Samenvatting hoorcolleges Humane Evolutie
Toets (33%), tentamen (33%) en themaopdracht (33%, richtlijnen in syllabus + peer-review)
HC1 Introductie
We veranderen in de tijd, waarbij we ons aanpassen aan veranderingen: evolutie van de mens.
Evolutietheorie → er is voldoende bewijs voor acceptatie als theorie (altijd nog veel onzekerheden).
Een belangrijk onderdeel van het bewijs is de diversiteit in bouwplannen (op basis van fossielen). De
bouwplannen duiden ook op evolutionaire samenhang.
De aarde is 4,6 miljard jaar geleden ontstaan.
Het eerste leven ontstond 3,8 miljard jaar
geleden en de oudste mensen leefde 300.000
jaar geleden. De mens staat aan het eind van
lange serie processen, daarom is het belangrijk
om ook te kijken naar de voorgeschiedenis.
Evolutie is een continu proces (organismen ontwikkelen verschillend aan de hand van hun
omgeving). We kunnen een juiste stamboon ontwikkelen voor een organisme: fylogenetische analyse
m.b.v. cladistiek en soortvorming.
HC2 Evolutietheorie
Historische achtergrond
Charles Darwin (1809-1882) schreef drie boeken over zijn ontdekkingen, hij trok van 1831-1836 met
de ‘Beagle’ (zijn schip) over de wereld. Boek over ontstaan van de mens is in 1871 beschreven
(duurde dus erg lang). Hij was bang voor tegenkeringen op zijn evolutietheorie.
Vermogen tot reproductie om in aantal te kunnen
vermeerderen + beperkingen uit de omgeving > de
strijd voor selectie kan alleen optreden wanneer er
ook sprake is van variantie > levensvormen die wel of
niet kunnen omgaan met veranderingen in het milieu
> leidt uiteindelijk tot evolutie.
Het gaat om aanpassen op niveau van de soort, en
niet op niveau van het individu.
Darwins theorie van ‘’decent with modification’’: er
is ergens een wetenschappelijke voorouder geweest
> nieuwe soort ontstaan die zich vertakken waarna
weer nieuwe soorten ontstaan. Dit is mogelijk
doordat er evolutionaire veranderingen
plaatsvinden. Er vindt selectie plaats onder een soort
en er vindt moleculaire reorganisatie plaats op
genetisch niveau > geeft aanleiding tot evolutie.
1
,Evolutie prutst als een ketellapper, ontwerpt niet als een ingenieur
↑“Evolution and Tinkering” door F. Jacob, 1977.
De uitvinder van het concept evolutie is Jean-baptiste Lamarck (1744-1829). Hij stelde dat organen
die niet gebruikt worden verdwijnen, en organen die nodig zijn zich ontwikkelen. Tijdens het leven
verworven eigenschappen worden doorgegeven aan de nakomelingen (“Philosophie Zoologique”,
1809). Dit concept van evolutie is grotendeels ontkracht (toch voorbeelden zoals kinderen van
moeders in de hongerwinter die bepaalde eigenschappen vertonen, zoals het eerder ontwikkelen
van zwaarlijvigheid. Ook opkomst epigenetica die dit concept enigszins kan ondersteunen).
Samenvattend:
Ernst Haeckel (1834-1919) introduceerde de evolutietheorie in Duitsland. Biogenetische grondwet:
- De ontogenie (= ontwikkeling van een individu) is een verkorte herhaling van de fylogenie.
- Tijdens de embryonale ontwikkeling doorloopt een organisme alle evolutionaire voorstadia.
- Aan de embryologische ontwikkeling kun je de evolutionaire geschiedenis aflezen.
Gregor Mendel (1822-1884) beschreef de principes van de transmissiegenetica, maar Darwin had
daar geen weet van. Hij ontdekte discrete overerving in plaats van ‘’blending inheritance’’. Mendel
bleef op de achtergrond > herontdekking van de wetten van Mendel door bijv. Hugo de Vries (1848-
1935) in de jaren 1920-1930 de ‘nieuwe synthese’: ontwikkeling van de populatiegenetica. Hierin
wordt gesteld dat door mutatie nieuwe varianten van genen (allelen) ontstaan. Evolutie is daarmee
de verandering van allel frequenties door selectie en drift. Let op! Evolutie betreft ontwikkeling van
soort/ populatie, niet van het individu.
