SV Militair straf- en tuchtrecht
Universiteit van Amsterdam
3854STQ8VY
Deze samenvatting behandelt per leseenheid (week 1 tot en met 7) de inhoud van het boek dat centraal
staat in het vak Militair Straf- en Tuchtrecht. De opgenomen jurisprudentie is enkel bedoeld ter
achtergrondinformatie en zal niet worden getoetst op het tentamen. Om die reden is deze niet uitgewerkt
in de samenvatting. De inhoud is gebaseerd op auteursrechtelijk beschermd materiaal. De tekst van de
auteurs is grotendeels geparafraseerd, waarbij sommige delen letterlijk zijn overgenomen. Gebruikte
literatuur: G.L. Coolen, D. Ammeraal & J.J.M. van Hoek, Militair straf- en tuchtrecht (Studiepockets
Strafrecht nr. 47, zevende druk), Deventer: Wolters Kluwer, 2019.Studiejaar: 2025
, Het militair strafrecht betreft strafbare feiten die binnen de context van de krijgsmacht worden
gepleegd. Deze feiten zijn strafbaar omdat het toelaten ervan afbreuk zou doen aan het functioneren
van de krijgsmacht als geheel. Binnen de militaire organisatie ben je immers sterk afhankelijk van
elkaar; wederzijds vertrouwen en kameraadschap zijn essentieel. Militairen staan voor elkaar klaar
en zetten zich in voor elkaars veiligheid. Wanneer dat vertrouwen wordt geschonden — bijvoorbeeld
door diefstal van een collega — heeft dit verstrekkende gevolgen. In dergelijke gevallen kan binnen
het militair strafrecht een zwaardere straf worden geëist dan in het reguliere strafrecht. Het is echter
aan het openbaar ministerie om te bepalen of het militaire strafrecht wordt toegepast; dit recht heeft
een aanvullend karakter.
Inhoudsopgave
Week 1: Algemene bepalingen en rechtsmacht ............................................................................................. 4
Leerdoelen ......................................................................................................................................................... 4
Verplichte literatuur en jurisprudentie: ............................................................................................................ 4
Hoofdstuk 2, 3 en 16 (§16.1 t/m 16.3.3) van het boek................................................................................ 4
2. Op wie is het militaire strafrecht van toepassing? ...................................................................... 4
3. De toepasselijkheid van de Nederlandse strafwet op militairen...................................................... 7
16. De politietaak van de Koninklijke Marechaussee ........................................................................ 10
J.E.D. Voetelink, Rechtshandhaving tijdens oefeningen in het buitenland; een vergeten groente uit
het operationeel rechtelijke moestuintje?, MRT 2016, afl. 2.................................................................. 11
Casussen: ......................................................................................................................................................... 13
Week 2: Materieel militair strafrecht .......................................................................................................... 16
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 16
Verplichte literatuur en jurisprudentie ........................................................................................................... 16
Hoofdstuk 4, 5, 7, 8, 9 en 10 van het boek ................................................................................................ 16
4. Strafbaar feit en strafbare dader ............................................................................................... 16
5. Straffen en maatregelen .............................................................................................................. 19
7. Afwezigheidsdelicten ................................................................................................................... 22
8 Schending van het dienstbevel .................................................................................................... 25
9 Niet-naleving van het dienstvoorschrift ..................................................................................... 28
10. Verkeersdelicten .............................................................................................................................. 30
Casussen .......................................................................................................................................................... 31
Week 3: Formeel militair strafrecht ............................................................................................................ 33
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 33
Verplichte literatuur en jurisprudentie ........................................................................................................... 33
Hoofdstuk 12, §13.1 en 13.2, §14.1 t/m 14.3, §15.1 en 15.7 van het boek............................................... 33
12. De voorgeschiedenis van de Wet militaire strafrechtspraak ....................................................... 33
13. De organisatie van de militaire strafrechtspraak ......................................................................... 34
14. Over wie strekt de rechtsmacht van de militaire rechter zich uit? ............................................. 35
15. Strafvordering in eerste aanleg ...................................................................................................... 36
Casussen .......................................................................................................................................................... 37
Opdracht .......................................................................................................................................................... 38
Week 4: Oorlogsstrafrecht .......................................................................................................................... 39
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 39
2
, Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 39
Hoofdstuk 6 en 11 van het boek ................................................................................................................ 39
