Samenvatting Aansprakelijkheidsrecht
HC 1 – Claimcultuur, onrechtmatigheid en toerekenbaarheid...........................................................3
Claimcultuur algemeen......................................................................................................................3
Claimcultuur in Nederland..................................................................................................................4
Claimcultuur in Amerika.....................................................................................................................4
Voor- en nadelen van de claimcultuur................................................................................................5
Amerikaanse toestanden onrechtmatigheid......................................................................................5
Onrechtmatige daad..........................................................................................................................6
Onrechtmatigheid..............................................................................................................................6
Onrechtmatigheidscategorieën..........................................................................................................6
Leer onrechtmatigheid.......................................................................................................................7
Gesubjectiveerde onrechtmatigheid...................................................................................................8
Gevaarzetting.....................................................................................................................................8
Waarschuwen....................................................................................................................................9
Toerekenbaarheid..............................................................................................................................9
Culpa levissima – opzet en bewuste roekeloosheid..........................................................................10
HC 2 – Dark Waters..........................................................................................................................10
Samenvatting film............................................................................................................................10
Aansprakelijkheid van ondernemingen............................................................................................11
Aard en functie van het aansprakelijkheidsrecht..............................................................................12
Toegang tot de rechter (‘recht halen’)..............................................................................................13
HC 3 – Schade(vergoeding) I: materiële schade...............................................................................13
Schade algemeen.............................................................................................................................13
Uitgangspunten schadevergoedingsrecht........................................................................................14
2. Volledige vergoeding van de werkelijk geleden schade...........................................................14
3. Schade wordt in beginsel concreet berekend..........................................................................15
Concrete schadebegroting........................................................................................................................15
Abstracte schadebegroting.......................................................................................................................17
4. Alleen de gelaedeerde heeft recht op schadevergoeding........................................................19
HC 4 – Causaliteit.............................................................................................................................22
Uitgangspunten causaal verband.....................................................................................................22
Causaal verband...............................................................................................................................23
C.s.q.n.-verband...............................................................................................................................23
Redelijke toerekening.......................................................................................................................23
Uitzonderingsmogelijkheden............................................................................................................24
Alternatieve causaliteit................................................................................................................24
De omkeringsregel.......................................................................................................................25
Omkering van de bewijslast vs. bewijsvermoeden......................................................................26
Proportionele aansprakelijkheid..................................................................................................26
Kansschade..................................................................................................................................28
Proportionele aansprakelijkheid vs. kansschade..........................................................................28
Overzicht uitzonderingen op c.s.q.n.-verband..................................................................................28
HC 5 – Relativiteit............................................................................................................................29
Inleiding relativiteit..........................................................................................................................29
Relativiteitsvereiste..........................................................................................................................30
(Ontstaan) relativiteitsleer...............................................................................................................30
Toepassing relativiteitsleer...............................................................................................................30
Correctie Langemeijer......................................................................................................................31
1
, Kenmerken relativiteit......................................................................................................................32
Doel- en strekkingsonderzoek...........................................................................................................32
Strekkingsonderzoek bij geschreven normen..............................................................................32
Strekkingsonderzoek bij ongeschreven normen..........................................................................33
Drieledig beschermingsbereik..........................................................................................................33
Gefixeerde relativiteit.......................................................................................................................34
Semi-gefixeerde relativiteit..............................................................................................................34
Relativiteit als instrument................................................................................................................34
HC 6 – Kwalitatieve aansprakelijkheden..........................................................................................35
Inleiding kwalitatieve aansprakelijkheden.......................................................................................35
Kwalitatieve aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door personen.........................................36
Kwalitatieve aansprakelijkheid voor zaken, stoffen en dieren..........................................................38
Tenzij-formule..................................................................................................................................39
Ratio van kwalitatieve aansprakelijkheden......................................................................................39
