Inhoudsopgaven
Hoorcollege 1: De sociologische blik ...................................................................................................... 2
Samenvatting hoofdstuk 1: Wat is sociologie? ..................................................................................................... 2
Samenvatting hoofdstuk 2: Sociologische theorieën en methoden ................................................................... 8
Hoorcollege 2: Cultuur en socialisatie ................................................................................................. 18
Samenvatting hoofdstuk 3: Cultuur .................................................................................................................... 18
Samenvatting hoofdstuk 4: Socialisatie: van jeugd tot ouderdom .................................................................. 28
Hoorcollege 3: Sociale orde en deviantie ............................................................................................. 37
Samenvatting hoofdstuk 11: Deviant gedrag .................................................................................................... 37
Samenvatting paragraaf 7.7: Macht die de regels te buiten gaat ................................................................... 48
Samenvatting: Blog Schuilenburg ....................................................................................................................... 49
Hoorcollege 4: Familie en religie ......................................................................................................... 50
Samenvatting hoofdstuk 15: Gezin en familie ................................................................................................... 50
Samenvatting hoofdstuk 16: Religie ................................................................................................................... 57
Hoorcollege 5: Sociale ongelijkheid ..................................................................................................... 63
Samenvatting hoofdstuk 8: Sociale stratificatie ............................................................................................... 63
Hoorcollege 6: Mondiale ongelijkheid ................................................................................................. 74
Samenvatting hoofdstuk 9: Mondiale stratificatie: arm en rijk op wereldschaal ......................................... 74
Hoorcollege 7: Formele organisaties ................................................................................................... 81
Samenvatting hoofdstuk 6: Groepen en organisaties ....................................................................................... 81
Samenvatting documentaire: Mijn bullshitbaan – VPRO ................................................................................. 86
Hoorcollege 8: Economie en politiek.................................................................................................... 87
Samenvatting hoofdstuk 7: Economie, verzorgingsstaat en politiek ............................................................. 87
Hoorcollege 9: Interactie en identiteit ................................................................................................ 98
Samenvatting hoofdstuk 5: Sociale interacties in het dagelijks leven ........................................................... 98
Samenvatting hoofdstuk 12: Migratie en etnische diversiteit ...................................................................... 103
Samenvatting paragrafen 2.3 & 2.4 ................................................................................................................. 108
Samenvatting paragraaf 6.1 .............................................................................................................................. 109
Hoorcollege 10: Veranderende wereld .............................................................................................. 114
Samenvatting hoofdstuk 18: Sociale veranderingen: moderne en postmoderne samenlevingen ........... 114
Samenvatting paragrafen 2.5 ............................................................................................................................ 123
Hoorcollege 11: Urbanisatie ............................................................................................................. 126
Samenvatting hoofdstuk 17: Bevolking en verstedelijking ........................................................................... 126
Samenvatting artikel: Wacquant over The Ghetto.......................................................................................... 133
1
, Hoorcollege 1: De sociologische blik
Literatuur
- Hoofdstuk 1
- Hoofdstuk 2 t/m 2.2 (paragraaf 2.6 en 2.7 aanbevolen)
Samenvatting hoofdstuk 1: Wat is sociologie?
1.1 Het sociologisch perspectief
Sociologie kunnen we omschrijven als het systematisch onderzoek van de menselijke samenleving.
De kern van deze discipline bestaat uit een geheel eigen gezichtspunt wat we de sociologische visie
of het sociologisch perspectief noemen.
Jaren geleden omschreef de Amerikaanse socioloog Peter Berger (1963) het sociologisch
perspectief als het algemene in het bijzondere zien. Hij bedoelde dat de sociologie ons helpt om in
het gedrag van bepaalde mensen algemene patronen te ontdekken.
Veel mensen hebben de ervaring dat de sociologische visie ertoe leidt dat we in het bekende het
ongewone gaan zien. Het sociologisch perspectief brengt met zich mee dat we het bekende idee dat
we zelf bepalen hoe ons leven eruitziet, moeten loslaten voor de in eerste vreemde gedachte dat de
samenleving onze beslissingen en onze ervaringen beïnvloedt. Mensen zijn sociale wezens en hun
gedrag wordt in hoge mate beïnvloed en bepaald door de omgang met andere mensen.
