Algemene rechtswetenschap 1
Week 1 (recht in het algemeen):
Les A:
Wat is het recht?
Recht is:
- Taal
- Een discursieve grootheid
- Dynamisch
· Tijd- en plaatsgebonden
· ‘… a living instrument, to be interpreted in the light of present-day
conditions…’
· Internationalisering en internetionalisering
Ars boni et aequi (celsus)
les B:
- Ars boni et aequi (celsus)
- Honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere (Ulpianus)
- … der ingebriff der Bedingungen, unter denen die Willkür des anderen nach
einem allgemeinen Gesetze der Freiheit zusammen vereinigt werden kann
(Kant)
1. Als je tekortschiet, moet je schade vergoeden
HR 21 feb 1997, Wrongful birth
2. Je moet je aan je afspraken houden
EHRM 10 april 2007, Evans v. VK
3. Etc.
Democratische rechtsstaat als basis voor ontwikkeling van het recht
- Hobbes
· Homo homini lupus: oorlog van allen tegen allen
· Sociaal contract: macht naar soeverein met geweldsmonopolie
(Leviathan)
- Locke
· Legaliteitsbeginsel + grondrechten = rechtsstaat
Legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat de staat zich ook aan de wet moet houden.
De grondrechten beschermen de burgers tegen de staat.
Als er alleen legaliteitsbeginsel is dan spreek je van een formele rechtsstaat heb je ook
grondrechten dan is er een materiële rechtsstaat.
- Rousseau
· Volkssoevereiniteit = democratie
De burgers kiezen de staat
Formele democratie = als het volk maar kiest
Materiële democratie = rechten van minderheden zijn gewaarborgd
Is er hoger recht dan wettenrecht?
- Antigone (Sofokles)
· Kan/mag/moet je soms ongehoorzaam zijn?
· Natuurrecht: mensenrechten
- Radbruch
· In beginsel geldt het positieve recht, zelfs als het een onrechtvaardige
inhoud heeft, tenzij strijd tussen wet en gerechtigheid zo ondraaglijk
groot is, dat wet ‘unrichtiges Recht’ is.
Rechtszekerheid v. rechtvaardigheid
- Vb. HR 13 maart 1981 (Haviltex):‘Tot eind 1976 heeft koper het recht de
machine terug te geven’
, - Moet contract zuiver taalkundig worden uitgelegd?
Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de
gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten
toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.
Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en
welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.
Objectieve en positieve recht
- Geheel van alle geldende rechtsregels
- Op een bepaalde plaats
- Op een bepaald tijdstip
Dubbele betekenis
- Het objectieve recht: law
· Geheel van alle geldende rechtsregels (plaats/tijd)
· Synoniem: positief recht
- Een subjectief recht: right
· Bevoegdheid die een persoon ontleent aan het objectieve recht
Waar vinden we het recht?
Wet en recht= synoniemen?
- Montesquieu: rechter is ‘la bouche de la loi’
Legisme (het recht is alleen te vinden in de wet)
- Wet algemene bepalingen (1829)
‘regter moet volgens de wet regt spreken’ (Art 11)
Maar: verbod van rechtsweigering (Art 13)
We vinden het objectieve recht in rechtsbronnen
1. Verdragen + besluiten van volkenrechtelijke organisaties
2. Wet
3. Jurisprudentie: de facto, niet de iure
4. Gewoonte: langdurig gebruik + rechtsovertuiging
5. Gepubliceerde beleidsregels (Leidraad-arresten)
6. Algemene rechtsbeginselen (bijv. rechtzekerheidsbeginsel)
Hoe delen we het recht in?
