Week 1. Inleiding & Transculturele Forensische Psychiatrie
Forensische psychiatrie
Forensische psychiatrie betekent dat psychiaters hun expertise inzetten in juridische
procedures. In enge zin gebeurt dit in strafzaken, waarbij onderzocht wordt of een verdachte een
psychische stoornis heeft en in hoeverre deze invloed heeft gehad op het gepleegde delict. In
bredere zin wordt hun expertise ook gevraagd in civiele zaken, zoals bij beslissingen over
gedwongen opnames of toezicht op personen met psychische stoornissen. Forensische
psychiatrie omvat niet alleen het opstellen van rapporten voor de rechter, maar ook de
behandeling van mensen die in aanraking zijn gekomen met de wet. Denk aan verdachten die
onder toezicht staan, tbs’ers of gedetineerden met psychische problemen. Dit kan plaatsvinden
in een klinische setting, maar ook ambulant als onderdeel van een bijzondere voorwaarde bij een
voorwaardelijke straf.
Een forensisch psychiater werkt niet alleen met patiënten die vrijwillig hulp zoeken, maar
ook met verdachten die verplicht onderzocht worden. Dit betekent dat vertrouwelijkheid niet
altijd geldt (denk aan het opnemen van gesprekken tijdens psychiatrisch onderzoek). Hij moet
dus ook inzicht hebben in het juridische kader waarin het advies wordt gebruikt.
Juridische kaders en beperkingen
De forensische psychiatrie opereert binnen strikte juridische kaders. Het kan soms voorkomen
dat psychiaters een behandeling aanbevelen die volgens hen noodzakelijk is, maar die juridisch
gezien niet als verplicht kan worden opgelegd. In de loop der jaren zijn de juridische kaders van
dwangbehandeling (met als doel de veiligheid van de samenleving te waarborgen) echter wel
verruimd. In de forensische psychiatrie geldt er een wederzijdse beïnvloeding tussen het recht
en de psychiatrie: nieuwe wetgeving kan de mogelijkheden voor psychiatrische behandeling en
begeleiding verruimen, terwijl inzichten uit de psychiatrie kunnen leiden tot aanpassingen in
strafrechtelijke procedures en strafoplegging.
Toerekeningsvatbaarheid en risicotaxatie
Een van de taken van een forensisch psychiater is het beoordelen van de toerekenings-
vatbaarheid (= in hoeverre heeft een psychische stoornis bijgedragen aan het delict?). Lange tijd
gebeurde dit op een vijfpuntsschaal (volledig toerekeningsvatbaar – volledig ontoerekenings-
vatbaar). Tegenwoordig is dit versimpeld tot volledig toerekenbaar, verminderd toerekenbaar en
volledig ontoerekenbaar.
Een ander aspect van forensische psychiatrie is risicotaxatie (= hoe groot is de kans dat
een verdachte in de toekomst opnieuw een strafbaar feit pleegt?). Dit gebeurt aan de hand van
risicofactoren, zoals eerdere geweldsdelicten, middelengebruik en persoonlijkheids-
problematiek.
Kwaliteitsbewaking en controle
Omdat de rapporten van forensische psychiaters een enorme impact kunnen hebben op
strafzaken, is er een uitgebreid systeem van kwaliteitsbewaking. Rechters vertrouwen
grotendeels op de adviezen van gedragsdeskundigen, waardoor het belangrijk is dat deze
adviezen wetenschappelijk onderbouwd en juridisch correct zijn. Forensisch psychiaters moeten
daarom geregistreerd staan in het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD). Zij
worden elke vijf jaar opnieuw beoordeeld om de kwaliteit van hun werk te garanderen. Dit
systeem is ingevoerd na een aantal rechterlijke dwalingen (o.a. Schiedammer Parkmoord),
waarbij een verkeerde deskundigenrapportage leidde tot een onterechte veroordeling. Daarnaast
zijn er ook nog andere kwaliteitscontroles, zoals het indienen van een tuchtklacht en het kritisch
bekijken van rapporten door rechters.
,Transculturele forensische psychiatrie
Forensische psychiaters kijken ook naar de invloed van cultuur op psychische stoornissen en
strafbare feiten (transculturele forensische psychiatrie). Mensen met een psychiatrische
stoornis hebben niet alleen een medische diagnose, maar maken ook deel uit van een bepaalde
culturele context die van invloed is op hoe hun stoornis zich uit en hoe ze reageren op
behandeling. Wat in de ene cultuur wordt gezien als een symptoom van een psychiatrische
aandoening, kan in een andere cultuur als een normale of spirituele ervaring worden beschouwd.
Allochtone vs. autochtone gedetineerden
Over het algemeen is ⅔ van de gedetineerden in Nederland allochtoon (= migratieachtergrond).
Dit kan verklaard worden door verschillende factoren:
• Etnisch profileren (= afgaan op uiterlijke etnische kenmerken) door de politie.
• Groeien vaker op in achterstandswijken, dus hebben slechtere sociaaleconomische
omstandigheden.
