Competentievergroting: Jeugdhulp in tehuizen en dagcentra – N.W.
Slot en H.J.M. Spanjaard
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Jeugdhulp in tehuizen en dagcentra
- Residentiële jeugdhulp = jeugdhulp in tehuizen en dagcentra. Voorzieningen waar
kinderen of jeugdigen dag en nacht of alleen overdag verzorgd, opgevoed en
eventueel ook behandeld worden.
1.1.1 In de bossen of in de wijk?
Vroeger was het gebruikelijk om leefgroepen te vestigen op een groot terrein afgelegen van
de bewoonde wereld. Een reden hiervoor was dat jongeren hierdoor werden afgeschermd
tegen de slechte invloeden van de stad.
Tegenwoordig worden leefgroepen juist meer in woonwijken gevestigd. Het deelnemen aan
het gewone leven in de samenleving speelt namelijk een grote rol. De jongeren gaan naar
een school in de buurt en maken voor vrijetijdsbesteding gebruik van voorzieningen en clubs
in de wijk. De doelstellingen in deze leefgroepen zijn gericht op het omgaan met de eisen die
het dagelijks leven in de samenleving stelt.
Gesloten inrichtingen bevinden zich juist wat verder van de stad. Hierbij ligt de nadruk vaak
op het vergroten van inzicht van individuele problematiek. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een
jongere een delict heeft gepleegd en hierdoor tijdelijk buiten de samenleving geplaatst moet
worden.
1.1.2 Hoe ziet een leefgroepruimte eruit?
Een leefgroepruimte is een grote huiskamer met een of twee eettafels en een zithoek met
een tv.
De jongeren hebben een eigen kamer. Kinderen tot twaalf jaar delen soms een kamer. De
meeste leefgroepen hebben een extra kamer voor het voeren van gesprekken en overleg.
Vooral jeugdinrichtingen en psychiatrische voorzieningen beschikken over een
afzonderingsruimte. Dit is een prikkelarme ruimte waar ene jongere voor korte tijd
afgezonderd kan worden en waar een minimum aan spullen aanwezig is.
1.1.3 Taken van de groepsleider: verzorgen, opvoeden en behandelen
Als kinderen en jongeren in een residentiële instelling worden opgenomen, wordt (een deel
van) de verzorging en opvoeding van de ouders overgenomen door de groepsleiding.
Verzorging houdt in dat de groepsleiding zorg draagt voor de elementaire levensbehoeften
zoals nachtrust, dagritme, kleding, eten, drinken, lichamelijke verzorging, veiligheid en steun.
Het contact tussen groepsleiders en jongeren is niet gebaseerd op een gelijkwaardige relatie,
maar is wel persoonlijk.
,De groepsleiding heeft oog voor groepsprocessen: onderlinge verhoudingen en verdeling van
rollen binnen de groep en groepsdruk.
1.1.4 Jongeren betrekken
Groepsleiders kunnen op verschillende manieren het klimaat positief beïnvloeden. Zij dragen
bij aan een goed pedagogisch klimaat als ze belangstelling en respect tonen, laten zien dat ze
emoties van de jongeren begrijpen en het vertrouwen uitstralen dat jongeren iets kunnen
bereiken.
1.2 Verschillende indelingsprincipes
Er zijn diverse principes op basis waarvan indelingen gemaakt kunnen worden. Bij een
indeling op basis van problematiek kan gedacht worden aan aparte leefgroepen voor
kinderen en jongeren met:
- Emotionele problemen (stemming, depressies, angst)
- Gedragsproblemen (hyperactiviteit, oppositioneel gedrag, antisociaal gedrag)
- Cognitieve problemen (concentratie- en leerproblemen)
- Een (licht) verstandelijke beperking
- Contactstoornissen (autisme)
- Een problematische gezinsachtergrond (opvoedingsproblemen, verwaarlozing en
seksuele mishandeling)
- Beperkingen
Een probleem van deze indeling is dat bij veel kinderen en jongeren combinaties van
problemen voorkomen en zij dus niet in een apart ‘hokje’ passen.
Een tweede indelingsprincipe gaat uit van gegevens zoals leeftijd, sekse, IQ.
