NEDERLANDS LITERATUUR
Middeleeuwen 500 – 1500 n. Chr.
- De periode tussen de oudheid en de renaissance, wordt gezien als een sombere tussentijd
- Begon na het ineenstorten van het Romeinse rijk
- Theocentrisch tijdperk het geloof en God was het middelpunt van de samenleving
- Standenmaatschappij samenleving opgedeeld in 3 groepen: boeren, adel en geestelijkheid
o De standenmaatschappij veranderd rond 1000 n. Chr. als de burgerij opkomt.
Middeleeuwse geschreven literatuur
- Alleen de geestelijkheid kon lezen en schrijven zorgde voor veel macht
- Geschreven teksten (vooral de Bijbel) waren in het Latijn, niet in de volkstaal
- De eerste schrijvers waren monniken. Ze schreven vooral godsdienstige teksten over. Hierom
worden monniken ook wel kopiisten genoemd
- Boeken werden met de hand geschreven en waren daarom duur en schaars
- Schrijvers bleven anoniem
Middeleeuwse orale literatuur
- Veel verhalen werden doorverteld aangezien de meerderheid van de bevolking niet kon
lezen of schrijven orale literatuur
- Verhalen werden snel bekend en verspreid vaak door beroepsvertellers, maar veranderden
daarom ook veel. Minstrelen trokken van kasteel naar kasteel om op feesten verhalen te
vertellen
Middeleeuwse literaire genres
- Ridderromans verhalen vooral voor de adel over ridders, hun avonturen en helden. Er zijn
2 soorten ridderromans:
o Karelromans rijmende verhalen over Karel de Grote (768-814)
Vooral heldenverhalen over Karel de Grote waarvan veel zijn verzonnen. Uit
deze verzonnen verhalen ontstonden weer nieuwe verhalen epische
verdichting. Vaak werden er ook heldendaden van een ander aan Karel
toegeschreven. De verhalen gingen vaak over gevechten tussen christenen
en heidenen. De slechten verloren altijd en de goede werden beloond.
Vrouwen werden (bijna) nooit genoemd en vaak ruw en onbeschoft
behandeld
In de tijd van de Karelromans waren er ook al buiten de kerk geletterde
schrijvers. Zij schreven de romans in de volks taal (Romaans)
De verhouding tussen de koning en ridders stond centraal. Belangrijke
thema’s waren moed, kracht en trouw
o Arthurromans rijmende verhalen over een Keltische vorst die niet heeft bestaan
Het genre was bedoeld om de Kelten meer te verbinden met elkaar
Er was geen hoofdfiguur in het genre de koning en zijn ridders waren
gelijk. In de verhalen werden er veel figuren en wonderen verzonnen.
Er was in het verhaal altijd een zoektocht naar iets queeste, de ridder
keerde altijd terug van de zoektocht met een schat of beloning
Ridders moesten moed, kracht en trouw vertonen aan de koning
, Een belangrijk thema was hoofsheid beschaafd gedrag vertonen en de
hoofse liefde onbereikbare liefde
- Dierenverhalen
o Verhalen bedoeld om de spot te drijven met het heersende politieke systeem. Vaak
om hogere/belangrijkere groepen te bekritiseren
o Belangrijk voorbeeld Van den vos Reynaerde
- Lyrische poëzie
o Teksten die op een niet-verhalende manier de hoofse liefde beschreven
o De kernboodschap was vaak ‘liefde is mooi, maar zorgt voor lijden’
o Rond 1100-1200 veranderde het beeld van de vrouw. Troubadours (lyrische dichters)
zongen over de schoonheid van de vrouw. Dit was het begin van de hoofse liefde.
o Vaak werd er gebruik gemaakt van sprookjesachtige elementen
- Exempels verhalen waar men een voorbeeld geeft van de liefde van God voor de mens
o Bekendste exempel Beatrijs
- Geestelijk toneel en geestelijke verhalen
o Het geestelijk toneel bestond uit rondzwervende entertainers die op pleinen stukken
opdroegen met een religieus karakter. Er waren 3 soorten toneel:
Mysteriespelen verhalen rond Maria. Deze spelen gingen bijna altijd over
de vraag hoe zij een kind kon hebben als ze nog maagd was
Mirakelspelen verhalen waarin wonderen gebeuren. Het grootste wonder
was dat God een zondig persoon zijn genade schenkt. Dit was de
belangrijkste soort toneel van de drie in de middeleeuwen
De moraliteiten toneelvorm waarin het publiek les kreeg over de
christelijke waarden en geboden.
o In geestelijke verhalen ging het vooral om genade van God. Er was altijd sprake van
een religieuze boodschap waar je iets van kon leren (didactische verhalen)of een
verhaal over heiligen (heiliglevens).
Belangrijke Nederlandse werken
- Jacob van Maerlant schreef rond 1270 ‘der naturen bloeme’ (de mooiste bloem uit de
natuur). Dit boek was de eerste middeleeuwse natuurencyclopedie in de volkstaal
Hij omschreef in 13 hoofdstukken de mens, dieren en de natuur
- Hebban olla vogala nestas hagunnan hinasse hic anda thu (hebben alle vogels nesten
begonnen behalve jij en ik?). De eerste opgeschreven literaire zin in het (oud)Nederlands
door een monnik.
De middeleeuwen eindigden door de komst van de boekdrukkunst (rond 1450). Boeken konden
sneller en goedkoper gemaakt worden. Ook kwamen er nieuwe ideeën over de wereld en het geloof
Middeleeuwen 500 – 1500 n. Chr.