De Franse socioloog Drukheim (1858 - 1917) heeft laten zien dat ook een uiterst persoonlijke
handeling als zelfdoding onderhevig is aan de invloed van sociale factoren. Durkheim toonde
hiermee aan hoe sociale factoren het individuele gedrag kunnen beïnvloeden. Hij constateerde dat
bepaalde categorieën mensen zich eerder van het leven benemen dan anderen categorieën. Het
zelfdodingscijfer bij mannen, protestanten, welvarende mensen en ongehuwden lag veel hoger dan
bij vrouwen, katholieken, joden, arme mensen en gehuwden. Durkheim verklaarde deze verschillen
in termen van sociale integratie. Mensen met sterke sociale banden zullen minder gauw tot
zelfdoding overgaan dan mensen met zwakke sociale banden. Durkheim wijst hier op het karakter
van groepsnormen, zelfs bij een daad die we in eerste instantie zien als een individuele beslissing.
Iedereen kan de wereld vanuit het sociologisch perspectief leren zien, maar er bestaan twee
verschijnselen die daarbij helpen: een bestaan in de marges van de samenleving en het doormaken
van een sociale crisis. Voor sommige categorieën mensen is het buitenstaander-zijn (geen deel
uitmaken van de dominante groep) een onderdeel van het dagelijks leven (dit noemen we ook wel
marginaliteit). Hoe groter de marginaliteit van een individu, hoe makkelijker diegene in staat is om
het sociologisch perspectief te hanteren. Periode waarin de samenleving veel verandering
ondergaat of in een crisis verkeert, kunnen ons uit ons evenwicht brengen en ons bewegen tot het
aannemen van de sociologische visie. De Amerikaanse socioloog Wright Mills illustreerde dit aan
de hand van de crisis uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Als je in die tijd werkloos werd,
beschouwden de meeste mensen het als hun eigen schuld. Maar toen het werkloosheidpercentage
tot 25 procent was gestegen, moesten degenen die geen werk hadden wel onderkennen dat hun
leven door sociale factoren werd beïnvloed. In plaats van te denken dat er iets mis met hen was
omdat zij geen werk konden vinden, benaderden zij hun situatie sociologisch. Zij beseften dat er
geen baan meer te vinden was omdat de economie in elkaar was gestort. Mills was van mening dat
mensen die gebruikmaken van wat hij de ‘sociologische verbeeldingskracht’ noemde, een beter
inzicht krijgen in het functioneren van de samenleving en de wijze waarop deze hun leven
beïnvloedt. Het sociologisch perspectief creëert eenheid onder de mensen door persoonlijke
problemen tot maatschappelijke vraagstukken te transformeren.
1.2 Het belang van een mondiale visie
Na de Tweede Wereldoorlog heeft de nieuwe informatietechnologie de verste uithoeken van de
wereld dichterbij gebracht. Deze ontwikkelingen hebben er mede toe geleid dat veel academische
disciplines een mondiaal c.q. globaal perspectief hanteren: het bestuurden van de wereld in zijn
geheel en de plaats die onze samenleving daarin inneemt. Dit globale bewustzijn is een logisch
verlengstuk van het sociologisch perspectief. Sociologie laat ons zien dat onze positie in de
samenleving zeer veel invloed heeft op de ervaringen die we in onze samenleving zeer veel invloed
2
,heeft op de ervaringen die we in ons leven opdoen. We mogen dan ook aannemen dat de positie die
onze samenleving in de wereld inneemt alle leden van onze samenleving beïnvloedt.
De wereld kent ongeveer 200 landen, die we aan de hand van het niveau van hun economische
ontwikkeling in drie brede categorieën kunnen onderverdelen. Hoge-inkomstenlanden zijn landen
met de hoogste algemene levensstandaard. Gezamenlijk leveren deze landen de meeste goederen
en diensten en hun inwoners bezitten het merendeel van de rijkdommen die de wereld te bieden
heeft. Economisch gezien hebben de inwoners van deze landen het goed; ze zijn welvarend. Dit is
niet omdat zij intelligenter zijn of harder werken, maar omdat zij het geluk hebben dat zij in een
rijk deel van de wereld zijn geboren.
