Samenvatting Europees recht leereenheid 5

Europees recht leereenheid 5: rechtsbescherming

Informatie Brightspace

Het Hof van Justitie van de Europese Unie
Het HvJ beschouwt de EU als rechtsgemeenschap, nu zowel de lidstaten als haar
instellingen zijn onderworpen aan gerechtelijke toetsing ter handhaving v.d.
toepasselijke regels in de EU.
Het HvJ ziet tor op “de eerbiediging v.h. recht bij de uitlegging en toepassing van
de verdragen” art. 19 lid 1 VEU) via verschillende procedures. Hierbij gaat het
zowel om de handhaving v.h. Unierecht als om het bieden van rechtsbescherming
voor particulieren.

Nationale rechters
Het HvJ staat hierin niet alleen en nationale rechters worden weleens omschreven
als ‘gedecentraliseerde Unierechters”. Nationale rechters zijn, zeker voor
particulieren, essentieel in het waarborgen v.d. rechtsbescherming.

5.2 de rol van de rechter
Het HvJEU heeft uitgelegd dat de EU een rechtsorde is. Dit betekent dat de
toepasselijke regels moeten worden nageleefd en dat het gerechtelijke instanties
zijn die hierop toezien. Die naleving gaat zowel om het abstract waarborgen v.h.
Unierecht, als over de bescherming van particulieren in een concreet geval.

Kennisclip: de rol van de rechter (en de procedures bij het HvJEU en de
gerechtelijke instanties van de lidstaten)

Rechtsbescherming in de EU
De EU is een rechtsgemeenschap, mede doordat instellingen noch lidstaten zich
kunnen onttrekken aan rechterlijke toetsing
- Bescherming rechten van individuen
- Maar rechters zijn daarmee ook essentieel voor de handhaving v.h.
Europees recht en het daadwerkelijk bewerkstelligen Europese integratie.

Betrokken gerechtelijke instanties
 Art. 13 VEU: instellingen v.d. EU
o Hof van Justitie v.d. EU: Hof van Justitie en Gerecht
 Nationale rechter (= decentrale EU-rechter)

Overzicht procedures
 HvJ/Gerecht
- Beroep wegens niet-nakoming (of inbreukprocedure), art. 258 en
259 VWEU
- Beroep tot nietigverklaring art. 263 VWEU
- Actie wegens nalaten art. 265 VWEU
- Niet-contractuele aansprakelijkheid Unie art. 340 zin 2 VWEU.
 Nationale rechter
- Prejudiciële procedure in te stellen door nationale rechter bij HvJ of
Gerecht art. 267 VWEU.
- Staatsaansprakelijkheid Francovich
- Contractuele aansprakelijkheid Unie art. 340 1 e zin VWEU (maar
arbitragebedingen)

,De verschillende procedures kennen, in een casus beoordelen welke procedure
kan worden ingesteld, of aan alle voorwaarden is voldaan en wat de
consequenties zijn van een arrest of uitspraak.

Beroep wegens niet-nakoming (inbreukprocedure)
Kan gaan om niet-naleving van het primair EU-recht en niet-naleving van het
secundair EU-recht. Denk bijv. aan dat een lidstaat een richtlijn niet of onjuist
heeft omgezet.
 Doel
- Zorgen voor nakoming EU-recht door lidstaten
 Wie
- Door commissie art. 258 VWEU
- Door andere lidstaat (met betrokkenheid commissie) art. 259 VWEU
 Waar
- HvJ (Gerecht speelt in deze procedure GEEN rol).
 Voorwaarden o.a.
1) Precontentieuze fase
Voordat de procedure bij het HvJ wordt ingesteld, moet de lidstaat
om wie het gaat eerst op de hoogte worden gesteld over de
bezorgdheid die er is om een mogelijke inbreuk v.h. EU-recht.
Dit is zo geregeld, omdat dit echt een ultimum remedium is. De
lidstaat moet eerst de kans krijgen zich aan het EU-recht te houden.
2) Bij niet-nakoming na arrest, ook weer mogelijk zaak aanhangig te
maken art. 260 lid 2 VWEU.

Beroep tot nietigverklaring
 Doel
- Beroep instellen tegen handelingen van bepaalde instellingen,
organen en instanties v.d. EU die beogen rechtsgevolgen t.a.v.
derden te hebben art. 263 VWEU.
 Wie
- Instellingen/organen EU, lidstaten, particulieren.
 Waar
- Gerecht (eerste aanleg) of HvJ, afhankelijk van wie het beroep
instelt.
 Voorwaarden o.a.
1) 4 gronden voor onwettigheid:
1. Onbevoegdheid
2. Schending wezenlijk vormvoorschrift
3. Schending verdragen of uitvoeringsregeling
4. Misbruik van bevoegdheid
2) Bij particulieren 2 criteria voor locus standi:
1. Rechtstreekse geraaktheid; of
2. Individuele geraaktheid (Plauman), maar nuance voor
mededingingsrecht, staatssteun en anti-dumping.