Wat betreft IQ zijn er leefgroepen voor:
- Normaal begaafde jeugd
- Jeugd met een licht verstandelijke beperking (IQ 50-85)
- Jeugd met een matige of ernstige verstandelijke beperking (IQ tot 50)
Wat betreft justitiële status zijn er kinderen en jongeren met een:
- Machtiging gesloten jeugdzorg: dit wordt opgelegd door de kinderrechter en houdt in
dat een jongere gedwongen kan worden opgenomen in een behandelinrichting voor
gesloten jeugdzorg (ook wel Jeugdzorg Plus genoemd).
- Strafrechtelijke maatregel: plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ), voorlopige
hechtenis en jeugddetentie.
- (Voorlopige) ondertoezichtstelling (V)OTS): houdt in dat het gezag van de ouders
wordt beperkt. De uitvoering van de OTS gaat naar een instelling voor
jeugdbescherming. De professionals die waar werken heten gezinsvoogd. Zij hebben
de taak om samen met de ouders en het familienetwerk naar een situatie toe te
werken waarin het kind veilig is en de ouders de verantwoordelijkheid van het kind
(weer) kunnen dragen.
- Maatregel tot beëindiging van het gezag: wordt opgelegd aan ouders als die hun
opvoedingsverplichting niet willen of kunnen nakomen en zij vrijwillige hulp hebben
afgewezen. Jeugdbeschermers krijgen het gezag en de zorg over de jongere en diens
goederen toegewezen.
, - Voogdijmaatregel: als er geen ouders meer zijn krijg een jeugdbeschermingsinstelling
het gezag over het kind. Deze instelling gaat na of het gezag eventueel overgedragen
kan worden aan familieleden of vrienden van het gezin.
1.3 Residentiële hulp als onderdeel van een traject
Het verblijf in een tehuis wordt meestal gezien als een tussenvoorziening die de jongere
voorbereidt op een vervolg dat minder intensief is en dat meer mogelijkheden biedt om te
participeren in de samenleving.
1.4 Verschillende soorten residentiële jeugdhulp
1.4.1 Leefgroepen voor jeugdhulp
Leef- of behandelgroepen voor jeugdhulp bieden plek aan jongeren met emotionele of
gedragsproblemen of een combinatie van beide.
Enerzijds is het verblijf van jongeren in leefgroepen gericht op het leren functioneren in het
leven van alledag en het uitvoeren van alle taken die daarbij horen. Anderzijds wordt er ook
gewerkt aan individuele problematiek en worden ze voorbereid op de vervolgsituatie.
Het verblijf in een leefgroep is een voorbereiding van de jongere op een volgende stap bijv.
terugkeer naar ouders of plaatsing in een pleeggezin.
1.4.2 Gesloten jeugdzorg
Wordt ook wel Jeugdzorg-plus genoemd. Hier worden jongeren behandeld met ernstige
gedragsproblemen die een gevaar vormen voor zichzelf en/of voor anderen.
1.4.3 Jeugdinrichtingen
Jongeren die tussen de 12 en 18 jaar zijn die van een strafbaar feit worden verdacht, komen
in aanraking met het jeugdstrafrecht. De maatregel Plaatsing in een Inrichting voor
Jeugdigen (PIJ) wordt opgelegd als de kinderrechter vindt dat een stoornis heeft geleid tot
het plegen van een misdrijf en de jongere hiervoor intensieve hulp en behandeling nodig
heeft. Criteria voor het opleggen van een PIJ zijn dat het om een ernstig delict gaat, de
veiligheid van anderen in discussie zijn en de maatregel van belang is voor de verder
ontwikkeling van de jongere gezien de psychosociale en/of psychische problematiek.
1.4.4 Kinder- en jeugdpsychiatrische centra
Een voorwaarde voor opname is de aanwezigheid van een psychische stoornis.
1.4.5 Tehuizen en dagcentra voor kinderen en jongeren met beperkingen
Jongeren met een verstandelijke, zintuigelijke en/of lichamelijke beperking vragen om een
andere fysieke omgeving en manier van opvoeden en behandelen dan normaal begaafde
jongeren.
1.4.6 Kamertraining en begeleid wonen
- Kamertrainingscentra = tehuizen waarin jongeren onder begeleiding wonen met als
doel het bevorderen van praktische, sociale en maatschappelijke redzaamheid en
zelfstandigheid.