De middeninkomenslanden vormen de tweede categorie. Dit zijn landen met een levensstandaard
die we, als we de wereld in zijn geheel bekijken, gemiddeld kunnen noemen. De inwoners van deze
landen wonen zowel op het platteland als in steden en verplaatsen zich zowel te voet als per dier,
tractor, scooter, fiets of auto. In de meeste middeninkomenslanden bestaat grote sociale
ongelijkheid: sommige mensen zijn extreem rijk (bijvoorbeeld degenen die tot de zakelijke elite
behoren), maar de meesten leven onder slechte omstandigheden (behuizing, voedsel), bijvoorbeeld
in de sloppenwijken van Mexico-Stad.
De overige landen vormen de lage-inkomenslanden, landen met een lage levensstandaard,
waarvan de meeste inwoners arm zijn. Kenmerken voor deze landen is dat sommige mensen
extreem rijk zijn, maar dat de meeste mensen onder erbarmelijke omstandigheden leven (slechte
woonsituatie, voedselgebrek) en weinig mogelijkheden hebben om hun situatie te verbeteren.
We beschrijven de oorzaken en de gevolgen van rijkdom en armoede uitgebreid, maar we
vergelijken de situatie in de rijke westerse landen met die in andere landen. We doen dat om vier
redenen:
1. Het leven dat we leiden wordt gevormd door het land waarin we leven.
2. De contacten tussen samenlevingen zijn zeer toegenomen.
3. Veel sociale problemen waarmee de westerse landen geconfronteerd wordt, zijn elders veel
ernstiger (zoals bijvoorbeeld armoede).
4. Globaal denken helpt ons om meer inzicht in onszelf te krijgen.
Samenvattend: in een wereld waarin de onderlinge contacten tussen mensen voortdurend
toenemen, kunnen we onszelf alleen begrijpen naar de mate waarin wij anderen begrijpen.
Sociologie nodigt ons uit om op een andere manier naar de wereld om ons heen te kijken.
1.3 Het sociologisch perspectief in de praktijk
Het hanteren van het sociologisch perspectief is in veel opzichte zinvol. Allereerst speelt sociologie
een belangrijke rol in de totstandkoming van wetten en overheidsmaatregelen die ons leven
beïnvloeden. Daarnaast bevordert het sociologisch perspectief op individueel niveau onze
persoonlijke groei en bewustwording. Tot slot is een studie van de sociologie een uitstekende
voorbereiding op de arbeidsmarkt.
Sociologen dragen met hun sociologische kennis op talrijke manieren bij tot het ontwikkelen van
het beleid van overheden, de wetten en de regels die regulieren hoe mensen in een bepaalde
gemeenschap leven en werken.
Het hanteren van een sociologisch perspectief maakt ons actiever en bewuster, en zorgt ervoor dat
we kritischer gaan denken. De sociologie heeft vier positieve effecten:
1. Aan de hand van het sociologisch perspectief kunnen we nagaan wat er wel en niet klopt aan
het ‘alledaags denken’. We nemen van alles voor vanzelfsprekend aan, maar dat wil nog niet
zeggen dat het waar is. De sociologische benadering stimuleert ons om vraagtekens te zetten
bij het waarheidsgehalte van wijdverbreide ideeën. We kunnen ons, als die overtuigingen
niet of slechts gedeeltelijk op feiten berusten, afvragen hoe het komt dat zoveel mensen die
overtuiging delen. Een socioloog is dan ook een ‘mythejager’: iemand die mythe doorprikt.
2. Het sociologisch perspectief geeft ons een beter inzicht in de mogelijkheden en de
hindernissen die we in het dagelijks leven tegenkomen. Door de sociologie komen we meer te
weten over de wereld om ons heen, zodat we beter in staat zijn onze doelen na te streven.
3
, 3. Het sociologisch perspectief geeft ons de mogelijkheid een actieve rol te spelen in de
samenleving waarvan we deel uitmaken. Onze effectiviteit als lid van een bepaalde
samenleving neemt toe naarmate we beter begrijpen hoe die samenleving functioneert. We
kunnen besluiten om de samenleving te steunen zoals ze is of haar te veranderen. Op deze
wijze kun je mede de spelregels bepalen.
