SAMENVATTING
LEVENSBESCHOUWELIJKE ORIËNTATIE
Ter voorbereiding op het tentamen
INHOUDSOPGAVE
Inleiding: wereldreligies in woord en beeld (O’Donnell) .......................................................................... 3
Art. 1 Winkelaar - Zingeving en wereldbeschouwing ............................................................................... 5
Art. 2 Le Coultre – Ethiek .......................................................................................................................... 9
Art. 3 von Schmid – Ons morele erfgoed................................................................................................ 13
Art. 4 Boerman & Ebskamp – Morele communicatie ............................................................................. 15
Hindoeïsme (O’Donnell) ......................................................................................................................... 17
Eerste stappen .................................................................................................................................... 17
Het doel .............................................................................................................................................. 17
Leraren van de weg............................................................................................................................. 18
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 19
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 20
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 20
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 21
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 22
Het heden ........................................................................................................................................... 23
Boeddhisme (O’Donnell)......................................................................................................................... 25
Eerste stappen .................................................................................................................................... 25
Het doel .............................................................................................................................................. 26
Leraren van de weg............................................................................................................................. 27
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 27
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 28
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 29
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 30
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 30
Het heden ........................................................................................................................................... 30
Art. 5 Ratheiser & van der Stoep – Eerste verkenning ........................................................................... 32
Islam (O’Donnell) .................................................................................................................................... 34
Eerste stappen .................................................................................................................................... 34
Het doel .............................................................................................................................................. 35
1
, Leraren van de weg............................................................................................................................. 35
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 36
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 37
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 37
Reis naar mysterie .............................................................................................................................. 37
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 38
Het heden ........................................................................................................................................... 38
Hoezo humanisme? (van der Sijde) ........................................................................................................ 40
Art. 6 Ratheiser & van der Stoep – Framing ........................................................................................... 42
Jodendom (O’Donnell) ............................................................................................................................ 43
Eerste stappen .................................................................................................................................... 43
Het doel .............................................................................................................................................. 44
Leraren van de weg............................................................................................................................. 45
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 45
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 46
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 47
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 48
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 49
Het heden ........................................................................................................................................... 50
Christendom (O’Donnell) ........................................................................................................................ 52
Eerste stappen .................................................................................................................................... 52
Het doel .............................................................................................................................................. 52
Leraren van de weg............................................................................................................................. 53
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 53
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 54
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 54
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 55
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 56
Het heden ........................................................................................................................................... 56
Art. 7 Boerman & Ebskamp – De leraar en de leerlingen ....................................................................... 58
Art. 8 Van der Wal & de Wilde – Morele ontwikkeling ........................................................................... 59
2
, INLEIDING: WERELDRELIGIES IN WOORD EN BEELD (O’DONNELL)
Wat is een godsdienst?
Een godsdienst is een sociaal gegeven met zijn eigen historische ontwikkeling tegen een specifieke
sociale en economische achtergrond. Het is een leidraad en een schat voor hen die dat geloof
aanhangen. In de negentiende eeuw werden religies voor het eerst bestudeerd met enige structuur.
Toch is een religie altijd nog een levend organisme en valt niet te categoriseren op bepaalde
kenmerken. Om religies te bestuderen moeten we erkennen dat ieder mens, bewust of onderbewust,
een vooroordeel met zich meedraagt. Daarom moet men proberen empathie op te brengen voor de
gedachten van anderen. De verbeelding is daarbij noodzakelijk.
Evolutionaire dilemma’s
James Frazer deed onderzoek naar primitieve godsdiensten en maakte daarbij onderscheid tussen drie
tijdperken: magie, religie en wetenschap. De primitieve godsdiensten (oude stamreligies) behoren tot
de magie, de grote wereldgodsdiensten tot de religie en de eeuw van de verlichting hoort bij de
wetenschap. Hij gaf toe dat hier nog tijdperken aan toegevoegd kunnen worden in de toekomst.
Frazer kreeg kritiek van anderen op zijn theorie, omdat dit vooral gebaseerd was op studie. De
anderen vonden dat observatie door participatie meer zal toevoegen.
Het monotheïsme en polytheïsme
Het monotheïsme houdt in dat men gelooft in één God. Lange tijd is aangenomen dat dit de
oorspronkelijke vorm van religie was, vanwege het scheppingsverhaal. Toch werd ontdekt dat het
polytheïsme, het geloof in vele goden, al voor het monotheïsme bestond.
Gemeenschappelijke visie
Er worden pogingen ondernomen om overeenkomsten tussen religies te ontdekken. Dat blijkt toch
wel bijna onmogelijk, op enkele punten na. Dat zijn de gemeenschappelijke zoektocht naar God, een
geloof in een onzichtbare werkelijkheid, hoop op onsterfelijkheid en enkele zeer basale ethische
principes. Vaak spreken de details van wereldgodsdiensten elkaar net zo hard tegen als dat ze
overeenkomsten vertonen.