Slot en H.J.M. Spanjaard
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Jeugdhulp in tehuizen en dagcentra
- Residentiële jeugdhulp = jeugdhulp in tehuizen en dagcentra. Voorzieningen waar
kinderen of jeugdigen dag en nacht of alleen overdag verzorgd, opgevoed en
eventueel ook behandeld worden.
1.1.1 In de bossen of in de wijk?
Vroeger was het gebruikelijk om leefgroepen te vestigen op een groot terrein afgelegen van
de bewoonde wereld. Een reden hiervoor was dat jongeren hierdoor werden afgeschermd
tegen de slechte invloeden van de stad.
Tegenwoordig worden leefgroepen juist meer in woonwijken gevestigd. Het deelnemen aan
het gewone leven in de samenleving speelt namelijk een grote rol. De jongeren gaan naar
een school in de buurt en maken voor vrijetijdsbesteding gebruik van voorzieningen en clubs
in de wijk. De doelstellingen in deze leefgroepen zijn gericht op het omgaan met de eisen die
het dagelijks leven in de samenleving stelt.
Gesloten inrichtingen bevinden zich juist wat verder van de stad. Hierbij ligt de nadruk vaak
op het vergroten van inzicht van individuele problematiek. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een
jongere een delict heeft gepleegd en hierdoor tijdelijk buiten de samenleving geplaatst moet
worden.
1.1.2 Hoe ziet een leefgroepruimte eruit?
Een leefgroepruimte is een grote huiskamer met een of twee eettafels en een zithoek met
een tv.
De jongeren hebben een eigen kamer. Kinderen tot twaalf jaar delen soms een kamer. De
meeste leefgroepen hebben een extra kamer voor het voeren van gesprekken en overleg.
Vooral jeugdinrichtingen en psychiatrische voorzieningen beschikken over een
afzonderingsruimte. Dit is een prikkelarme ruimte waar ene jongere voor korte tijd
afgezonderd kan worden en waar een minimum aan spullen aanwezig is.
1.1.3 Taken van de groepsleider: verzorgen, opvoeden en behandelen
Als kinderen en jongeren in een residentiële instelling worden opgenomen, wordt (een deel
van) de verzorging en opvoeding van de ouders overgenomen door de groepsleiding.
Verzorging houdt in dat de groepsleiding zorg draagt voor de elementaire levensbehoeften
zoals nachtrust, dagritme, kleding, eten, drinken, lichamelijke verzorging, veiligheid en steun.
Het contact tussen groepsleiders en jongeren is niet gebaseerd op een gelijkwaardige relatie,
maar is wel persoonlijk.
,De groepsleiding heeft oog voor groepsprocessen: onderlinge verhoudingen en verdeling van
rollen binnen de groep en groepsdruk.
1.1.4 Jongeren betrekken
Groepsleiders kunnen op verschillende manieren het klimaat positief beïnvloeden. Zij dragen
bij aan een goed pedagogisch klimaat als ze belangstelling en respect tonen, laten zien dat ze
emoties van de jongeren begrijpen en het vertrouwen uitstralen dat jongeren iets kunnen
bereiken.
1.2 Verschillende indelingsprincipes
Er zijn diverse principes op basis waarvan indelingen gemaakt kunnen worden. Bij een
indeling op basis van problematiek kan gedacht worden aan aparte leefgroepen voor
kinderen en jongeren met:
- Emotionele problemen (stemming, depressies, angst)
- Gedragsproblemen (hyperactiviteit, oppositioneel gedrag, antisociaal gedrag)
- Cognitieve problemen (concentratie- en leerproblemen)
- Een (licht) verstandelijke beperking
- Contactstoornissen (autisme)
- Een problematische gezinsachtergrond (opvoedingsproblemen, verwaarlozing en
seksuele mishandeling)
- Beperkingen
Een probleem van deze indeling is dat bij veel kinderen en jongeren combinaties van
problemen voorkomen en zij dus niet in een apart ‘hokje’ passen.
Een tweede indelingsprincipe gaat uit van gegevens zoals leeftijd, sekse, IQ.