6. Oorlog en vrede ........................................................................................................................... 39
11. Oorlogsstrafrecht ............................................................................................................................ 40
Opdracht tenlastelegging ................................................................................................................................. 44
Week 5: Onderzoek naar militair geweldgebruik ....................................................................................... 45
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 45
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 45
Hoofdstuk 15, §15.9 en 16, §16.3.4 van het boek ..................................................................................... 45
15.9 Beklag over niet vervolgen ........................................................................................................... 45
16.3.4 Onderzoek naar geweldsaanwendingen ................................................................................... 45
Instructie handelwijze bij geweldsaanwending door militairen, CDS-159 ........................................... 46
Aanwijzing geweldsaanwending opsporingsambtenaren ....................................................................... 47
Tweede Kamer zitting 2016/17, 34 641, nr. 3........................................................................................... 47
- Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Case of Jaloud v. The Netherlands, 20 november 2014 ..... 48
Opdracht .......................................................................................................................................................... 49
Week 6: Militair tuchtrecht ......................................................................................................................... 50
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 50
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 50
Hoofdstuk 20 t/m 24 + herhalen 7 t/m 9 (zie week 2) van het boek................................................... 50
20. Het stelsel van de WMT................................................................................................................. 50
21. Toepassing tuchtrecht .................................................................................................................... 52
22. Militair tuchtrecht en grondrechten ............................................................................................. 54
23. Het tuchtrechtelijk strafstelsel ...................................................................................................... 55
24. Dwangmiddelen .............................................................................................................................. 56
Casussen .......................................................................................................................................................... 57
Week 7: Formeel militair tuchtrecht ........................................................................................................... 59
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 59
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 59
Hoofdstuk 25 t/m 32 van het boek ............................................................................................................ 59
25. Strafbevoegdheid in eerste aanleg ................................................................................................. 59
26. De beschuldiging ............................................................................................................................. 59
27. Het tuchtproces in eerste aanleg ................................................................................................... 61
28. Beraad en uitspraak in eerste aanleg............................................................................................ 63
29. Beklagprocedure ............................................................................................................................. 64
30. Beraad en uitspraak op beklag ..................................................................................................... 66
31. Het beroep ....................................................................................................................................... 68
32. Beraad en uitspraak in beroep ...................................................................................................... 69
Casussen: ......................................................................................................................................................... 72
De rangonderscheidingstekens van de krijgsmacht (bron: Ministerie van Defensie).................................. 73
3
, Week 1: Algemene bepalingen en rechtsmacht
Leerdoelen
- De verhouding tussen het militair strafrecht en het commuun strafrecht uit te leggen;
- Te beschrijven en in een concrete casus te beoordelen of en op wie het militair strafrecht van
toepassing is;
- Te beschrijven en in een concrete casus te beoordelen waar en wanneer het militair strafrecht van
toepassing is;
- Te beschrijven hoe de rechtsmacht over militairen is geregeld als zij vanwege een oefening of een
ander werkgerelateerde reden in het buitenland verblijven en in een concrete casus te beoordelen of
Nederland rechtsmacht kan uitoefenen.
Verplichte literatuur en jurisprudentie:
Hoofdstuk 2, 3 en 16 (§16.1 t/m 16.3.3) van het boek
2. Op wie is het militaire strafrecht van toepassing?
2.1. Algemeen
Het Wetboek van Militair Strafrecht is een rijkswet en geldt in het hele Koninkrijk der Nederlanden,
inclusief Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Het Wetboek van Militair Strafrecht vult het gewone
strafrecht aan en is van toepassing op militairen en enkele burgers. Het behandelt misdrijven en
overtredingen die de taak van de krijgsmacht raken. In een arrest van de Hoge Raad uit 1980 is bevestigd
dat het gewone strafrecht volledig geldt voor militairen, behalve waar het Wetboek van Militair
Strafrecht afwijkt.