Waarheidsclaims
Elke godsdienst kent eigen aspecten waar iemand het mee eens kan zijn of niet. Sommige claims zijn
niet zo eenvoudig te verzoenen. Bekijk daarvoor de parabel over de vijf blinde heilige hindoemannen.
Dit wordt vaak gebruikt om aan te tonen dat er waarheid schuilt in alle geloven – elk geloof leert ons
iets over God, maar allemaal niet het gehele verhaal. Het is dus belangrijk om met elkaar in gesprek te
blijven gaan.
Zeven dimensies van een religie
Uiteindelijk heeft Ninian Smart de volgende dimensies van een religie vastgesteld:
• De rituele dimensie;
• De ervaringsdimensie;
• De mythische dimensie;
• De leerstellige dimensie;
• De ethische dimensie;
• De sociale dimensie;
• De artistieke dimensie.
Toch moeten we niet vergeten dat een religie altijd een levend geheel blijft en eigenlijk niet te
categoriseren is.
Elk hoofdstuk (over elke religie van O’Donnell) is in te delen in het volgende patroon:
1. Inleiding: een kort overzicht van het geloof en een opsomming van speciale kenmerken.
3
, 2. Eerste stappen: de stichters en beginjaren.
3. Het doel: de belangrijkste overtuigingen en gerichtheid van de vereniging.
4. Leraren van de weg: heilige geschriften en de leidraad daarvan.
5. Schatkamer van het hart: overtuigingen die door de aanhangers als ware schatten worden
gekoesterd.
6. Paden naar vrede: de sleutelwaarden en de manier waarop wordt gebeden/gemediteerd.
7. Ontzag en verwondering: het belang en de plaats van vereniging en rituelen.
8. Reis naar het mysterie: een verkenning van overgangsrituelen en sleutelsymbolen, en van de wijze
waarop het mysterie wordt bevestigd en hoe hiermee wordt omgegaan.
9. Speciale vieringen: feestdagen en bedevaarten.
10. Het heden: een verkenning van hoofdzaken voor gelovigen in de wereld van nu.
4
LEVENSBESCHOUWELIJKE ORIËNTATIE
Ter voorbereiding op het tentamen
INHOUDSOPGAVE
Inleiding: wereldreligies in woord en beeld (O’Donnell) .......................................................................... 3
Art. 1 Winkelaar - Zingeving en wereldbeschouwing ............................................................................... 5
Art. 2 Le Coultre – Ethiek .......................................................................................................................... 9
Art. 3 von Schmid – Ons morele erfgoed................................................................................................ 13
Art. 4 Boerman & Ebskamp – Morele communicatie ............................................................................. 15
Hindoeïsme (O’Donnell) ......................................................................................................................... 17
Eerste stappen .................................................................................................................................... 17
Het doel .............................................................................................................................................. 17
Leraren van de weg............................................................................................................................. 18
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 19
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 20
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 20
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 21
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 22
Het heden ........................................................................................................................................... 23
Boeddhisme (O’Donnell)......................................................................................................................... 25
Eerste stappen .................................................................................................................................... 25
Het doel .............................................................................................................................................. 26
Leraren van de weg............................................................................................................................. 27
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 27
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 28
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 29
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 30
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 30
Het heden ........................................................................................................................................... 30
Art. 5 Ratheiser & van der Stoep – Eerste verkenning ........................................................................... 32
Islam (O’Donnell) .................................................................................................................................... 34
Eerste stappen .................................................................................................................................... 34
Het doel .............................................................................................................................................. 35
1
, Leraren van de weg............................................................................................................................. 35
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 36
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 37
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 37
Reis naar mysterie .............................................................................................................................. 37
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 38
Het heden ........................................................................................................................................... 38
Hoezo humanisme? (van der Sijde) ........................................................................................................ 40
Art. 6 Ratheiser & van der Stoep – Framing ........................................................................................... 42
Jodendom (O’Donnell) ............................................................................................................................ 43
Eerste stappen .................................................................................................................................... 43
Het doel .............................................................................................................................................. 44
Leraren van de weg............................................................................................................................. 45
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 45
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 46
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 47
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 48
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 49
Het heden ........................................................................................................................................... 50
Christendom (O’Donnell) ........................................................................................................................ 52
Eerste stappen .................................................................................................................................... 52
Het doel .............................................................................................................................................. 52
Leraren van de weg............................................................................................................................. 53
Schatkamer van het hart .................................................................................................................... 53
Paden naar vrede ................................................................................................................................ 54
Ontzag en verwondering..................................................................................................................... 54
Reis naar het mysterie ........................................................................................................................ 55
Speciale vieringen ............................................................................................................................... 56
Het heden ........................................................................................................................................... 56
Art. 7 Boerman & Ebskamp – De leraar en de leerlingen ....................................................................... 58
Art. 8 Van der Wal & de Wilde – Morele ontwikkeling ........................................................................... 59
2
, INLEIDING: WERELDRELIGIES IN WOORD EN BEELD (O’DONNELL)
Wat is een godsdienst?
