Groot en Van Helden (2003) Hoofdstuk 5 Accounting
Accounting is het vakgebied dat zich bezighoudt, met het verzamelen, bewerken, opslaan,
analyseren, verspreiden en gebruiken van economische gegevens over het functioneren van
(onderdelen van) een organisatie.
5.1 Van concepten naar technieken
In een proces van arbeidsverdeling wordt het totaal van de werkzaamheden in een organisatie in
deelactiviteiten opgesplitst die vervolgens aan (groepen van) specialisten worden toegedeeld. Het
voordeel van arbeidsverdeling is dat medewerkers zich slechts hoeven toe te leggen op een beperkt
pakket van handelingen.
Het proces van arbeidsverdeling leidt automatisch tot het ontstaan van (groepen)
specialisten in de organisatie die zich overwegend met een beperkt aantal deeltaken
bezighouden.
Het proces van specialisatie leidt binnen de organisatie dus tevens tot een grotere behoefte
aan coördinatie tussen de (groepen van) specialisten.
Coördinatie kan op verschillende manieren plaatsvinden. In de economische literatuur zijn twee
extreme vormen bekend: coördinatie door middel van het marktsysteem en coördinatie binnen het
verband van de organisatie (gebruikmakend van hiërarchie).
De keuze tussen marktconforme en niet-marktconforme coördinatiemethoden komt echter ook
binnen non-profitorganisaties voor. Zo kan men ervoor kiezen de afstemming tussen
gespecialiseerde groepen binnen organisaties plaats te laten vinden op basis van marktconforme
methoden waarbij ruilverhoudingen een dominante rol spelen.
Het 'voor-wat-hoort-wat'-principe kan binnen organisaties worden toegepast door gebruik te
maken van systemen van interne verrekening (in het Engels transfer pricing), waarbij intern
voortgebrachte goederen en diensten tegen betaling aan interne afnemers worden geleverd.
Interne verrekening vindt vooral plaats in organisaties met een vergaande decentralisatie van
de besluitvorming.
Niet-marktconforme coördinatie komt echter tot stand als gevolg van individuele of collectieve
beslissingen door daartoe bevoegde functionarissen in de organisatie.
Coördinatie vindt ten slotte eveneens plaats door de afzonderlijke groepen specialisten zo goed
mogelijk te informeren over relevante aspecten van hun eigen functioneren, van het functioneren
van andere groepen en van het functioneren van de organisatie als geheel.
De praktische werkzaamheid van de drie genoemde coördinatensystemen markt, hiërarchie en
informatie bepaalt de mate waarin de organisatieleiding erin slaagt de interne processen op elkaar
en op de uiteindelijke organisatiedoelen af te stemmen. Tevens oefenen de coördinatiesystemen
invloed uit op de motivatie van individuele medewerkers. Deze motivatie bepaalt de uiteindelijke
prestaties van medewerkers en dus van (onderdelen van) de organisatie.
5.2 Financieel-economische disciplines
De voortbrenging en overdracht van informatie ten behoeve van het financieel management is
onderwerp van studie binnen de vakgebieden boekhouden en bedrijfsadministratie, theorie van de
ondernemingsfinanciering en accounting. In deze paragraaf zal elk van deze disciplines kort worden
geïntroduceerd.
5.3 Kosten en waarde
Opbrengsten en kosten zijn kwantitatieve uitdrukkingen van waarde.
, De kostprijs van een product = Men kan de waarde bepalen van de productiemiddelen die zijn of
(ten hoogste) mogen worden opgeofferd bij de vervaardiging van een eenheid van een bepaald
product. Of wel de kosten per eenheid van een product. De kostprijs kan gebruikt worden als basis
voor de prijsstelling van producten en diensten, als prijscomponent bij de waardering van voorraden,
als eenheid ter beoordeling van de efficiëntie van de productie en als basis voor de strategische
planning.
De waarde van opgeofferde productiemiddelen ligt niet eenduidig vast: men kan kiezen uit
verschillende waarderingsgrondslagen.
o De historische aanschaf- of verkrijgingsprijs; dit is de waarde die men in het verleden
voor de verbruikte productiemiddelen heeft opgeofferd;
o De actuele vervangingsprijs; de waarde die in het verleden aangeschafte
productiemiddelen op dit moment (nog) vertegenwoordigen;
o De toekomstige vervangingsprijs; de waarde die men in de toekomst zou moeten
opofferen om dezelfde productiemiddelen te verkrijgen die nu zijn of worden
verbruikt;
o Alternatieve kosten, of opportunity-kosten; deze zijn gelijk aan de opbrengsten van
het beste, niet gekozen alternatief.