4. De sociologie helpt ons om in een wereld te leven die zich kenmerkt door diversiteit. Het
sociologisch perspectief zet ons aan tot kritisch denken over de sterke en zwakke punten
van alle denkbare levenswijzen, waaronder ook onze eigen manier van leven.
Daarnaast heeft de sociologie voordelen voor de arbeidsmarkt, omdat het veel arbeidskansen biedt.
1.4 Het ontstaan van de sociologie
De ‘keuzes’ die we als individu maken, ontstaan zelden uit het niets en worden mede bepaald door
de geschiedenis.
De ingrijpende veranderingen die zich in de achttiende en negentiende eeuw in Europa voltrokken,
zorgden ervoor dat mensen meer gingen nadenken over de samenleving en hun eigen positie
daarin. Deze verschijnselen hebben de ontwikkeling van de sociologie versneld. We kunnen daarin
drie belangrijke veranderingen noemen die een transformatie van de samenleving teweegbrachten:
de industrialisering, de explosieve groei van steden en nieuwe opvattingen over democratie en
politieke rechten.
De industrialisering
Tijdens de middeleeuwen bewerkte de meeste inwoners in Europa een stuk lans in de buurt van
hun huis of deden zij op kleine schaal (handwerk) in bepaalde producten. Tegen het einde van de
achttiende eeuw introduceerde uitvinders nieuwe energiebronnen (waterkracht en vervolgens
stroom) waarmee zij grote machines (in molens en fabrieken) aan het werk konden zetten. Dit had
tot gevolg dat mensen die hun arbeid oorspronkelijk thuis of in een kleine, hechte groep verrichten,
werden opgenomen in een groot en anoniem leger van arbeidskrachten. Zij werden aangestuurd
door voor hen onbekende mensen: de eigenaren van die fabrieken, die vaak in de stad stonden.
Door deze veranderingen in het productiestelsel moesten mensen hun vertrouwde omgeving
verlaten. Er ontstond een scheiding tussen werk en privé. De tradities die hun leefomgeving
eeuwenlang bepaald hadden, kwamen in het gedrang.
De groei van steden
In heel Europa gingen landeigenaren er steeds meer toe over om hun land dat zij bezaten af te
bakenen en te omheinen, om zo hun schapen voldoende te laten grazen voor de toenemende vraag
naar wol voor de textielindustrie. Kleine pachters trokken naar de steden om werk (in een fabriek)
te zoeken. Naarmate de steden groter werden, kregen degene die van het platteland naar de stad
verhuisden met vele sociale problemen te maken, zoals vervuiling, uitbuiting op het werk, misdaad
en gebrek aan of slechte woonruimte. Ze belandden in een nieuwe, onpersoonlijke wereld; de
straten werden bevolkt door anonieme gezichten.
Politieke veranderingen
De economische ontwikkelingen en de stedengroei leidden ertoe dat mensen anders gingen denken.
In de werken van sociaalfilosofen Thomas Hobbes (1588-1679), John Locke (1632-1704) en de
politiek-econoom Adem Smith (1723-1790) zien we een accentverschuiving. In hun denken verlegt
de aandacht zich van de morele verplichtingen die mensen tegenover God en koning hebben naar
het nastreven van hun eigenbelang. In dit nieuwe politieke klimaat introduceerden filosofen
begrippen als de vrijheid en de rechten van het individu. De breuk die de Franse Revolutie
(begonnen in 1789) met de politieke en sociale tradities veroorzaakte was nog groter. De Franse
sociaal-analyticus Alexis de Tricqueville (1805-1859) verklaarde dat de door de Franse revolutie
ingeleide maatschappelijke veranderingen resulteerden ‘in wat we niet anders dan een
wedergeboorte van het menselijk ras kunnen noemen’ (1995, oorspronkelijk 1856). De aandacht
richtte zich door de combinatie van industrialisering, stedengroei en nieuwe politieke ideeën meer
en meer op de samenleving. De menselijke rede (het verstand) werd de nieuwe maatstaf om de
wereld mee te duiden; dit had tot gevolg dat mensen de wereld minder zagen als door God of het lot
bepaald. In bepaalde landen waarin zich de grootste veranderingen voltrokken, zoals Frankrijk,
Duitsland en Engeland, ontstond een nieuwe discipline: sociologie.