Evolutie en religie
Speelde in de tijd van Darwin, maar hij hield zich gedeisd. Bischop Samuel Wilberforce in debat met
Thomas Huxley (1860). Jan Lever (1958-2010) stelt dat er door God geleid wordt > mogelijkheid om
ons te evolueren (gaat hier wel om natuurlijke processen). De biologie botst vaak met
levensbeschouwing → verzet tegen evolutie vanuit een orthodoxe, islamitische en christelijke
achtergrond.
Intellect design: onderdeel discussie over evolutietheorie > sommige biologische structuren zo
ingewikkeld en bestaan uit zoveel onderdelen (waarvan niet één gemist kan worden), dit kan alleen
2
,ontstaan zijn via intelligent ontwerp (oog, bacteriële flagella). Veel voorbeelden zijn inmiddels
ontkracht.
Evolutionaire patronen en processen
Typen bewijsmateriaal voor evolutie:
- De eenheid van het leven op moleculaire schaal is veelal hetzelfde.
- Er zijn veel gelijkenissen en verschillen tussen soorten.
- Er zijn overeenkomsten in embryologische ontwikkeling.
- Bestaan van rudimentaire structuren: structuren die ontstaan zijn maar die geen functie meer
hebben, bijv. merkwaardig verloop van de strottenhoofdzenuw bij de mens (nervus vagus loopt om
de aorta heen om naar het strottenhoofd te komen > alleen te verklaren uit het feit dat de nervus
vagus achter de vierde kieuwboog bij de vis loopt).
- Fossielen
- Evolutie in actie: bijv. antibiotica-resistentie of witte vlinders (biston betularia) in industrieel gebied.
Dit is een voorbeeld van door de mens geïnduceerde evolutie. Andere voorbeelden van evolutie:
- AZT-resistentie bij HIV (medicijnresistentie)
- Insecticidenresistentie bij insecten (al direct na de tweede wereldoorlog)
- Metaaltolerantie bij planten en dieren
- Variatie in vachtkleur bij muizen
- Tolerantie van mens tegen HIV
- Dieren en planten aangepast aan leven in stad
- Lactosetolerantie bij mens
HC3 De aarde
Ontstaan en ontwikkeling aarde
De aarde ontstond waarschijnlijk ongeveer 4,6 miljard jaar geleden als condenserende gaswolk.
3
, Veel vulkanische activiteit in de beginperiode > dit leidde tot veel gassen > de atmosfeer van de
primitieve aarde zag er dus ook heel anders uit dan de huidige atmosfeer. Dit is van belang voor het
eerste leven op aarde omdat er bijv. weinig zuurstof in de atmosfeer aanwezig was.
Gesteenten en hun oorsprong:
Als vulkanen magma uitstoten zal dit zich uit
kristalliseren tot stollingsgesteenten (versteende
magma). Dit kan eroderen door bijv. water waarna
sediment ontstaat. Dit kan verstenen tot sedimentair
gesteente (fossielen) wat zich op zijn beurt kan
vervormen tot metamorfe gesteente (kan weer smelten
tot magma bij bijv. subductie).
Bij subductie duikt een zwaardere oceanische plaat onder een lichtere continentale plaat > het effect
is vulkanisme en gebergtevorming bij de contactzones van twee lithosferen (aardkorst + deel
mantel). Op basis van subductie kunnen we stellen dat de aarde bestaat uit 8 grote en een aantal
kleinere platen. Dit zien we aan de hand van breuklijnen (platen uit elkaar geduwd > convergentie).
Daarnaast subductiezones.
Bij convergentie worden twee tektonische platen uit elkaar geduwd > het effect is zones met
overeenkomstige magneetrichting aan weerszijden van een spreidingsbrug op de oceaanbodem.