5.4 Indeling van kosten naar 'gedrag'
Er bestaan allerlei kostenindelingen. Het gaat hierbij om twee aspecten. In de eerste plaats gaat het
om de vraag of de kosten op een of andere wijze met het productieproces samenhangen. Dit leidt tot
de indeling in directe en indirecte kosten. Directe kosten hebben een duidelijk aanwijsbare relatie
met het proces van voortbrenging en de producten, terwijl dit verband bij de indirecte kosten veel
moeilijker is te leggen.
In de tweede plaats kan men een onderscheid maken naar de mate waarin de kosten met de
productieomvang variëren. Dit onderscheid kent twee extremen, namelijk de variabele en vaste
kosten. Deze indeling tracht bet gedrag van de kosten (of kortweg kostengedrag) te beschrijven.
5.4.1 Samenhang met het productieproces: directe en indirecte kosten
Onder directe kosten verstaan wij kosten met twee bijzondere kenmerken:
1. De causale relatie van deze kosten met de productie en de producten is rechtstreeks
meetbaar.
2. Het wordt doelmatig geacht deze relatie met de productie inderdaad te leggen, waar te
nemen en te registreren.
Directe kosten zijn bijvoorbeeld de kosten van grondstoffen en eindmontage in een
machinefabriek, de salarissen van wetenschappelijk personeel aan een universiteit en de
honoraria van medisch specialisten in een ziekenhuis.
Indirecte kosten zijn kosten waarvan de relatie met de productie niet rechtstreeks kan
worden gelegd, of waarvan het niet zinvol wordt geacht dat te doen. Indirecte kosten
warden veroorzaakt door (onderdelen van) afdelingen die ondersteunende activiteiten
uitvoeren ten behoeve van de productie.
5.4.2 Variabiliteit van de kosten
De variabiliteit van de kosten staat in principe los van de vraag of deze kosten directe kosten of
indirecte kosten zijn. De variabiliteit geeft de mate aan waarmee de kosten variëren bij
veranderingen in kosten veroorzakende variabelen, zoals bij veranderingen in de bedrijfsdrukte: dit is
het aantal producten of diensten dat in een bepaalde periode wordt voortgebracht.
We kennen twee extreme situaties: vaste (constante) kosten variëren in het geheel niet met
bijvoorbeeld veranderingen in de bedrijfsdrukte en variabele (veranderlijke) kosten doen dit
wel.
Accounting is het vakgebied dat zich bezighoudt, met het verzamelen, bewerken, opslaan,
analyseren, verspreiden en gebruiken van economische gegevens over het functioneren van
(onderdelen van) een organisatie.
5.1 Van concepten naar technieken
In een proces van arbeidsverdeling wordt het totaal van de werkzaamheden in een organisatie in
deelactiviteiten opgesplitst die vervolgens aan (groepen van) specialisten worden toegedeeld. Het
voordeel van arbeidsverdeling is dat medewerkers zich slechts hoeven toe te leggen op een beperkt
pakket van handelingen.
Het proces van arbeidsverdeling leidt automatisch tot het ontstaan van (groepen)
specialisten in de organisatie die zich overwegend met een beperkt aantal deeltaken
bezighouden.
Het proces van specialisatie leidt binnen de organisatie dus tevens tot een grotere behoefte
aan coördinatie tussen de (groepen van) specialisten.
Coördinatie kan op verschillende manieren plaatsvinden. In de economische literatuur zijn twee
extreme vormen bekend: coördinatie door middel van het marktsysteem en coördinatie binnen het
verband van de organisatie (gebruikmakend van hiërarchie).
De keuze tussen marktconforme en niet-marktconforme coördinatiemethoden komt echter ook
binnen non-profitorganisaties voor. Zo kan men ervoor kiezen de afstemming tussen
gespecialiseerde groepen binnen organisaties plaats te laten vinden op basis van marktconforme
methoden waarbij ruilverhoudingen een dominante rol spelen.
Het 'voor-wat-hoort-wat'-principe kan binnen organisaties worden toegepast door gebruik te
maken van systemen van interne verrekening (in het Engels transfer pricing), waarbij intern
voortgebrachte goederen en diensten tegen betaling aan interne afnemers worden geleverd.
Interne verrekening vindt vooral plaats in organisaties met een vergaande decentralisatie van
de besluitvorming.
Niet-marktconforme coördinatie komt echter tot stand als gevolg van individuele of collectieve
beslissingen door daartoe bevoegde functionarissen in de organisatie.
Coördinatie vindt ten slotte eveneens plaats door de afzonderlijke groepen specialisten zo goed
mogelijk te informeren over relevante aspecten van hun eigen functioneren, van het functioneren
van andere groepen en van het functioneren van de organisatie als geheel.