4
Hoorcollege 1: De sociologische blik ...................................................................................................... 2
Samenvatting hoofdstuk 1: Wat is sociologie? ..................................................................................................... 2
Samenvatting hoofdstuk 2: Sociologische theorieën en methoden ................................................................... 8
Hoorcollege 2: Cultuur en socialisatie ................................................................................................. 18
Samenvatting hoofdstuk 3: Cultuur .................................................................................................................... 18
Samenvatting hoofdstuk 4: Socialisatie: van jeugd tot ouderdom .................................................................. 28
Hoorcollege 3: Sociale orde en deviantie ............................................................................................. 37
Samenvatting hoofdstuk 11: Deviant gedrag .................................................................................................... 37
Samenvatting paragraaf 7.7: Macht die de regels te buiten gaat ................................................................... 48
Samenvatting: Blog Schuilenburg ....................................................................................................................... 49
Hoorcollege 4: Familie en religie ......................................................................................................... 50
Samenvatting hoofdstuk 15: Gezin en familie ................................................................................................... 50
Samenvatting hoofdstuk 16: Religie ................................................................................................................... 57
Hoorcollege 5: Sociale ongelijkheid ..................................................................................................... 63
Samenvatting hoofdstuk 8: Sociale stratificatie ............................................................................................... 63
Hoorcollege 6: Mondiale ongelijkheid ................................................................................................. 74
Samenvatting hoofdstuk 9: Mondiale stratificatie: arm en rijk op wereldschaal ......................................... 74
Hoorcollege 7: Formele organisaties ................................................................................................... 81
Samenvatting hoofdstuk 6: Groepen en organisaties ....................................................................................... 81
Samenvatting documentaire: Mijn bullshitbaan – VPRO ................................................................................. 86
Hoorcollege 8: Economie en politiek.................................................................................................... 87
Samenvatting hoofdstuk 7: Economie, verzorgingsstaat en politiek ............................................................. 87
Hoorcollege 9: Interactie en identiteit ................................................................................................ 98
Samenvatting hoofdstuk 5: Sociale interacties in het dagelijks leven ........................................................... 98
Samenvatting hoofdstuk 12: Migratie en etnische diversiteit ...................................................................... 103
Samenvatting paragrafen 2.3 & 2.4 ................................................................................................................. 108
Samenvatting paragraaf 6.1 .............................................................................................................................. 109
Hoorcollege 10: Veranderende wereld .............................................................................................. 114
Samenvatting hoofdstuk 18: Sociale veranderingen: moderne en postmoderne samenlevingen ........... 114
Samenvatting paragrafen 2.5 ............................................................................................................................ 123
Hoorcollege 11: Urbanisatie ............................................................................................................. 126
Samenvatting hoofdstuk 17: Bevolking en verstedelijking ........................................................................... 126
Samenvatting artikel: Wacquant over The Ghetto.......................................................................................... 133
1
, Hoorcollege 1: De sociologische blik
Literatuur
- Hoofdstuk 1
- Hoofdstuk 2 t/m 2.2 (paragraaf 2.6 en 2.7 aanbevolen)
Samenvatting hoofdstuk 1: Wat is sociologie?
1.1 Het sociologisch perspectief
Sociologie kunnen we omschrijven als het systematisch onderzoek van de menselijke samenleving.
De kern van deze discipline bestaat uit een geheel eigen gezichtspunt wat we de sociologische visie
of het sociologisch perspectief noemen.
Jaren geleden omschreef de Amerikaanse socioloog Peter Berger (1963) het sociologisch
perspectief als het algemene in het bijzondere zien. Hij bedoelde dat de sociologie ons helpt om in
het gedrag van bepaalde mensen algemene patronen te ontdekken.
Veel mensen hebben de ervaring dat de sociologische visie ertoe leidt dat we in het bekende het
ongewone gaan zien. Het sociologisch perspectief brengt met zich mee dat we het bekende idee dat
we zelf bepalen hoe ons leven eruitziet, moeten loslaten voor de in eerste vreemde gedachte dat de
samenleving onze beslissingen en onze ervaringen beïnvloedt. Mensen zijn sociale wezens en hun
gedrag wordt in hoge mate beïnvloed en bepaald door de omgang met andere mensen.