4
Toets (33%), tentamen (33%) en themaopdracht (33%, richtlijnen in syllabus + peer-review)
HC1 Introductie
We veranderen in de tijd, waarbij we ons aanpassen aan veranderingen: evolutie van de mens.
Evolutietheorie → er is voldoende bewijs voor acceptatie als theorie (altijd nog veel onzekerheden).
Een belangrijk onderdeel van het bewijs is de diversiteit in bouwplannen (op basis van fossielen). De
bouwplannen duiden ook op evolutionaire samenhang.
De aarde is 4,6 miljard jaar geleden ontstaan.
Het eerste leven ontstond 3,8 miljard jaar
geleden en de oudste mensen leefde 300.000
jaar geleden. De mens staat aan het eind van
lange serie processen, daarom is het belangrijk
om ook te kijken naar de voorgeschiedenis.
Evolutie is een continu proces (organismen ontwikkelen verschillend aan de hand van hun
omgeving). We kunnen een juiste stamboon ontwikkelen voor een organisme: fylogenetische analyse
m.b.v. cladistiek en soortvorming.
HC2 Evolutietheorie
Historische achtergrond
Charles Darwin (1809-1882) schreef drie boeken over zijn ontdekkingen, hij trok van 1831-1836 met
de ‘Beagle’ (zijn schip) over de wereld. Boek over ontstaan van de mens is in 1871 beschreven
(duurde dus erg lang). Hij was bang voor tegenkeringen op zijn evolutietheorie.
Vermogen tot reproductie om in aantal te kunnen
vermeerderen + beperkingen uit de omgeving > de
strijd voor selectie kan alleen optreden wanneer er
ook sprake is van variantie > levensvormen die wel of
niet kunnen omgaan met veranderingen in het milieu
> leidt uiteindelijk tot evolutie.
Het gaat om aanpassen op niveau van de soort, en
niet op niveau van het individu.
Darwins theorie van ‘’decent with modification’’: er
is ergens een wetenschappelijke voorouder geweest
> nieuwe soort ontstaan die zich vertakken waarna
weer nieuwe soorten ontstaan. Dit is mogelijk
doordat er evolutionaire veranderingen
plaatsvinden. Er vindt selectie plaats onder een soort
en er vindt moleculaire reorganisatie plaats op
genetisch niveau > geeft aanleiding tot evolutie.
1
,Evolutie prutst als een ketellapper, ontwerpt niet als een ingenieur
↑“Evolution and Tinkering” door F. Jacob, 1977.
De uitvinder van het concept evolutie is Jean-baptiste Lamarck (1744-1829). Hij stelde dat organen
die niet gebruikt worden verdwijnen, en organen die nodig zijn zich ontwikkelen. Tijdens het leven
verworven eigenschappen worden doorgegeven aan de nakomelingen (“Philosophie Zoologique”,
1809). Dit concept van evolutie is grotendeels ontkracht (toch voorbeelden zoals kinderen van
moeders in de hongerwinter die bepaalde eigenschappen vertonen, zoals het eerder ontwikkelen
van zwaarlijvigheid. Ook opkomst epigenetica die dit concept enigszins kan ondersteunen).
Samenvattend:
Ernst Haeckel (1834-1919) introduceerde de evolutietheorie in Duitsland. Biogenetische grondwet:
- De ontogenie (= ontwikkeling van een individu) is een verkorte herhaling van de fylogenie.
- Tijdens de embryonale ontwikkeling doorloopt een organisme alle evolutionaire voorstadia.
- Aan de embryologische ontwikkeling kun je de evolutionaire geschiedenis aflezen.
Gregor Mendel (1822-1884) beschreef de principes van de transmissiegenetica, maar Darwin had
daar geen weet van. Hij ontdekte discrete overerving in plaats van ‘’blending inheritance’’. Mendel
bleef op de achtergrond > herontdekking van de wetten van Mendel door bijv. Hugo de Vries (1848-
1935) in de jaren 1920-1930 de ‘nieuwe synthese’: ontwikkeling van de populatiegenetica. Hierin
wordt gesteld dat door mutatie nieuwe varianten van genen (allelen) ontstaan. Evolutie is daarmee
de verandering van allel frequenties door selectie en drift. Let op! Evolutie betreft ontwikkeling van
soort/ populatie, niet van het individu.