In publiek- en privaatrecht
1. Publiek: verticaal
2. Privaat: horizontaal
Privaatrecht = burgerlijk recht = civiel recht
Traditionele rechtsgebieden
Staatsrecht
- Inrichting van de staat en zijn organen
Statuut 1 koninkrijk 4 landen
- Grondwet
Bestuursrecht
- Juridische bestuursactiviteit van de overheid
Bestuursorganen, besluiten, belanghebbenden
Strafrecht
- Rechtsgebied van de strafbare gedragingen
- Publiekrechtelijk, met privaatrechtelijke trekken
· Overheid die ingrijpt in leven burgers, maar veelal conflict tussen
burgers
· Vervolgingsmonopolie Openbaar Ministerie, maar klachtrecht Art 12
Sv
Burgerlijk recht
, - Horizontale verhouding
Verhouding burgers onderling
Verhouding burgers en rechtspersonen
NV, BV, vereniging, stichting
Ook staat, provincie en gemeente
Naar de functie ervan
1. Conflict-voorkomend: ordening
· Materieel recht
· Geboden en verboden
· Vanwege gerechtigheid en/of doelmatig
2. Conflict-oplossend
· Formeel recht (procesrecht)
Conflict oplossend
- Oresteia, wraak na wraak na wraak?
Ius talionis
- Rechter
- Legitimiteit
- Mediation – arbitrage – formele rechtspraak (Art 6 EVRM)
Week 2:
Les A:
Recht en staat
Democratische rechtsstaat
1. Rechtsstaat
a) Legaliteitsbeginsel
b) Grondrechten
c) Machtenscheiding
d) Rechterlijke controle (volgende week)
2. Democratie
a) Direct vs. indirect
b) Parlementair stelsel
1a: Legaliteitsbeginsel
Overheid aan eigen regels gebonden
- Wet
- Algemene rechtsbeginselen (abbb’s)
Bijv. vertrouwensbeginsel
Overheidshandelen moet basis hebben in de wet
Strafrecht: Art 16 Gw / Art 1 Sr / Art 7 EVRM
1b: Grondrechten
Onvervreemdbare rechten
- VS, 1776: Declaration of Independence
Gelijkheidsbeginsel, recht op leven, vrijheid en het streven naar geluk. Dit
bestond al, maar het werd nu op schrift gesteld.
- Frankrijk 1789: Déclaration de droit de l’homme et du citoyen
Liberté, égalité (et fraternité)
- Bataafse republiek, 1789
Alle leden der maatschappij hebben, zonder onderscheiding van geboorte,
bezitting, stand of rang, eene gelijke aanspraak op derzelver voordeelen.
Het recht moet ook iets voorstellen.
Waar te vinden?
Week 1 (recht in het algemeen):
Les A:
Wat is het recht?
Recht is:
- Taal
- Een discursieve grootheid
- Dynamisch
· Tijd- en plaatsgebonden
· ‘… a living instrument, to be interpreted in the light of present-day
conditions…’
· Internationalisering en internetionalisering
Ars boni et aequi (celsus)
les B:
- Ars boni et aequi (celsus)
- Honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere (Ulpianus)
- … der ingebriff der Bedingungen, unter denen die Willkür des anderen nach
einem allgemeinen Gesetze der Freiheit zusammen vereinigt werden kann
(Kant)
1. Als je tekortschiet, moet je schade vergoeden
HR 21 feb 1997, Wrongful birth
2. Je moet je aan je afspraken houden
EHRM 10 april 2007, Evans v. VK
3. Etc.
Democratische rechtsstaat als basis voor ontwikkeling van het recht
- Hobbes
· Homo homini lupus: oorlog van allen tegen allen
· Sociaal contract: macht naar soeverein met geweldsmonopolie
(Leviathan)
- Locke
· Legaliteitsbeginsel + grondrechten = rechtsstaat
Legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat de staat zich ook aan de wet moet houden.
De grondrechten beschermen de burgers tegen de staat.
Als er alleen legaliteitsbeginsel is dan spreek je van een formele rechtsstaat heb je ook
grondrechten dan is er een materiële rechtsstaat.
- Rousseau
· Volkssoevereiniteit = democratie
De burgers kiezen de staat
Formele democratie = als het volk maar kiest
Materiële democratie = rechten van minderheden zijn gewaarborgd
Is er hoger recht dan wettenrecht?
- Antigone (Sofokles)
· Kan/mag/moet je soms ongehoorzaam zijn?
· Natuurrecht: mensenrechten
- Radbruch
· In beginsel geldt het positieve recht, zelfs als het een onrechtvaardige
inhoud heeft, tenzij strijd tussen wet en gerechtigheid zo ondraaglijk
groot is, dat wet ‘unrichtiges Recht’ is.