• Culturele factoren -> bijvoorbeeld: jongeren met een niet-westerse herkomst zijn minder
geneigd tot het bekennen van schuld, wat een voorwaarde is voor Bureau HALT.
• Verschillen in straftoemeting. Over het algemeen krijgen mensen met een
migratieachtergrond een zwaarder strafadvies en komen minder vaak in een behandelsetting
terecht.
Cultuursensitieve psychiatrie
Ook de manier waarop iemand met psychische klachten omgaat, of hoe de omgeving reageert op
een stoornis, kan per cultuur verschillen. De psychiatrie is hiermee dus cultuursensitief: de
culturele achtergrond van een patiënt moet worden meegenomen in zowel de diagnostiek als de
behandeling.
Een belangrijk aspect binnen de transculturele forensische psychiatrie is het overbruggen
van de culturele kloof tussen de psychiater en de patiënt. Om deze kloof te overbruggen, moet
een psychiater beschikken over transculturele competenties (= hij moet zich bewust zijn van de
invloed van cultuur op psychiatrische stoornissen en de manier waarop deze tot uiting komen).
Daarnaast moet een psychiater kunnen communiceren met patiënten uit verschillende culturen
op een manier die hun achtergrond en referentiekader respecteert. Hierbij kunnen tolken en
vragenlijsten hulpvol zijn. Dit werkt echter alleen als deze methoden aansluiten bij de culturele
context van de patiënt.
Vooral binnen de forensische context is dit van groot belang, omdat dit anders kan leiden
tot verkeerde inschattingen. Om dergelijke fouten te voorkomen, moet transculturele psychiatrie
een integraal onderdeel zijn van de forensische diagnostiek en behandeling. Psychiaters moeten
dus getraind worden in cultuuroverschrijdende diagnostiek. Hierdoor kunnen zij psychiatrische
stoornissen beter begrijpen in de context van de cultuur van de patiënt.
Naast het toepassen van culturele kennis is culturele empathie (= psychiaters hebben
niet alleen oog voor culturele verschillen, maar erkennen ook dat ieder individu uniek is) een
belangrijke vaardigheid. Hoewel bepaalde culturele patronen en tradities belangrijk zijn, mag dit
nooit leiden tot generalisaties of stereotypering. Elke patiënt moet als individu worden benaderd,
zonder vooroordelen op basis van afkomst of etniciteit.
Manieren van cultuur begrijpen
Er bestaan verschillende manieren om culturen te begrijpen. Als eerste is er de centrifugale
methode, waarbij je de cultuur vanuit de patiënt gaat reconstrueren. De patiënt wordt hierbij
gezien als de informant. Ook bestaan er allerlei instrumenten:
• Culturele formulering: In de DSM-IV Appendix I worden vijf onderdelen onderscheiden die
iets zeggen over de culturele context:
1. Culturele identiteit: Hierbij wordt er gekeken naar bepaalde culturele factoren van de
patiënt. Het kan namelijk zo zijn dat bepaalde dingen, zoals consanguïniteit (=
, bloedverwantschap tussen ouders), heel normaal zijn in de ene cultuur, maar als gek
worden beschouwd in een andere cultuur -> zie hiervoor ook het acculturatiemodel van
Berry.
2. Culturele verklaringen van de ziekte van de patiënt: Betekenis van de ziekte binnen de
normen van de culturele referentiegroep; hoe denken mensen zelf over hun ziekte?
3. Psychosociaal milieu en niveau van functioneren: Sociale stressoren/ondersteuning en
niveau van functioneren en handicaps.
4. Culturele elementen in de arts-patiënt relatie: Denk hierbij aan cultuur en sociale
statusverschillen, taalverschillen, de wijze van interpretatie van symptomen, etc.
5. Algehele culturele inschatting: Culturele relativering en een second opinion door een
cultuurspecialist kan ook belangrijk zijn.
• Culturele interviews: Er zijn acht soorten culturele interviews.
• Tolks: Dit is belangrijk voor praktische zaken, want taal is waarmee je communiceert. De tolk
moet bovendien onafhankelijk zijn.
Acculturatiemodel van Berry
Dit model beschrijft vier strategieën waarmee migranten zich aanpassen aan hun nieuwe cultuur,
afhankelijk van in hoeverre ze hun cultuur van herkomst behouden en de gastcultuur overnemen:
• Assimilatie: eigen cultuur opgeven en volledig opgaan in de gastcultuur.
• Integratie/bi-cultureel: zowel de eigen cultuur als de gastcultuur omarmen. Dit zie je vooral
bij hoogopgeleiden met een migratieachtergrond. Dit kan wel lastig zijn als je door je
achternaam niet op sollicitatiegesprek mag, waardoor je je kunt gaan afzetten tegen de
nieuwe cultuur, wat in het meest extreme geval kan leiden tot radicalisatie.
• Segregatie: vasthouden aan eigen cultuur en gastcultuur afwijzen. Dit zie je vooral bij de
eerste generatie Turkse vrouwen.
• Marginalisatie: met geen van beide culturen kunnen identificeren.
-> Hoort bij de culturele identiteit!