Samenloop.......................................................................................................................................40
Beperking verhaalsrecht...................................................................................................................40
Bedrijfsmatige activiteiten...............................................................................................................41
Kanalisering......................................................................................................................................41
HC 7 – Schadevergoeding II: immateriële schade.............................................................................42
Immateriële schade..........................................................................................................................42
Uitgangspunten schadevergoedingsrecht........................................................................................42
1. Ieder draagt zijn eigen schade..................................................................................................43
De aansprakelijke persoon had het oogmerk zodanig nadeel toe te brengen..............................43
De benadeelde heeft lichamelijk letsel opgelopen.......................................................................43
De benadeelde is aangetast in zijn persoon.................................................................................43
2. Volledige vergoeding van de werkelijk geleden schade...........................................................45
3. Schade wordt in beginsel concreet berekend..........................................................................45
4. Alleen de gelaedeerde heeft recht op schadevergoeding........................................................46
Bewustheid – coma......................................................................................................................46
Mededeling..................................................................................................................................46
Recht van derden.........................................................................................................................47
Affectieschade vs. shockschade....................................................................................................48
HC 8 – Werkgeversaansprakelijkheid...............................................................................................48
Inleiding werkgeversaansprakelijkheid............................................................................................48
Zorgplicht van de werkgever............................................................................................................49
Tijdperk pré Broodmes.................................................................................................................49
De periode na Stichting de Lozerhof tot nu..................................................................................51
Verhouding art. 7:658 en 7:611 BW.................................................................................................52
Aansprakelijkheidsgronden werkgever samengevat........................................................................53
Bewijslastverdeling werkgeversaansprakelijkheid...........................................................................54
HC 9 – Medische aansprakelijkheid.................................................................................................55
Inleiding medische aansprakelijkheid...............................................................................................55
Grondslagen voor medische aansprakelijkheid................................................................................56
Wanprestatie als aansprakelijkheidsgrond......................................................................................56
Verzwaarde stelplicht.......................................................................................................................57
Toerekenbaarheid o.g.v. de wet.......................................................................................................57
Causaal verband in een notendop....................................................................................................58
Overig/varia.....................................................................................................................................58
HC 10 – Aansprakelijkheid in de actualiteit klimaatschade/Urgenda...............................................59
2
, Inleiding in handhavingsmechanismen............................................................................................59
Voorwaarden vordering tot nakoming.............................................................................................60
Mensenrechten................................................................................................................................61
Art. 2 EVRM vs. art. 8 EVRM........................................................................................................62
Urgenda...........................................................................................................................................62
Procedure....................................................................................................................................63
Rechtbank (2015)......................................................................................................................................63
Het Hof (2018)...........................................................................................................................................63
HR (2019)..................................................................................................................................................64
Public interest litigation....................................................................................................................65
Ius curria novit..................................................................................................................................66
HC 11 – WCAM; WAMCA/collectieve actie......................................................................................66
Inleiding massaschade.....................................................................................................................66
Afwikkeling massaschade buiten de civiele procedure.....................................................................67
Afwikkeling massaschade in civiele procedure.................................................................................67
Collectieve actie oude stijl................................................................................................................68
Collectieve schikking.........................................................................................................................68
Collectieve actie nieuwe stijl.............................................................................................................71
HC 1 – Claimcultuur, onrechtmatigheid en toerekenbaarheid
Claimcultuur algemeen
De Amerikaanse rechtspraktijk op het gebied van civiele schadevergoedingen wordt in
Nederland vaak bestempeld als claimcultuur (schadeclaims met onverdiend kans op
3
, succes). De claimcultuur houdt in: een gemeenschappelijke neiging van mensen om bij elke
negatief ervaren gebeurtenis naar de rechter te stappen en schadevergoeding te eisen. De
claimcultuur wordt afgemeten aan de hand van 1) grotere claimbereidheid en 2) hogere
bedragen.
Claimcultuur in Nederland
Kennen we in Nederland een claimcultuur? Het mag geen naam hebben, maar er is wel
toename:
1) Grotere claimbereidheid.
In Nederland gaan we uit van: ‘ieder draagt zijn eigen schade’. Langzamerhand komt
er een tendens naar het tegenovergestelde: ‘pech moet weg’, inhoudende dat iedere
keer dat er schade is, daarvoor iemand moet opdraaien staatsaansprakelijkheid
(vangnet).
2) Hogere bedragen.
In Nederland wordt alleen de concreet geleden schade vergoed. Daar komt in
beginsel (i.t.t. Amerika) voor de dader geen bedrag bovenop als vergelding. De
rechter mag wel over de grens kijken en buitenlandse ontwikkelingen meenemen bij
de berekening van smartengeld.