2.2. De krijgsmacht
Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden maakt een onderscheid tussen
Koninkrijksaangelegenheden en landszaken. Koninkrijksaangelegenheden zijn onderwerpen die alle
vier de landen van het Koninkrijk (Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten) gezamenlijk regelen,
terwijl landszaken door elk land afzonderlijk worden behartigd. Een belangrijke
Koninkrijksaangelegenheid is de verdediging van het Koninkrijk. Daarom heeft Nederland één
krijgsmacht, bestaande uit vier onderdelen: de marine, landmacht, luchtmacht en marechaussee.
Het militaire personeel bestaat uit beroepsmilitairen, reservisten en dienstplichtigen. Beroepsmilitairen
zijn fulltime in dienst, terwijl reservisten alleen worden opgeroepen als dat nodig is. Zij kunnen taken
uitvoeren binnen Nederland, zoals bewaking en beveiliging, of internationaal. Dienstplicht is een
landszaak en wordt per land geregeld. In Nederland en Aruba is de opkomstplicht opgeschort, terwijl
Curaçao en Sint Maarten nog een oudere regeling hanteren. Voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba is in
2010 een nieuwe dienstplichtwet opgesteld, maar deze moet nog worden uitgewerkt. Naast militair
personeel werken er ook burgerambtenaren bij de krijgsmacht en het Ministerie van Defensie. Welke
functies zij kunnen vervullen, is vastgelegd in de regeling inzake het aanmerken van functies als
organieke militaire of burgerfuncties.
2.3. Militairen in de zin van artikel 60 WvMs
Het militaire strafrecht geldt in de eerste plaats voor militairen, zoals gedefinieerd in art. 60 WvMS.
Dit artikel onderscheidt drie categorieën:
1. Beroepsmilitairen – Personen met een vrijwillig dienstverband dat hen verplicht tot doorlopende
werkelijke dienst. Zij behouden hun status als militair gedurende hun hele dienstverband, ook
wanneer zij op non-activiteit zijn gesteld (art. 12c MAW) of buitengewoon verlof van lange duur
genieten (art. 87 AMAR). Dit is 24/7, dus ook buiten werktijden om als zij bijvoorbeeld
boodschappen doen of een cursus geven (docent geeft les, maar is ook in functie als militair).
4
Universiteit van Amsterdam
3854STQ8VY
Deze samenvatting behandelt per leseenheid (week 1 tot en met 7) de inhoud van het boek dat centraal
staat in het vak Militair Straf- en Tuchtrecht. De opgenomen jurisprudentie is enkel bedoeld ter
achtergrondinformatie en zal niet worden getoetst op het tentamen. Om die reden is deze niet uitgewerkt
in de samenvatting. De inhoud is gebaseerd op auteursrechtelijk beschermd materiaal. De tekst van de
auteurs is grotendeels geparafraseerd, waarbij sommige delen letterlijk zijn overgenomen. Gebruikte
literatuur: G.L. Coolen, D. Ammeraal & J.J.M. van Hoek, Militair straf- en tuchtrecht (Studiepockets
Strafrecht nr. 47, zevende druk), Deventer: Wolters Kluwer, 2019.Studiejaar: 2025
, Het militair strafrecht betreft strafbare feiten die binnen de context van de krijgsmacht worden
gepleegd. Deze feiten zijn strafbaar omdat het toelaten ervan afbreuk zou doen aan het functioneren
van de krijgsmacht als geheel. Binnen de militaire organisatie ben je immers sterk afhankelijk van
elkaar; wederzijds vertrouwen en kameraadschap zijn essentieel. Militairen staan voor elkaar klaar
en zetten zich in voor elkaars veiligheid. Wanneer dat vertrouwen wordt geschonden — bijvoorbeeld
door diefstal van een collega — heeft dit verstrekkende gevolgen. In dergelijke gevallen kan binnen
het militair strafrecht een zwaardere straf worden geëist dan in het reguliere strafrecht. Het is echter
aan het openbaar ministerie om te bepalen of het militaire strafrecht wordt toegepast; dit recht heeft
een aanvullend karakter.
