling
van een peritonitis zijn.
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen en gevolgen van een
acute buik zijn.
Kan uitleggen wat de definitie, oorzaken, verschijnselen gevolgen en behandeling
van een mechanische en dynamische ileus zijn.
Kan uitleggen welke acties/maatregelen de verpleegkundige dient te nemen bij
peritonitis
Peritoneum: het buikvlies, dit bekleedt de vrije buikholte en vrijwel alle organen die zich
erin bevinden.
Peritonitis: ontsteking van het buikvlies. Dit kan op een bepaalde plek voorkomen (lokale
peritonitis) of in het hele buikvlies (algehele peritonitis). Meestal begint een ontsteking
aan het peritoneum lokaal, maar kan zich zodanig uitbreiden dat na een tijd het hele
buikvlies ontstoken is.
Lokale peritonitis geeft plaatselijke verschijnselen. Algehele peritonitis geeft een ernstig
ziektebeeld met hoge koorts.
Door infiltraatvorming die ontstaat bij de ontstekingsreactie van het peritoneum wordt
een ziekteproces in een orgaan ingedamd. Zo’n infiltraat voel je vaak door de buikwand
heen, dit voelt als een vaste en pijnlijke weerstand. Wanneer dit infiltraat verdwenen is, is
de patiënt hersteld.
Bijvoorbeeld appendiculair infiltraat: infiltraat dat zich vormt rondom een ontstoken
blindedarm, deze is dus rechtsonder in de buik voelbaar.
Als het niet lukt om de ontsteking in te dammen, zal de peritonitis zich over het gehele
buikvlies uitbreiden. Op een gegeven moment ontstaat er een algehele peritonitis en
wordt de patiënt steeds zieker. De verschijnselen die hiermee gepaard gaan vormen
samen een syndroom, dit is ook wel bekend als acute buik.
Bij een acute buik doen zich de volgende verschijnselen voor:
Een scherpe, stekende, continue pijn
Vaak weet de patiënt nog de pijn te lokaliseren, en dus aan te geven waar
waarschijnlijk het veroorzakende proces zit. Meestal ontstaat de pijn geleidelijk en
wordt erger naarmate peritonitis uitbreidt. Als de pijn plots en hevig (peracuut)
ontstaat is dat gerelateerd aan een oorzaak zoals maagperforatie. Kenmerkend
voor peritoneale pijn is druk- en loslaatpijn. Ook hoesten, lachen, bewegen,
ademhaling en pijn bij vervoeren komt veel voor.
Défense musculaire
Het terugvechten via spieraanspanning. Dit doe je om te voorkomen dat het
peritoneum wordt bewogen (dus om pijn te voorkomen). Je doet dit zonder na te
denken, dus passief. Met défense musculaire wordt dus bedoelt dat je
onwillekeurig (reflexmatig) je buikwandspieren aanspant als gevolg van prikkeling
van het buikvlies. De intensiteit van défense musculaire hangt af van de ernst van
de peritonitis. Het is een belangrijk symptoom, maar kan bij oudere mensen en
kinderen uitblijven.
, Stilliggen van de darmen
Als reactie op de peritonitis zullen de darmen gaan stilliggen (darmparlyse), omdat
beweging pijn doet. Hierdoor zal de passage van de darminhoud ook stil komen
liggen. Dan wordt gesproken van een ileus. Omdat verlamming van de darmen de
oorzaak van de ileus is noemen we het een paralytische ileus. Bij auscultatie zijn
geen darmgeluiden te horen.
Naast lokale verschijnselen door peritonitis komen er algemene ziekteverschijnselen
voor: malaise, anorexie, koorts en versnelde pols. Door ophoping van veel vocht en
elektrolyten in het peritoneum en de vrije buikholte en een versterkte bloeddoorstroming,
zal ondervulling van het vatenstelsel optreden met als gevolg shock.
Bij algehele peritonitis is er een grote kans dat het geproduceerde ontstekingsvocht in de
buikholte wegstroomt naar de laagstgelegen delen. Het ontstekingsvocht kan door de
ligging van de darmdelen en door de adembewegingen vrij makkelijk in de ruimte onder
het middenrif (subfrenische
holte) en het cavum Douglasi
komen. Op die plekken kunnen
abcessen ontwikkelen. Het
subfrenische abces is door de
ligging moeilijk te
diagnosticeren en te
behandelen. Het abces in het
cavum Douglasi kan met
behulp van rectaal toucher
worden vastgesteld, geopend
en gedraineerd. Sepsis kan
hierbij voorkomen, daaraan overlijdt 30% van de patiënten.