- De periode tussen de oudheid en de renaissance, wordt gezien als een sombere tussentijd
- Begon na het ineenstorten van het Romeinse rijk
- Theocentrisch tijdperk het geloof en God was het middelpunt van de samenleving
- Standenmaatschappij samenleving opgedeeld in 3 groepen: boeren, adel en geestelijkheid
o De standenmaatschappij veranderd rond 1000 n. Chr. als de burgerij opkomt.
Middeleeuwse geschreven literatuur
- Alleen de geestelijkheid kon lezen en schrijven zorgde voor veel macht
- Geschreven teksten (vooral de Bijbel) waren in het Latijn, niet in de volkstaal
- De eerste schrijvers waren monniken. Ze schreven vooral godsdienstige teksten over. Hierom
worden monniken ook wel kopiisten genoemd
- Boeken werden met de hand geschreven en waren daarom duur en schaars
- Schrijvers bleven anoniem
Middeleeuwse orale literatuur
- Veel verhalen werden doorverteld aangezien de meerderheid van de bevolking niet kon
lezen of schrijven orale literatuur
- Verhalen werden snel bekend en verspreid vaak door beroepsvertellers, maar veranderden
daarom ook veel. Minstrelen trokken van kasteel naar kasteel om op feesten verhalen te
vertellen
Middeleeuwse literaire genres
- Ridderromans verhalen vooral voor de adel over ridders, hun avonturen en helden. Er zijn
2 soorten ridderromans:
o Karelromans rijmende verhalen over Karel de Grote (768-814)
Vooral heldenverhalen over Karel de Grote waarvan veel zijn verzonnen. Uit
deze verzonnen verhalen ontstonden weer nieuwe verhalen epische
verdichting. Vaak werden er ook heldendaden van een ander aan Karel
toegeschreven. De verhalen gingen vaak over gevechten tussen christenen
en heidenen. De slechten verloren altijd en de goede werden beloond.
Vrouwen werden (bijna) nooit genoemd en vaak ruw en onbeschoft
behandeld
In de tijd van de Karelromans waren er ook al buiten de kerk geletterde
schrijvers. Zij schreven de romans in de volks taal (Romaans)
De verhouding tussen de koning en ridders stond centraal. Belangrijke
thema’s waren moed, kracht en trouw
o Arthurromans rijmende verhalen over een Keltische vorst die niet heeft bestaan
Het genre was bedoeld om de Kelten meer te verbinden met elkaar
Er was geen hoofdfiguur in het genre de koning en zijn ridders waren
gelijk. In de verhalen werden er veel figuren en wonderen verzonnen.
Er was in het verhaal altijd een zoektocht naar iets queeste, de ridder
keerde altijd terug van de zoektocht met een schat of beloning
Ridders moesten moed, kracht en trouw vertonen aan de koning
, Een belangrijk thema was hoofsheid beschaafd gedrag vertonen en de
hoofse liefde onbereikbare liefde
- Dierenverhalen
o Verhalen bedoeld om de spot te drijven met het heersende politieke systeem. Vaak
om hogere/belangrijkere groepen te bekritiseren
o Belangrijk voorbeeld Van den vos Reynaerde
- Lyrische poëzie
o Teksten die op een niet-verhalende manier de hoofse liefde beschreven
o De kernboodschap was vaak ‘liefde is mooi, maar zorgt voor lijden’
o Rond 1100-1200 veranderde het beeld van de vrouw. Troubadours (lyrische dichters)
zongen over de schoonheid van de vrouw. Dit was het begin van de hoofse liefde.
o Vaak werd er gebruik gemaakt van sprookjesachtige elementen
- Exempels verhalen waar men een voorbeeld geeft van de liefde van God voor de mens
o Bekendste exempel Beatrijs
- Geestelijk toneel en geestelijke verhalen
o Het geestelijk toneel bestond uit rondzwervende entertainers die op pleinen stukken
opdroegen met een religieus karakter. Er waren 3 soorten toneel:
Mysteriespelen verhalen rond Maria. Deze spelen gingen bijna altijd over
de vraag hoe zij een kind kon hebben als ze nog maagd was
Mirakelspelen verhalen waarin wonderen gebeuren. Het grootste wonder
was dat God een zondig persoon zijn genade schenkt. Dit was de
belangrijkste soort toneel van de drie in de middeleeuwen
De moraliteiten toneelvorm waarin het publiek les kreeg over de
christelijke waarden en geboden.
o In geestelijke verhalen ging het vooral om genade van God. Er was altijd sprake van
een religieuze boodschap waar je iets van kon leren (didactische verhalen)of een
verhaal over heiligen (heiliglevens).
Belangrijke Nederlandse werken
- Jacob van Maerlant schreef rond 1270 ‘der naturen bloeme’ (de mooiste bloem uit de
natuur). Dit boek was de eerste middeleeuwse natuurencyclopedie in de volkstaal
Hij omschreef in 13 hoofdstukken de mens, dieren en de natuur
- Hebban olla vogala nestas hagunnan hinasse hic anda thu (hebben alle vogels nesten
begonnen behalve jij en ik?). De eerste opgeschreven literaire zin in het (oud)Nederlands
door een monnik.
De middeleeuwen eindigden door de komst van de boekdrukkunst (rond 1450). Boeken konden
sneller en goedkoper gemaakt worden. Ook kwamen er nieuwe ideeën over de wereld en het geloof