Inhoudsopgave
Week 1: Algemene bepalingen en rechtsmacht ............................................................................................. 4
Leerdoelen ......................................................................................................................................................... 4
Verplichte literatuur en jurisprudentie: ............................................................................................................ 4
Hoofdstuk 2, 3 en 16 (§16.1 t/m 16.3.3) van het boek................................................................................ 4
2. Op wie is het militaire strafrecht van toepassing? ...................................................................... 4
3. De toepasselijkheid van de Nederlandse strafwet op militairen...................................................... 7
16. De politietaak van de Koninklijke Marechaussee ........................................................................ 10
J.E.D. Voetelink, Rechtshandhaving tijdens oefeningen in het buitenland; een vergeten groente uit
het operationeel rechtelijke moestuintje?, MRT 2016, afl. 2.................................................................. 11
Casussen: ......................................................................................................................................................... 13
Week 2: Materieel militair strafrecht .......................................................................................................... 16
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 16
Verplichte literatuur en jurisprudentie ........................................................................................................... 16
Hoofdstuk 4, 5, 7, 8, 9 en 10 van het boek ................................................................................................ 16
4. Strafbaar feit en strafbare dader ............................................................................................... 16
5. Straffen en maatregelen .............................................................................................................. 19
7. Afwezigheidsdelicten ................................................................................................................... 22
8 Schending van het dienstbevel .................................................................................................... 25
9 Niet-naleving van het dienstvoorschrift ..................................................................................... 28
10. Verkeersdelicten .............................................................................................................................. 30
Casussen .......................................................................................................................................................... 31
Week 3: Formeel militair strafrecht ............................................................................................................ 33
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 33
Verplichte literatuur en jurisprudentie ........................................................................................................... 33
Hoofdstuk 12, §13.1 en 13.2, §14.1 t/m 14.3, §15.1 en 15.7 van het boek............................................... 33
12. De voorgeschiedenis van de Wet militaire strafrechtspraak ....................................................... 33
13. De organisatie van de militaire strafrechtspraak ......................................................................... 34
14. Over wie strekt de rechtsmacht van de militaire rechter zich uit? ............................................. 35
15. Strafvordering in eerste aanleg ...................................................................................................... 36
Casussen .......................................................................................................................................................... 37
Opdracht .......................................................................................................................................................... 38
Week 4: Oorlogsstrafrecht .......................................................................................................................... 39
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 39
2
, Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 39
Hoofdstuk 6 en 11 van het boek ................................................................................................................ 39
6. Oorlog en vrede ........................................................................................................................... 39
11. Oorlogsstrafrecht ............................................................................................................................ 40
Opdracht tenlastelegging ................................................................................................................................. 44
Week 5: Onderzoek naar militair geweldgebruik ....................................................................................... 45
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 45
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 45
Hoofdstuk 15, §15.9 en 16, §16.3.4 van het boek ..................................................................................... 45
15.9 Beklag over niet vervolgen ........................................................................................................... 45
16.3.4 Onderzoek naar geweldsaanwendingen ................................................................................... 45
Instructie handelwijze bij geweldsaanwending door militairen, CDS-159 ........................................... 46
Aanwijzing geweldsaanwending opsporingsambtenaren ....................................................................... 47
Tweede Kamer zitting 2016/17, 34 641, nr. 3........................................................................................... 47
- Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Case of Jaloud v. The Netherlands, 20 november 2014 ..... 48
Opdracht .......................................................................................................................................................... 49
Week 6: Militair tuchtrecht ......................................................................................................................... 50
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 50
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 50
Hoofdstuk 20 t/m 24 + herhalen 7 t/m 9 (zie week 2) van het boek................................................... 50
20. Het stelsel van de WMT................................................................................................................. 50
21. Toepassing tuchtrecht .................................................................................................................... 52
22. Militair tuchtrecht en grondrechten ............................................................................................. 54
23. Het tuchtrechtelijk strafstelsel ...................................................................................................... 55
24. Dwangmiddelen .............................................................................................................................. 56
Casussen .......................................................................................................................................................... 57
Week 7: Formeel militair tuchtrecht ........................................................................................................... 59
Leerdoelen ....................................................................................................................................................... 59
Verplichte literatuur en jurisprudentie: .......................................................................................................... 59
Hoofdstuk 25 t/m 32 van het boek ............................................................................................................ 59
25. Strafbevoegdheid in eerste aanleg ................................................................................................. 59
26. De beschuldiging ............................................................................................................................. 59
27. Het tuchtproces in eerste aanleg ................................................................................................... 61
28. Beraad en uitspraak in eerste aanleg............................................................................................ 63
29. Beklagprocedure ............................................................................................................................. 64
30. Beraad en uitspraak op beklag ..................................................................................................... 66
31. Het beroep ....................................................................................................................................... 68
32. Beraad en uitspraak in beroep ...................................................................................................... 69
Casussen: ......................................................................................................................................................... 72
De rangonderscheidingstekens van de krijgsmacht (bron: Ministerie van Defensie).................................. 73
3
, Week 1: Algemene bepalingen en rechtsmacht
Leerdoelen
- De verhouding tussen het militair strafrecht en het commuun strafrecht uit te leggen;
- Te beschrijven en in een concrete casus te beoordelen of en op wie het militair strafrecht van
toepassing is;
- Te beschrijven en in een concrete casus te beoordelen waar en wanneer het militair strafrecht van
toepassing is;
- Te beschrijven hoe de rechtsmacht over militairen is geregeld als zij vanwege een oefening of een
ander werkgerelateerde reden in het buitenland verblijven en in een concrete casus te beoordelen of
Nederland rechtsmacht kan uitoefenen.