De Franse socioloog Drukheim (1858 - 1917) heeft laten zien dat ook een uiterst persoonlijke
handeling als zelfdoding onderhevig is aan de invloed van sociale factoren. Durkheim toonde
hiermee aan hoe sociale factoren het individuele gedrag kunnen beïnvloeden. Hij constateerde dat
bepaalde categorieën mensen zich eerder van het leven benemen dan anderen categorieën. Het
zelfdodingscijfer bij mannen, protestanten, welvarende mensen en ongehuwden lag veel hoger dan
bij vrouwen, katholieken, joden, arme mensen en gehuwden. Durkheim verklaarde deze verschillen
in termen van sociale integratie. Mensen met sterke sociale banden zullen minder gauw tot
zelfdoding overgaan dan mensen met zwakke sociale banden. Durkheim wijst hier op het karakter
van groepsnormen, zelfs bij een daad die we in eerste instantie zien als een individuele beslissing.
Iedereen kan de wereld vanuit het sociologisch perspectief leren zien, maar er bestaan twee
verschijnselen die daarbij helpen: een bestaan in de marges van de samenleving en het doormaken
van een sociale crisis. Voor sommige categorieën mensen is het buitenstaander-zijn (geen deel
uitmaken van de dominante groep) een onderdeel van het dagelijks leven (dit noemen we ook wel
marginaliteit). Hoe groter de marginaliteit van een individu, hoe makkelijker diegene in staat is om
het sociologisch perspectief te hanteren. Periode waarin de samenleving veel verandering
ondergaat of in een crisis verkeert, kunnen ons uit ons evenwicht brengen en ons bewegen tot het
aannemen van de sociologische visie. De Amerikaanse socioloog Wright Mills illustreerde dit aan
de hand van de crisis uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Als je in die tijd werkloos werd,
beschouwden de meeste mensen het als hun eigen schuld. Maar toen het werkloosheidpercentage
tot 25 procent was gestegen, moesten degenen die geen werk hadden wel onderkennen dat hun
leven door sociale factoren werd beïnvloed. In plaats van te denken dat er iets mis met hen was
omdat zij geen werk konden vinden, benaderden zij hun situatie sociologisch. Zij beseften dat er
geen baan meer te vinden was omdat de economie in elkaar was gestort. Mills was van mening dat
mensen die gebruikmaken van wat hij de ‘sociologische verbeeldingskracht’ noemde, een beter
inzicht krijgen in het functioneren van de samenleving en de wijze waarop deze hun leven
beïnvloedt. Het sociologisch perspectief creëert eenheid onder de mensen door persoonlijke
problemen tot maatschappelijke vraagstukken te transformeren.
1.2 Het belang van een mondiale visie
Na de Tweede Wereldoorlog heeft de nieuwe informatietechnologie de verste uithoeken van de
wereld dichterbij gebracht. Deze ontwikkelingen hebben er mede toe geleid dat veel academische
disciplines een mondiaal c.q. globaal perspectief hanteren: het bestuurden van de wereld in zijn
geheel en de plaats die onze samenleving daarin inneemt. Dit globale bewustzijn is een logisch
verlengstuk van het sociologisch perspectief. Sociologie laat ons zien dat onze positie in de
samenleving zeer veel invloed heeft op de ervaringen die we in onze samenleving zeer veel invloed
2
,heeft op de ervaringen die we in ons leven opdoen. We mogen dan ook aannemen dat de positie die
onze samenleving in de wereld inneemt alle leden van onze samenleving beïnvloedt.
De wereld kent ongeveer 200 landen, die we aan de hand van het niveau van hun economische
ontwikkeling in drie brede categorieën kunnen onderverdelen. Hoge-inkomstenlanden zijn landen
met de hoogste algemene levensstandaard. Gezamenlijk leveren deze landen de meeste goederen
en diensten en hun inwoners bezitten het merendeel van de rijkdommen die de wereld te bieden
heeft. Economisch gezien hebben de inwoners van deze landen het goed; ze zijn welvarend. Dit is
niet omdat zij intelligenter zijn of harder werken, maar omdat zij het geluk hebben dat zij in een
rijk deel van de wereld zijn geboren.