De praktische werkzaamheid van de drie genoemde coördinatensystemen markt, hiërarchie en
informatie bepaalt de mate waarin de organisatieleiding erin slaagt de interne processen op elkaar
en op de uiteindelijke organisatiedoelen af te stemmen. Tevens oefenen de coördinatiesystemen
invloed uit op de motivatie van individuele medewerkers. Deze motivatie bepaalt de uiteindelijke
prestaties van medewerkers en dus van (onderdelen van) de organisatie.
5.2 Financieel-economische disciplines
De voortbrenging en overdracht van informatie ten behoeve van het financieel management is
onderwerp van studie binnen de vakgebieden boekhouden en bedrijfsadministratie, theorie van de
ondernemingsfinanciering en accounting. In deze paragraaf zal elk van deze disciplines kort worden
geïntroduceerd.
5.3 Kosten en waarde
Opbrengsten en kosten zijn kwantitatieve uitdrukkingen van waarde.
, De kostprijs van een product = Men kan de waarde bepalen van de productiemiddelen die zijn of
(ten hoogste) mogen worden opgeofferd bij de vervaardiging van een eenheid van een bepaald
product. Of wel de kosten per eenheid van een product. De kostprijs kan gebruikt worden als basis
voor de prijsstelling van producten en diensten, als prijscomponent bij de waardering van voorraden,
als eenheid ter beoordeling van de efficiëntie van de productie en als basis voor de strategische
planning.
De waarde van opgeofferde productiemiddelen ligt niet eenduidig vast: men kan kiezen uit
verschillende waarderingsgrondslagen.
o De historische aanschaf- of verkrijgingsprijs; dit is de waarde die men in het verleden
voor de verbruikte productiemiddelen heeft opgeofferd;
o De actuele vervangingsprijs; de waarde die in het verleden aangeschafte
productiemiddelen op dit moment (nog) vertegenwoordigen;
o De toekomstige vervangingsprijs; de waarde die men in de toekomst zou moeten
opofferen om dezelfde productiemiddelen te verkrijgen die nu zijn of worden
verbruikt;
o Alternatieve kosten, of opportunity-kosten; deze zijn gelijk aan de opbrengsten van
het beste, niet gekozen alternatief.
5.4 Indeling van kosten naar 'gedrag'
Er bestaan allerlei kostenindelingen. Het gaat hierbij om twee aspecten. In de eerste plaats gaat het
om de vraag of de kosten op een of andere wijze met het productieproces samenhangen. Dit leidt tot
de indeling in directe en indirecte kosten. Directe kosten hebben een duidelijk aanwijsbare relatie
met het proces van voortbrenging en de producten, terwijl dit verband bij de indirecte kosten veel
moeilijker is te leggen.
In de tweede plaats kan men een onderscheid maken naar de mate waarin de kosten met de
productieomvang variëren. Dit onderscheid kent twee extremen, namelijk de variabele en vaste
kosten. Deze indeling tracht bet gedrag van de kosten (of kortweg kostengedrag) te beschrijven.
5.4.1 Samenhang met het productieproces: directe en indirecte kosten
Onder directe kosten verstaan wij kosten met twee bijzondere kenmerken:
1. De causale relatie van deze kosten met de productie en de producten is rechtstreeks
meetbaar.
2. Het wordt doelmatig geacht deze relatie met de productie inderdaad te leggen, waar te
nemen en te registreren.
Directe kosten zijn bijvoorbeeld de kosten van grondstoffen en eindmontage in een
machinefabriek, de salarissen van wetenschappelijk personeel aan een universiteit en de
honoraria van medisch specialisten in een ziekenhuis.
Indirecte kosten zijn kosten waarvan de relatie met de productie niet rechtstreeks kan
worden gelegd, of waarvan het niet zinvol wordt geacht dat te doen. Indirecte kosten
warden veroorzaakt door (onderdelen van) afdelingen die ondersteunende activiteiten
uitvoeren ten behoeve van de productie.
5.4.2 Variabiliteit van de kosten
De variabiliteit van de kosten staat in principe los van de vraag of deze kosten directe kosten of
indirecte kosten zijn. De variabiliteit geeft de mate aan waarmee de kosten variëren bij
veranderingen in kosten veroorzakende variabelen, zoals bij veranderingen in de bedrijfsdrukte: dit is
het aantal producten of diensten dat in een bepaalde periode wordt voortgebracht.
We kennen twee extreme situaties: vaste (constante) kosten variëren in het geheel niet met
bijvoorbeeld veranderingen in de bedrijfsdrukte en variabele (veranderlijke) kosten doen dit
wel.