Verplichte literatuur en jurisprudentie:
Hoofdstuk 2, 3 en 16 (§16.1 t/m 16.3.3) van het boek
2. Op wie is het militaire strafrecht van toepassing?
2.1. Algemeen
Het Wetboek van Militair Strafrecht is een rijkswet en geldt in het hele Koninkrijk der Nederlanden,
inclusief Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Het Wetboek van Militair Strafrecht vult het gewone
strafrecht aan en is van toepassing op militairen en enkele burgers. Het behandelt misdrijven en
overtredingen die de taak van de krijgsmacht raken. In een arrest van de Hoge Raad uit 1980 is bevestigd
dat het gewone strafrecht volledig geldt voor militairen, behalve waar het Wetboek van Militair
Strafrecht afwijkt.
2.2. De krijgsmacht
Het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden maakt een onderscheid tussen
Koninkrijksaangelegenheden en landszaken. Koninkrijksaangelegenheden zijn onderwerpen die alle
vier de landen van het Koninkrijk (Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten) gezamenlijk regelen,
terwijl landszaken door elk land afzonderlijk worden behartigd. Een belangrijke
Koninkrijksaangelegenheid is de verdediging van het Koninkrijk. Daarom heeft Nederland één
krijgsmacht, bestaande uit vier onderdelen: de marine, landmacht, luchtmacht en marechaussee.
Het militaire personeel bestaat uit beroepsmilitairen, reservisten en dienstplichtigen. Beroepsmilitairen
zijn fulltime in dienst, terwijl reservisten alleen worden opgeroepen als dat nodig is. Zij kunnen taken
uitvoeren binnen Nederland, zoals bewaking en beveiliging, of internationaal. Dienstplicht is een
landszaak en wordt per land geregeld. In Nederland en Aruba is de opkomstplicht opgeschort, terwijl
Curaçao en Sint Maarten nog een oudere regeling hanteren. Voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba is in
2010 een nieuwe dienstplichtwet opgesteld, maar deze moet nog worden uitgewerkt. Naast militair
personeel werken er ook burgerambtenaren bij de krijgsmacht en het Ministerie van Defensie. Welke
functies zij kunnen vervullen, is vastgelegd in de regeling inzake het aanmerken van functies als
organieke militaire of burgerfuncties.
2.3. Militairen in de zin van artikel 60 WvMs
Het militaire strafrecht geldt in de eerste plaats voor militairen, zoals gedefinieerd in art. 60 WvMS.
Dit artikel onderscheidt drie categorieën:
1. Beroepsmilitairen – Personen met een vrijwillig dienstverband dat hen verplicht tot doorlopende
werkelijke dienst. Zij behouden hun status als militair gedurende hun hele dienstverband, ook
wanneer zij op non-activiteit zijn gesteld (art. 12c MAW) of buitengewoon verlof van lange duur
genieten (art. 87 AMAR). Dit is 24/7, dus ook buiten werktijden om als zij bijvoorbeeld
boodschappen doen of een cursus geven (docent geeft les, maar is ook in functie als militair).
4