Acties wegens nalaten
 Doel procedure
- De Unie tot handelen dwingen wanneer zij daartoe verplicht is art.
265 VWEU.
 Wie
- Instellingen/organen EU, lidstaten, particulieren
 Waar
Gerecht (eerste aanleg) of HvJ, afhankelijk van wie het beroep instelt.

,  Voorwaarden o.a.
1. Precontentieuze fase: wanneer dit leidt tot een standpunt dan geen
beroep meer op nalaten.

Niet-contractuele aansprakelijkheid EU
 Doel procedure
- Vergoeding schade die door instellingen EU of door haar
personeelsleden in de uitoefening van hun functies is veroorzaakt
(dus niet lidstaten) art. 340 alinea 2 VWEU
 Wie
- Particulieren
 Waar
- Het Gerecht (eerste aanleg), eventueel beroep HvJ art. 268 VWEU
 Voorwaarden o.a.
3 cumulatieve voorwaarden (Bergaderm)
1) Geschonden rechtsregel moet ertoe strekken rechten toe te kennen aan
particulieren.
2) Inbreuk moet voldoende ernstig zijn. Het moet gaan om een handeling
die in strijd is met het Unierecht, bijv. met het werkingsverdrag (bij
discretionaire bevoegdheid moet het gaan om kennelijk en ernstige
miskenning v.d. grenzen daarvan, wanneer geen discretionaire
bevoegdheid, kan schending op zichzelf voldoende zijn.)
3) Rechtstreeks causaal verband tussen schending en de geleden schade.

Prejudiciële procedure
 Doel procedure
- Uitleg over het EU recht dat relevant is voor de oplossing van een
geschil voor een nationale rechter art. 267 VWEU.
 Wie
- Nationale rechter stelt vraag o.b.v. het geschil dat is aangebracht
(partij in het geschil vecht dus indirect EU recht aan).
 Waar
HvJ of Gerecht bij specifieke in het Statuut bepaalde prejudiciële vragen
art. 256 lid 3 jo. 267 VWEU en het Statuut.
 Voorwaarden o.a.
- Degendorf-doctrine: prejudiciële vraag tenzij rechtstreeks beroep
art. 263 VWEU mogelijk is door partij bij het geschil.
- Nationale rechter heeft beoordelingsmarge voor wat betreft stellen
prejudiciële vraag.
- Echter 2 situaties waarin het stellen van prejudiciële vragen
verplicht is:
1. Wanneer geen mogelijkheid tot beroep meer open staat.
2. Wanneer nationale rechter EU recht strijdig vindt.
- Tenzij geen enkele ruimte voor redelijke twijfel want acte clair of
acte éclairé.

Staatsaansprakelijkheid
 Doel procedure
- Staatsaansprakelijkheid en verkrijgen schadevergoeding bij
schending EU recht (ontwikkeld in Francovich)
 Wie
- Particulieren
 Waar
- Nationale rechter

,  Voorwaarden o.a.
1. Geschonden regel beoogt rechten toe te kennen aan individuen
2. Voldoende ernstige schending door de lidstaat
- Voldoende ernstig bij niet-omzetting richtlijn (Dillenkorfer)
- Lidstaat moet ruim worden uitgelegd. Ook beslissing rechterlijk
instantie kan EU recht schenden (Köbler)
3. Direct causaal verband tussen inbreuk en schade.

Contractuele aansprakelijkheid EU
 Doel procedure
- Reguliere aansprakelijkheid binnen een contractuele relatie, zowel
publiekrechtelijk als civielrechtelijk, waarbij de Unie als
rechtspersoon partij is (vaak vertegenwoordigd door Commissie).
 Wie
- Contractspartij
 Waar
- Nationale rechter o.g.v. IPR (veelal worden er contractuele bedingen
opgenomen waarin HvJ bevoegd zal zijn).
 Voorwaarden o.a.
- Dus anders dan niet-contractuele aansprakelijkheid ook al staan
beiden in art. 340 VWEU!

Schending door: Procedure: Aangevochten door:
EU-instelling Gerecht (eerste Lidstaten/instellingen/
aanleg) particulueren
Nietigingsprocedure
263 VWEU
EU-instelling Gerecht (eerste Lidstaten/instellingen/
aanleg) particulieren
Beroep wegens
nalaten 265 VWEU
EU-instelling Gerecht (eerste Particulier
aanleg)
Niet-contractuele
aansprakelijkheid 340
jo. 268 VWEU
EU-instelling Nationale rechter contractspartij
(o.g.v. IPR)
HvJ (indien beding)
Contractuele
aansprakelijkheid 340
VWEU
Lidstaat HvJ Commissie – 258 VWEU
Inbreukprocedure Lidstaten en Commissie 259
258-260 VWEU VWEU
Lidstaat/ Nationale rechter Particulier
particulieren Prejudiciële procedure
267 VWEU
Lidstaat Nationale rechter Particulier
Staatsaansprakelijkhe
id