De (in Nederland) toenemende claimcultuur heeft een aantal verklaringen:
1. Juridisering samenleving.
2. Complexere samenleving: nieuwe risico’s, nieuwe claims?
a. Straling.
b. Computer gerelateerde aansprakelijkheid.
c. Verregaande consumentenbescherming.
d. Toezichthouders.
e. Bacteriën en virussen.
f. Nieuwe beroepsziektes.
g. Klimaatverandering.
3. Minder vertrouwen op het gebied van sociale zekerheid.
4. Minder sociale angst.
5. Verzekeringen.
In vergelijking tot Amerika is de claimcultuur in Nederland relatief rustig.
Claimcultuur in Amerika
1. Procesgerelateerde factoren.
a. Continengency fee (“no cure no pay”) en American rule.
Continengency fee: je hoeft je advocaat pas te betalen als je wint.
American rule: je betaalt niet de proceskosten van de wederpartij als je
verliest.
b. Collateral source in Amerika kennen ze geen voordeelsberekening; de jury
weet niet of de dader op de een of andere manier wordt tegemoetgekomen.
c. Punitive damages: een bedrag dat aan de eiser in een civiele zaak wegens
onrechtmatig gedrag van de gedaagde bovenop de ‘normale’ schadevergoeding
wordt toegewezen en strekt tot vergelding van het onrecht en tot preventie van
toekomstig onrecht van de dader en anderen.
Grimshaw v. Ford Motor Co: Ford had een model ontwikkeld waarbij de
brandstoftank op een bepaalde plek zat, waardoor er brand ontstond bij ieder
ongeluk. Ford had de afweging gemaakt: product recall (alle auto’s van de weg)
of berekenen hoeveel geld het zal kosten als mensen een ongeluk maken. Ze
kozen ervoor de auto’s op de weg te laten i.p.v. de veilige maatregel (product
recall) te treffen. Deze overweging hadden ze op schrift gezet (in een memo).
Toen deze memo boven wat kwam, moest Ford punitive damages betalen
vanwege de grove normschending.
4
HC 1 – Claimcultuur, onrechtmatigheid en toerekenbaarheid...........................................................3
Claimcultuur algemeen......................................................................................................................3
Claimcultuur in Nederland..................................................................................................................4
Claimcultuur in Amerika.....................................................................................................................4
Voor- en nadelen van de claimcultuur................................................................................................5
Amerikaanse toestanden onrechtmatigheid......................................................................................5
Onrechtmatige daad..........................................................................................................................6
Onrechtmatigheid..............................................................................................................................6
Onrechtmatigheidscategorieën..........................................................................................................6
Leer onrechtmatigheid.......................................................................................................................7
Gesubjectiveerde onrechtmatigheid...................................................................................................8
Gevaarzetting.....................................................................................................................................8
Waarschuwen....................................................................................................................................9
Toerekenbaarheid..............................................................................................................................9
Culpa levissima – opzet en bewuste roekeloosheid..........................................................................10
HC 2 – Dark Waters..........................................................................................................................10
Samenvatting film............................................................................................................................10
Aansprakelijkheid van ondernemingen............................................................................................11
Aard en functie van het aansprakelijkheidsrecht..............................................................................12
Toegang tot de rechter (‘recht halen’)..............................................................................................13
HC 3 – Schade(vergoeding) I: materiële schade...............................................................................13
Schade algemeen.............................................................................................................................13
Uitgangspunten schadevergoedingsrecht........................................................................................14
2. Volledige vergoeding van de werkelijk geleden schade...........................................................14
3. Schade wordt in beginsel concreet berekend..........................................................................15
Concrete schadebegroting........................................................................................................................15
Abstracte schadebegroting.......................................................................................................................17
4. Alleen de gelaedeerde heeft recht op schadevergoeding........................................................19
HC 4 – Causaliteit.............................................................................................................................22
Uitgangspunten causaal verband.....................................................................................................22
Causaal verband...............................................................................................................................23
C.s.q.n.-verband...............................................................................................................................23
Redelijke toerekening.......................................................................................................................23
Uitzonderingsmogelijkheden............................................................................................................24
Alternatieve causaliteit................................................................................................................24
De omkeringsregel.......................................................................................................................25