Oorzaken van peritonitis
Via hematogene weg besmet raken van het peritoneum met bacteriën (primaire
peritonitis). Komt alleen voor bij sterk verminderde weerstand.
Ontstekingen in organen die grenzen aan het peritoneum. Bijvoorbeeld een
blindedarmontsteking, galblaasontsteking en ontsteking van de dikke darm.
Hierbij kan peritonitis in tweede instantie optreden.
Perforatie van holle organen grenzend aan de vrije buikholte. Hierbij stroomt de
inhoud van het orgaan in de peritoneale holte. (Bijvoorbeeld
maag-/darmperforatie).
Ischemie door afsluiting van een darmvat of beklemming door een volvulus
(knoop) of invaginatie. Bij een strangulatie (geblokkeerde bloedvoorziening) wordt
de darmwand necrotisch en doorgankelijk voor bacteriën die in de peritonele holte
, terechtkomen en peritonitis veroorzaken. Er verdwijnt ook veel vocht naar de vrije
buikholte.
Bloeding in de peritoneale holte, bijvoorbeeld bij een milt-/leverruptuur of
buitenbaarmoederlijke zwangerschap.
Behandeling peritonitis
Er mag niets worden gegeten of gedronken (niets per os), je moet een maagsonde
geven.
Er mogen geen pijnstillers gegeven worden voor er een diagnose is.
Er moet meteen antibiotica worden toegediend (parenteraal). Ook moet via het
infuus vocht en elektrolyten worden aangevuld.
Veel vocht in het zieke gebied moet proberen voorkomen te worden. Dit kan door
een infuus met plasma vervangend middel, waardoor vocht beter in de bloedbaan
wordt vastgehouden.
Spelen van buikholte met fysiologisch zout (lavage) via laparotomie
(openbuikoperatie).
Bestrijden van shock
Veroorzakende aandoening behandelen.
Ileus
Ileus: een stoornis in de darmpassage. Dit kan het gevolg zijn van een volledige afsluiting
van de darm waardoor niets kan passeren. Ook kan het ontstaan door een verlamming
van de darmen of door overmatig aanspannen van de darmspieren.
Mechanische ileus: als er sprake is van een afsluiting.
Dynamische/functionele ileus: als de darm niet goed beweegt.
Het is in korte tijd irreversibel en leidt tot de dood. Bij een subileus is er nog enige
passage mogelijk. De diagnose wordt gesteld op grond van verschijnselen. Op een
buikoverzichtsfoto als je staat worden met gas of vloeistof uitgezette darmlissen gezien.
Bij een mechanische ileus wordt in de praktijk onderscheid gemaakt tussen een hoge en
lage ileus.
Van een hoge ileus is sprake als er een afsluiting is in het eerste deel van de dunnen
darm.
Bij een lage ileus kan de afsluiting onder de dikke darm zitten.
Oorzaken mechanische ileus
Ruimte-innemende ziekteprocessen in de darmwand, zoals ontstekingen of
darmkanker waardoor de darmholte wordt gevuld en daarmee afgesloten.
Ziekteprocessen buiten de darm. Als deze zo erg op de darm drukken dat hij wordt
dichtgedrukt kan een ileus het gevolg zijn. Bijvoorbeeld verklevingen van het
peritoneum
Een volvulus (knoop) waarbij een darmdeel gedraaid is om zijn ophangband,
waardoor het klem zit. Bij een invaginatie schiet een stuk darm binnen in een
volgend darmdeel en zit dan klem. De darm is bij beide volledig afgesloten (ileus)
en de bloedvoorziening in het afgesloten darmdeel is geblokkeerd (strangulatie)
Beklemde breuk (hernia incarcerata) waarbij een darmlis naar buiten geschoten is
door een breukpoort. Het komt klem te zitten doordat bloedvaten zijn afgeknepen
en het darmdeel opzwelt.
Voorwerpen in de darmholte. Zoals galstenen, een kluwen wormen of een
hoeveelheid opgezwollen voedingsvezels. Deze kunnen leiden tot een
belemmering van de doorgang van de darm en dus tot een ileus.