De middeninkomenslanden vormen de tweede categorie. Dit zijn landen met een levensstandaard
die we, als we de wereld in zijn geheel bekijken, gemiddeld kunnen noemen. De inwoners van deze
landen wonen zowel op het platteland als in steden en verplaatsen zich zowel te voet als per dier,
tractor, scooter, fiets of auto. In de meeste middeninkomenslanden bestaat grote sociale
ongelijkheid: sommige mensen zijn extreem rijk (bijvoorbeeld degenen die tot de zakelijke elite
behoren), maar de meesten leven onder slechte omstandigheden (behuizing, voedsel), bijvoorbeeld
in de sloppenwijken van Mexico-Stad.
De overige landen vormen de lage-inkomenslanden, landen met een lage levensstandaard,
waarvan de meeste inwoners arm zijn. Kenmerken voor deze landen is dat sommige mensen
extreem rijk zijn, maar dat de meeste mensen onder erbarmelijke omstandigheden leven (slechte
woonsituatie, voedselgebrek) en weinig mogelijkheden hebben om hun situatie te verbeteren.
We beschrijven de oorzaken en de gevolgen van rijkdom en armoede uitgebreid, maar we
vergelijken de situatie in de rijke westerse landen met die in andere landen. We doen dat om vier
redenen:
1. Het leven dat we leiden wordt gevormd door het land waarin we leven.
2. De contacten tussen samenlevingen zijn zeer toegenomen.
3. Veel sociale problemen waarmee de westerse landen geconfronteerd wordt, zijn elders veel
ernstiger (zoals bijvoorbeeld armoede).
4. Globaal denken helpt ons om meer inzicht in onszelf te krijgen.
Samenvattend: in een wereld waarin de onderlinge contacten tussen mensen voortdurend
toenemen, kunnen we onszelf alleen begrijpen naar de mate waarin wij anderen begrijpen.
Sociologie nodigt ons uit om op een andere manier naar de wereld om ons heen te kijken.
1.3 Het sociologisch perspectief in de praktijk
Het hanteren van het sociologisch perspectief is in veel opzichte zinvol. Allereerst speelt sociologie
een belangrijke rol in de totstandkoming van wetten en overheidsmaatregelen die ons leven
beïnvloeden. Daarnaast bevordert het sociologisch perspectief op individueel niveau onze
persoonlijke groei en bewustwording. Tot slot is een studie van de sociologie een uitstekende
voorbereiding op de arbeidsmarkt.
Sociologen dragen met hun sociologische kennis op talrijke manieren bij tot het ontwikkelen van
het beleid van overheden, de wetten en de regels die regulieren hoe mensen in een bepaalde
gemeenschap leven en werken.
Het hanteren van een sociologisch perspectief maakt ons actiever en bewuster, en zorgt ervoor dat
we kritischer gaan denken. De sociologie heeft vier positieve effecten:
1. Aan de hand van het sociologisch perspectief kunnen we nagaan wat er wel en niet klopt aan
het ‘alledaags denken’. We nemen van alles voor vanzelfsprekend aan, maar dat wil nog niet
zeggen dat het waar is. De sociologische benadering stimuleert ons om vraagtekens te zetten
bij het waarheidsgehalte van wijdverbreide ideeën. We kunnen ons, als die overtuigingen
niet of slechts gedeeltelijk op feiten berusten, afvragen hoe het komt dat zoveel mensen die
overtuiging delen. Een socioloog is dan ook een ‘mythejager’: iemand die mythe doorprikt.
2. Het sociologisch perspectief geeft ons een beter inzicht in de mogelijkheden en de
hindernissen die we in het dagelijks leven tegenkomen. Door de sociologie komen we meer te
weten over de wereld om ons heen, zodat we beter in staat zijn onze doelen na te streven.
3
, 3. Het sociologisch perspectief geeft ons de mogelijkheid een actieve rol te spelen in de
samenleving waarvan we deel uitmaken. Onze effectiviteit als lid van een bepaalde
samenleving neemt toe naarmate we beter begrijpen hoe die samenleving functioneert. We
kunnen besluiten om de samenleving te steunen zoals ze is of haar te veranderen. Op deze
wijze kun je mede de spelregels bepalen.