Wat betreft IQ zijn er leefgroepen voor:
- Normaal begaafde jeugd
- Jeugd met een licht verstandelijke beperking (IQ 50-85)
- Jeugd met een matige of ernstige verstandelijke beperking (IQ tot 50)
Wat betreft justitiële status zijn er kinderen en jongeren met een:
- Machtiging gesloten jeugdzorg: dit wordt opgelegd door de kinderrechter en houdt in
dat een jongere gedwongen kan worden opgenomen in een behandelinrichting voor
gesloten jeugdzorg (ook wel Jeugdzorg Plus genoemd).
- Strafrechtelijke maatregel: plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ), voorlopige
hechtenis en jeugddetentie.
- (Voorlopige) ondertoezichtstelling (V)OTS): houdt in dat het gezag van de ouders
wordt beperkt. De uitvoering van de OTS gaat naar een instelling voor
jeugdbescherming. De professionals die waar werken heten gezinsvoogd. Zij hebben
de taak om samen met de ouders en het familienetwerk naar een situatie toe te
werken waarin het kind veilig is en de ouders de verantwoordelijkheid van het kind
(weer) kunnen dragen.
- Maatregel tot beëindiging van het gezag: wordt opgelegd aan ouders als die hun
opvoedingsverplichting niet willen of kunnen nakomen en zij vrijwillige hulp hebben
afgewezen. Jeugdbeschermers krijgen het gezag en de zorg over de jongere en diens
goederen toegewezen.
, - Voogdijmaatregel: als er geen ouders meer zijn krijg een jeugdbeschermingsinstelling
het gezag over het kind. Deze instelling gaat na of het gezag eventueel overgedragen
kan worden aan familieleden of vrienden van het gezin.
1.3 Residentiële hulp als onderdeel van een traject
Het verblijf in een tehuis wordt meestal gezien als een tussenvoorziening die de jongere
voorbereidt op een vervolg dat minder intensief is en dat meer mogelijkheden biedt om te
participeren in de samenleving.
1.4 Verschillende soorten residentiële jeugdhulp
1.4.1 Leefgroepen voor jeugdhulp
Leef- of behandelgroepen voor jeugdhulp bieden plek aan jongeren met emotionele of
gedragsproblemen of een combinatie van beide.
Enerzijds is het verblijf van jongeren in leefgroepen gericht op het leren functioneren in het
leven van alledag en het uitvoeren van alle taken die daarbij horen. Anderzijds wordt er ook
gewerkt aan individuele problematiek en worden ze voorbereid op de vervolgsituatie.
Het verblijf in een leefgroep is een voorbereiding van de jongere op een volgende stap bijv.
terugkeer naar ouders of plaatsing in een pleeggezin.
1.4.2 Gesloten jeugdzorg
Wordt ook wel Jeugdzorg-plus genoemd. Hier worden jongeren behandeld met ernstige
gedragsproblemen die een gevaar vormen voor zichzelf en/of voor anderen.
1.4.3 Jeugdinrichtingen
Jongeren die tussen de 12 en 18 jaar zijn die van een strafbaar feit worden verdacht, komen
in aanraking met het jeugdstrafrecht. De maatregel Plaatsing in een Inrichting voor
Jeugdigen (PIJ) wordt opgelegd als de kinderrechter vindt dat een stoornis heeft geleid tot
het plegen van een misdrijf en de jongere hiervoor intensieve hulp en behandeling nodig
heeft. Criteria voor het opleggen van een PIJ zijn dat het om een ernstig delict gaat, de
veiligheid van anderen in discussie zijn en de maatregel van belang is voor de verder
ontwikkeling van de jongere gezien de psychosociale en/of psychische problematiek.
1.4.4 Kinder- en jeugdpsychiatrische centra
Een voorwaarde voor opname is de aanwezigheid van een psychische stoornis.
1.4.5 Tehuizen en dagcentra voor kinderen en jongeren met beperkingen
Jongeren met een verstandelijke, zintuigelijke en/of lichamelijke beperking vragen om een
andere fysieke omgeving en manier van opvoeden en behandelen dan normaal begaafde
jongeren.
1.4.6 Kamertraining en begeleid wonen
- Kamertrainingscentra = tehuizen waarin jongeren onder begeleiding wonen met als
doel het bevorderen van praktische, sociale en maatschappelijke redzaamheid en
zelfstandigheid.