Rechtszekerheid v. rechtvaardigheid
- Vb. HR 13 maart 1981 (Haviltex):‘Tot eind 1976 heeft koper het recht de
machine terug te geven’
, - Moet contract zuiver taalkundig worden uitgelegd?
Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de
gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten
toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.
Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en
welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.
Objectieve en positieve recht
- Geheel van alle geldende rechtsregels
- Op een bepaalde plaats
- Op een bepaald tijdstip
Dubbele betekenis
- Het objectieve recht: law
· Geheel van alle geldende rechtsregels (plaats/tijd)
· Synoniem: positief recht
- Een subjectief recht: right
· Bevoegdheid die een persoon ontleent aan het objectieve recht
Waar vinden we het recht?
Wet en recht= synoniemen?
- Montesquieu: rechter is ‘la bouche de la loi’
Legisme (het recht is alleen te vinden in de wet)
- Wet algemene bepalingen (1829)
‘regter moet volgens de wet regt spreken’ (Art 11)
Maar: verbod van rechtsweigering (Art 13)
We vinden het objectieve recht in rechtsbronnen
1. Verdragen + besluiten van volkenrechtelijke organisaties
2. Wet
3. Jurisprudentie: de facto, niet de iure
4. Gewoonte: langdurig gebruik + rechtsovertuiging
5. Gepubliceerde beleidsregels (Leidraad-arresten)
6. Algemene rechtsbeginselen (bijv. rechtzekerheidsbeginsel)
Hoe delen we het recht in?
In publiek- en privaatrecht
1. Publiek: verticaal
2. Privaat: horizontaal
Privaatrecht = burgerlijk recht = civiel recht
Traditionele rechtsgebieden
Staatsrecht
- Inrichting van de staat en zijn organen
Statuut 1 koninkrijk 4 landen
- Grondwet
Bestuursrecht
- Juridische bestuursactiviteit van de overheid
Bestuursorganen, besluiten, belanghebbenden
Strafrecht
- Rechtsgebied van de strafbare gedragingen
- Publiekrechtelijk, met privaatrechtelijke trekken
· Overheid die ingrijpt in leven burgers, maar veelal conflict tussen
burgers
· Vervolgingsmonopolie Openbaar Ministerie, maar klachtrecht Art 12
Sv
Burgerlijk recht
, - Horizontale verhouding
Verhouding burgers onderling
Verhouding burgers en rechtspersonen
NV, BV, vereniging, stichting
Ook staat, provincie en gemeente
Naar de functie ervan
1. Conflict-voorkomend: ordening
· Materieel recht
· Geboden en verboden
· Vanwege gerechtigheid en/of doelmatig
2. Conflict-oplossend
· Formeel recht (procesrecht)
Conflict oplossend
- Oresteia, wraak na wraak na wraak?
Ius talionis
- Rechter
- Legitimiteit
- Mediation – arbitrage – formele rechtspraak (Art 6 EVRM)
Week 2:
Les A:
Recht en staat
Democratische rechtsstaat
1. Rechtsstaat
a) Legaliteitsbeginsel
b) Grondrechten
c) Machtenscheiding
d) Rechterlijke controle (volgende week)
2. Democratie
a) Direct vs. indirect
b) Parlementair stelsel
1a: Legaliteitsbeginsel
Overheid aan eigen regels gebonden
- Wet
- Algemene rechtsbeginselen (abbb’s)
Bijv. vertrouwensbeginsel
Overheidshandelen moet basis hebben in de wet
Strafrecht: Art 16 Gw / Art 1 Sr / Art 7 EVRM
1b: Grondrechten
Onvervreemdbare rechten
- VS, 1776: Declaration of Independence
Gelijkheidsbeginsel, recht op leven, vrijheid en het streven naar geluk. Dit
bestond al, maar het werd nu op schrift gesteld.
- Frankrijk 1789: Déclaration de droit de l’homme et du citoyen
Liberté, égalité (et fraternité)
- Bataafse republiek, 1789
Alle leden der maatschappij hebben, zonder onderscheiding van geboorte,
bezitting, stand of rang, eene gelijke aanspraak op derzelver voordeelen.
Het recht moet ook iets voorstellen.
Waar te vinden?