Evolutie en religie
Speelde in de tijd van Darwin, maar hij hield zich gedeisd. Bischop Samuel Wilberforce in debat met
Thomas Huxley (1860). Jan Lever (1958-2010) stelt dat er door God geleid wordt > mogelijkheid om
ons te evolueren (gaat hier wel om natuurlijke processen). De biologie botst vaak met
levensbeschouwing → verzet tegen evolutie vanuit een orthodoxe, islamitische en christelijke
achtergrond.
Intellect design: onderdeel discussie over evolutietheorie > sommige biologische structuren zo
ingewikkeld en bestaan uit zoveel onderdelen (waarvan niet één gemist kan worden), dit kan alleen
2
,ontstaan zijn via intelligent ontwerp (oog, bacteriële flagella). Veel voorbeelden zijn inmiddels
ontkracht.
Evolutionaire patronen en processen
Typen bewijsmateriaal voor evolutie:
- De eenheid van het leven op moleculaire schaal is veelal hetzelfde.
- Er zijn veel gelijkenissen en verschillen tussen soorten.
- Er zijn overeenkomsten in embryologische ontwikkeling.
- Bestaan van rudimentaire structuren: structuren die ontstaan zijn maar die geen functie meer
hebben, bijv. merkwaardig verloop van de strottenhoofdzenuw bij de mens (nervus vagus loopt om
de aorta heen om naar het strottenhoofd te komen > alleen te verklaren uit het feit dat de nervus
vagus achter de vierde kieuwboog bij de vis loopt).
- Fossielen
- Evolutie in actie: bijv. antibiotica-resistentie of witte vlinders (biston betularia) in industrieel gebied.
Dit is een voorbeeld van door de mens geïnduceerde evolutie. Andere voorbeelden van evolutie:
- AZT-resistentie bij HIV (medicijnresistentie)
- Insecticidenresistentie bij insecten (al direct na de tweede wereldoorlog)
- Metaaltolerantie bij planten en dieren
- Variatie in vachtkleur bij muizen
- Tolerantie van mens tegen HIV
- Dieren en planten aangepast aan leven in stad
- Lactosetolerantie bij mens
HC3 De aarde
Ontstaan en ontwikkeling aarde
De aarde ontstond waarschijnlijk ongeveer 4,6 miljard jaar geleden als condenserende gaswolk.
3
, Veel vulkanische activiteit in de beginperiode > dit leidde tot veel gassen > de atmosfeer van de
primitieve aarde zag er dus ook heel anders uit dan de huidige atmosfeer. Dit is van belang voor het
eerste leven op aarde omdat er bijv. weinig zuurstof in de atmosfeer aanwezig was.
Gesteenten en hun oorsprong:
Als vulkanen magma uitstoten zal dit zich uit
kristalliseren tot stollingsgesteenten (versteende
magma). Dit kan eroderen door bijv. water waarna
sediment ontstaat. Dit kan verstenen tot sedimentair
gesteente (fossielen) wat zich op zijn beurt kan
vervormen tot metamorfe gesteente (kan weer smelten
tot magma bij bijv. subductie).
Bij subductie duikt een zwaardere oceanische plaat onder een lichtere continentale plaat > het effect
is vulkanisme en gebergtevorming bij de contactzones van twee lithosferen (aardkorst + deel
mantel). Op basis van subductie kunnen we stellen dat de aarde bestaat uit 8 grote en een aantal
kleinere platen. Dit zien we aan de hand van breuklijnen (platen uit elkaar geduwd > convergentie).
Daarnaast subductiezones.
Bij convergentie worden twee tektonische platen uit elkaar geduwd > het effect is zones met
overeenkomstige magneetrichting aan weerszijden van een spreidingsbrug op de oceaanbodem.
4