4. De sociologie helpt ons om in een wereld te leven die zich kenmerkt door diversiteit. Het
sociologisch perspectief zet ons aan tot kritisch denken over de sterke en zwakke punten
van alle denkbare levenswijzen, waaronder ook onze eigen manier van leven.
Daarnaast heeft de sociologie voordelen voor de arbeidsmarkt, omdat het veel arbeidskansen biedt.
1.4 Het ontstaan van de sociologie
De ‘keuzes’ die we als individu maken, ontstaan zelden uit het niets en worden mede bepaald door
de geschiedenis.
De ingrijpende veranderingen die zich in de achttiende en negentiende eeuw in Europa voltrokken,
zorgden ervoor dat mensen meer gingen nadenken over de samenleving en hun eigen positie
daarin. Deze verschijnselen hebben de ontwikkeling van de sociologie versneld. We kunnen daarin
drie belangrijke veranderingen noemen die een transformatie van de samenleving teweegbrachten:
de industrialisering, de explosieve groei van steden en nieuwe opvattingen over democratie en
politieke rechten.
De industrialisering
Tijdens de middeleeuwen bewerkte de meeste inwoners in Europa een stuk lans in de buurt van
hun huis of deden zij op kleine schaal (handwerk) in bepaalde producten. Tegen het einde van de
achttiende eeuw introduceerde uitvinders nieuwe energiebronnen (waterkracht en vervolgens
stroom) waarmee zij grote machines (in molens en fabrieken) aan het werk konden zetten. Dit had
tot gevolg dat mensen die hun arbeid oorspronkelijk thuis of in een kleine, hechte groep verrichten,
werden opgenomen in een groot en anoniem leger van arbeidskrachten. Zij werden aangestuurd
door voor hen onbekende mensen: de eigenaren van die fabrieken, die vaak in de stad stonden.
Door deze veranderingen in het productiestelsel moesten mensen hun vertrouwde omgeving
verlaten. Er ontstond een scheiding tussen werk en privé. De tradities die hun leefomgeving
eeuwenlang bepaald hadden, kwamen in het gedrang.
De groei van steden
In heel Europa gingen landeigenaren er steeds meer toe over om hun land dat zij bezaten af te
bakenen en te omheinen, om zo hun schapen voldoende te laten grazen voor de toenemende vraag
naar wol voor de textielindustrie. Kleine pachters trokken naar de steden om werk (in een fabriek)
te zoeken. Naarmate de steden groter werden, kregen degene die van het platteland naar de stad
verhuisden met vele sociale problemen te maken, zoals vervuiling, uitbuiting op het werk, misdaad
en gebrek aan of slechte woonruimte. Ze belandden in een nieuwe, onpersoonlijke wereld; de
straten werden bevolkt door anonieme gezichten.
Politieke veranderingen
De economische ontwikkelingen en de stedengroei leidden ertoe dat mensen anders gingen denken.
In de werken van sociaalfilosofen Thomas Hobbes (1588-1679), John Locke (1632-1704) en de
politiek-econoom Adem Smith (1723-1790) zien we een accentverschuiving. In hun denken verlegt
de aandacht zich van de morele verplichtingen die mensen tegenover God en koning hebben naar
het nastreven van hun eigenbelang. In dit nieuwe politieke klimaat introduceerden filosofen
begrippen als de vrijheid en de rechten van het individu. De breuk die de Franse Revolutie
(begonnen in 1789) met de politieke en sociale tradities veroorzaakte was nog groter. De Franse
sociaal-analyticus Alexis de Tricqueville (1805-1859) verklaarde dat de door de Franse revolutie
ingeleide maatschappelijke veranderingen resulteerden ‘in wat we niet anders dan een
wedergeboorte van het menselijk ras kunnen noemen’ (1995, oorspronkelijk 1856). De aandacht
richtte zich door de combinatie van industrialisering, stedengroei en nieuwe politieke ideeën meer
en meer op de samenleving. De menselijke rede (het verstand) werd de nieuwe maatstaf om de
wereld mee te duiden; dit had tot gevolg dat mensen de wereld minder zagen als door God of het lot
bepaald. In bepaalde landen waarin zich de grootste veranderingen voltrokken, zoals Frankrijk,
Duitsland en Engeland, ontstond een nieuwe discipline: sociologie.
4