Een godsdienst is een sociaal gegeven met zijn eigen historische ontwikkeling tegen een specifieke
sociale en economische achtergrond. Het is een leidraad en een schat voor hen die dat geloof
aanhangen. In de negentiende eeuw werden religies voor het eerst bestudeerd met enige structuur.
Toch is een religie altijd nog een levend organisme en valt niet te categoriseren op bepaalde
kenmerken. Om religies te bestuderen moeten we erkennen dat ieder mens, bewust of onderbewust,
een vooroordeel met zich meedraagt. Daarom moet men proberen empathie op te brengen voor de
gedachten van anderen. De verbeelding is daarbij noodzakelijk.
Evolutionaire dilemma’s
James Frazer deed onderzoek naar primitieve godsdiensten en maakte daarbij onderscheid tussen drie
tijdperken: magie, religie en wetenschap. De primitieve godsdiensten (oude stamreligies) behoren tot
de magie, de grote wereldgodsdiensten tot de religie en de eeuw van de verlichting hoort bij de
wetenschap. Hij gaf toe dat hier nog tijdperken aan toegevoegd kunnen worden in de toekomst.
Frazer kreeg kritiek van anderen op zijn theorie, omdat dit vooral gebaseerd was op studie. De
anderen vonden dat observatie door participatie meer zal toevoegen.
Het monotheïsme en polytheïsme
Het monotheïsme houdt in dat men gelooft in één God. Lange tijd is aangenomen dat dit de
oorspronkelijke vorm van religie was, vanwege het scheppingsverhaal. Toch werd ontdekt dat het
polytheïsme, het geloof in vele goden, al voor het monotheïsme bestond.
Gemeenschappelijke visie
Er worden pogingen ondernomen om overeenkomsten tussen religies te ontdekken. Dat blijkt toch
wel bijna onmogelijk, op enkele punten na. Dat zijn de gemeenschappelijke zoektocht naar God, een
geloof in een onzichtbare werkelijkheid, hoop op onsterfelijkheid en enkele zeer basale ethische
principes. Vaak spreken de details van wereldgodsdiensten elkaar net zo hard tegen als dat ze
overeenkomsten vertonen.
Waarheidsclaims
Elke godsdienst kent eigen aspecten waar iemand het mee eens kan zijn of niet. Sommige claims zijn
niet zo eenvoudig te verzoenen. Bekijk daarvoor de parabel over de vijf blinde heilige hindoemannen.
Dit wordt vaak gebruikt om aan te tonen dat er waarheid schuilt in alle geloven – elk geloof leert ons
iets over God, maar allemaal niet het gehele verhaal. Het is dus belangrijk om met elkaar in gesprek te
blijven gaan.
Zeven dimensies van een religie
Uiteindelijk heeft Ninian Smart de volgende dimensies van een religie vastgesteld:
• De rituele dimensie;
• De ervaringsdimensie;
• De mythische dimensie;
• De leerstellige dimensie;
• De ethische dimensie;
• De sociale dimensie;
• De artistieke dimensie.
Toch moeten we niet vergeten dat een religie altijd een levend geheel blijft en eigenlijk niet te
categoriseren is.
Elk hoofdstuk (over elke religie van O’Donnell) is in te delen in het volgende patroon:
1. Inleiding: een kort overzicht van het geloof en een opsomming van speciale kenmerken.
3
, 2. Eerste stappen: de stichters en beginjaren.
3. Het doel: de belangrijkste overtuigingen en gerichtheid van de vereniging.
4. Leraren van de weg: heilige geschriften en de leidraad daarvan.
5. Schatkamer van het hart: overtuigingen die door de aanhangers als ware schatten worden
gekoesterd.
6. Paden naar vrede: de sleutelwaarden en de manier waarop wordt gebeden/gemediteerd.
7. Ontzag en verwondering: het belang en de plaats van vereniging en rituelen.
8. Reis naar het mysterie: een verkenning van overgangsrituelen en sleutelsymbolen, en van de wijze
waarop het mysterie wordt bevestigd en hoe hiermee wordt omgegaan.
9. Speciale vieringen: feestdagen en bedevaarten.
10. Het heden: een verkenning van hoofdzaken voor gelovigen in de wereld van nu.
4