Omkering van de bewijslast vs. bewijsvermoeden......................................................................26
Proportionele aansprakelijkheid..................................................................................................26
Kansschade..................................................................................................................................28
Proportionele aansprakelijkheid vs. kansschade..........................................................................28
Overzicht uitzonderingen op c.s.q.n.-verband..................................................................................28
HC 5 – Relativiteit............................................................................................................................29
Inleiding relativiteit..........................................................................................................................29
Relativiteitsvereiste..........................................................................................................................30
(Ontstaan) relativiteitsleer...............................................................................................................30
Toepassing relativiteitsleer...............................................................................................................30
Correctie Langemeijer......................................................................................................................31
1
, Kenmerken relativiteit......................................................................................................................32
Doel- en strekkingsonderzoek...........................................................................................................32
Strekkingsonderzoek bij geschreven normen..............................................................................32
Strekkingsonderzoek bij ongeschreven normen..........................................................................33
Drieledig beschermingsbereik..........................................................................................................33
Gefixeerde relativiteit.......................................................................................................................34
Semi-gefixeerde relativiteit..............................................................................................................34
Relativiteit als instrument................................................................................................................34
HC 6 – Kwalitatieve aansprakelijkheden..........................................................................................35
Inleiding kwalitatieve aansprakelijkheden.......................................................................................35
Kwalitatieve aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door personen.........................................36
Kwalitatieve aansprakelijkheid voor zaken, stoffen en dieren..........................................................38
Tenzij-formule..................................................................................................................................39
Ratio van kwalitatieve aansprakelijkheden......................................................................................39
Samenloop.......................................................................................................................................40
Beperking verhaalsrecht...................................................................................................................40
Bedrijfsmatige activiteiten...............................................................................................................41
Kanalisering......................................................................................................................................41
HC 7 – Schadevergoeding II: immateriële schade.............................................................................42
Immateriële schade..........................................................................................................................42
Uitgangspunten schadevergoedingsrecht........................................................................................42
1. Ieder draagt zijn eigen schade..................................................................................................43
De aansprakelijke persoon had het oogmerk zodanig nadeel toe te brengen..............................43
De benadeelde heeft lichamelijk letsel opgelopen.......................................................................43
De benadeelde is aangetast in zijn persoon.................................................................................43
2. Volledige vergoeding van de werkelijk geleden schade...........................................................45
3. Schade wordt in beginsel concreet berekend..........................................................................45
4. Alleen de gelaedeerde heeft recht op schadevergoeding........................................................46
Bewustheid – coma......................................................................................................................46
Mededeling..................................................................................................................................46
Recht van derden.........................................................................................................................47
Affectieschade vs. shockschade....................................................................................................48
HC 8 – Werkgeversaansprakelijkheid...............................................................................................48
Inleiding werkgeversaansprakelijkheid............................................................................................48
Zorgplicht van de werkgever............................................................................................................49
Tijdperk pré Broodmes.................................................................................................................49
De periode na Stichting de Lozerhof tot nu..................................................................................51
Verhouding art. 7:658 en 7:611 BW.................................................................................................52
Aansprakelijkheidsgronden werkgever samengevat........................................................................53
Bewijslastverdeling werkgeversaansprakelijkheid...........................................................................54
HC 9 – Medische aansprakelijkheid.................................................................................................55
Inleiding medische aansprakelijkheid...............................................................................................55
Grondslagen voor medische aansprakelijkheid................................................................................56
Wanprestatie als aansprakelijkheidsgrond......................................................................................56
Verzwaarde stelplicht.......................................................................................................................57
Toerekenbaarheid o.g.v. de wet.......................................................................................................57
Causaal verband in een notendop....................................................................................................58
Overig/varia.....................................................................................................................................58
HC 10 – Aansprakelijkheid in de actualiteit klimaatschade/Urgenda...............................................59
2
, Inleiding in handhavingsmechanismen............................................................................................59
Voorwaarden vordering tot nakoming.............................................................................................60
Mensenrechten................................................................................................................................61
Art. 2 EVRM vs. art. 8 EVRM........................................................................................................62
Urgenda...........................................................................................................................................62
Procedure....................................................................................................................................63
Rechtbank (2015)......................................................................................................................................63
Het Hof (2018)...........................................................................................................................................63
HR (2019)..................................................................................................................................................64
Public interest litigation....................................................................................................................65
Ius curria novit..................................................................................................................................66
HC 11 – WCAM; WAMCA/collectieve actie......................................................................................66
Inleiding massaschade.....................................................................................................................66
Afwikkeling massaschade buiten de civiele procedure.....................................................................67
Afwikkeling massaschade in civiele procedure.................................................................................67
Collectieve actie oude stijl................................................................................................................68
Collectieve schikking.........................................................................................................................68
Collectieve actie nieuwe stijl.............................................................................................................71
HC 1 – Claimcultuur, onrechtmatigheid en toerekenbaarheid
Claimcultuur algemeen
De Amerikaanse rechtspraktijk op het gebied van civiele schadevergoedingen wordt in
Nederland vaak bestempeld als claimcultuur (schadeclaims met onverdiend kans op
3
, succes). De claimcultuur houdt in: een gemeenschappelijke neiging van mensen om bij elke
negatief ervaren gebeurtenis naar de rechter te stappen en schadevergoeding te eisen. De
claimcultuur wordt afgemeten aan de hand van 1) grotere claimbereidheid en 2) hogere
bedragen.
Claimcultuur in Nederland
Kennen we in Nederland een claimcultuur? Het mag geen naam hebben, maar er is wel
toename:
1) Grotere claimbereidheid.
In Nederland gaan we uit van: ‘ieder draagt zijn eigen schade’. Langzamerhand komt
er een tendens naar het tegenovergestelde: ‘pech moet weg’, inhoudende dat iedere
keer dat er schade is, daarvoor iemand moet opdraaien staatsaansprakelijkheid
(vangnet).
2) Hogere bedragen.
In Nederland wordt alleen de concreet geleden schade vergoed. Daar komt in
beginsel (i.t.t. Amerika) voor de dader geen bedrag bovenop als vergelding. De
rechter mag wel over de grens kijken en buitenlandse ontwikkelingen meenemen bij
de berekening van smartengeld.
De (in Nederland) toenemende claimcultuur heeft een aantal verklaringen:
1. Juridisering samenleving.
2. Complexere samenleving: nieuwe risico’s, nieuwe claims?
a. Straling.
b. Computer gerelateerde aansprakelijkheid.
c. Verregaande consumentenbescherming.
d. Toezichthouders.
e. Bacteriën en virussen.
f. Nieuwe beroepsziektes.
g. Klimaatverandering.
3. Minder vertrouwen op het gebied van sociale zekerheid.
4. Minder sociale angst.
5. Verzekeringen.
In vergelijking tot Amerika is de claimcultuur in Nederland relatief rustig.
Claimcultuur in Amerika
1. Procesgerelateerde factoren.
a. Continengency fee (“no cure no pay”) en American rule.
Continengency fee: je hoeft je advocaat pas te betalen als je wint.
American rule: je betaalt niet de proceskosten van de wederpartij als je
verliest.
b. Collateral source in Amerika kennen ze geen voordeelsberekening; de jury
weet niet of de dader op de een of andere manier wordt tegemoetgekomen.
c. Punitive damages: een bedrag dat aan de eiser in een civiele zaak wegens
onrechtmatig gedrag van de gedaagde bovenop de ‘normale’ schadevergoeding
wordt toegewezen en strekt tot vergelding van het onrecht en tot preventie van
toekomstig onrecht van de dader en anderen.
Grimshaw v. Ford Motor Co: Ford had een model ontwikkeld waarbij de
brandstoftank op een bepaalde plek zat, waardoor er brand ontstond bij ieder
ongeluk. Ford had de afweging gemaakt: product recall (alle auto’s van de weg)
of berekenen hoeveel geld het zal kosten als mensen een ongeluk maken. Ze
kozen ervoor de auto’s op de weg te laten i.p.v. de veilige maatregel (product
recall) te treffen. Deze overweging hadden ze op schrift gezet (in een memo).
Toen deze memo boven wat kwam, moest Ford punitive damages betalen
vanwege de grove normschending.
4