Week 2. Psychiatrie en Strafrecht
Historie van recht en psychiatrie
Aan het einde van de 18e eeuw was er sprake van hervormingen in het recht, waarbij willekeur en
machtsmisbruik werden bestreden. Dit ging gepaard met codificatie. In het WvSr (1881) stond de
klassieke opvatting centraal: de mens kiest bewust tussen goed en kwaad en is dus volledig
verantwoordelijk voor zijn daden. Ook binnen de psychiatrie vond een omslag plaats: in plaats
van opsluiting werd er meer aandacht besteed aan behandeling en classificatie van psychische
stoornissen. Morele therapie: krankzinnigen werden behandeld met opvoeding en arbeid in
plaats van met dwang. Nieuwe inzichten zoals moral insanity en monomanieën legden de basis
voor de moderne forensische psychiatrie, maar leidden ook tot misverstanden over psychische
stoornissen.
In de 19e eeuw werd steeds meer rekening gehouden met psychiatrische stoornissen
binnen het strafrecht. Denk bijvoorbeeld aan de McNaughten-regel: iemand is pas
ontoerekeningsvatbaar als bewezen kan worden dat hij door een geestesziekte niet besefte wat
hij deed of niet wist dat het verkeerd was. Deze eeuw werd gedomineerd door een
materialistische en wetenschappelijke benadering van menselijk gedrag. Het idee van de
‘geboren misdadiger’ werd geïntroduceerd, waarbij crimineel gedrag werd gekoppeld aan
erfelijkheid en lichamelijke afwijkingen, wat leidde tot criminele antropologie (= misdadigers
werden geanalyseerd op basis van hun uiterlijke/biologische kenmerken).
In de 19e eeuw werd er nauwelijks onderscheid gemaakt tussen de berechting van
kinderen en volwassenen. Met de invoering van het WvSr kwam hier een verschil in. De echte
doorbraak kwam met de Kinderwetten, waarin de focus lag op (her)opvoeding. In 1921 werd de
, functie van kinderrechter ingesteld, wat leidde tot een gespecialiseerde aanpak van
jeugdcriminaliteit.
Het strafrecht verschoof eveneens van puur bestraffing naar een aanpak waarin de dader
centraal stond. Er kwam meer aandacht voor de oorzaken van crimineel gedrag, zoals individuele
en sociale factoren. Van Hamel deed een voorstel voor een systeem waarin rechters meer vrijheid
kregen bij het opleggen van maatregelen, met als doel behandeling en resocialisatie:
1. Een waarschuwing voor lichtere gevallen.
2. Langdurige behandeling en verpleging voor zwaardere gevallen.
3. Mogelijke levenslange verpleging voor extreem gevaarlijke misdadigers.
Uiteindelijk resulteerde dit in de invoering van de Psychopathenwetten. Hierna ontstonden ook
de eerste gespecialiseerde instellingen voor de observatie en behandeling van tbs’ers. Door de
snelle toename van tbr-zaken en financiële problemen werd de Stopwet ingevoerd, waardoor
psychiatrische beoordelingen steeds belangrijker werden. Tbs werd oorspronkelijk ingevoerd als
een tussenvorm tussen gevangenisstraf en psychiatrische opname, bedoeld voor veroordeelden
met een psychische stoornis.
Forensische psychiatrie
Binnen de forensische psychiatrie blijft de uitdaging bestaan uit het vinden van een balans tussen
beveiliging, behandeling en de rechtspositie van justitiabelen. In de praktijk heeft de nadruk de
laatste jaren vooral op beveiliging gelegen, waardoor behandeling en de rechten van de patiënt
onder druk zijn komen te staan. De tbs-kliniek maakt deel uit van een breder forensisch-
psychiatrisch netwerk, waarbij zowel residentiële, ambulante als transmurale voorzieningen
bestaan.
Psychiater vs. psycholoog
Een psychiater mag niet alleen psychische stoornissen vaststellen, maar ook medische
behandelingen voorschrijven, zoals medicatie. Hij houdt zich vooral bezig met ziekte van de
geest. Een psycholoog is geen arts, maar iemand die vooral werkt met therapie en gedragsmatige
behandelingen. Hij mag dus geen medicatie voorschrijven. Hij houdt zich vooral bezig met de
psyche en gedrag (ziek denkbeeld).
Diagnostiek in de psychiatrie en het belang voor juristen
Voor juristen is het van belang om te begrijpen hoe een arts een diagnose stelt, vooral omdat de
werkwijze van psychiaters fundamenteel verschilt van die van andere medische specialisten. Een
medisch arts maakt gebruik van objectieve testen om een diagnose met 100% zekerheid vast te
stellen. In de psychiatrie bestaat geen gouden standaard en berust een diagnose op observeren,
luisteren, praten en het afwegen van symptomen. Hiervoor wordt de DSM-5 gebruikt, die
internationaal is erkend als classificatiesysteem. Hoewel dit de betrouwbaarheid van
psychiatrische diagnostiek vergroot, blijft het feit dat er geen objectief medisch bewijs is voor de
aanwezigheid van een stoornis. Dit biedt ruimte voor discussie in het strafrecht -> omdat
psychiatrische diagnoses grotendeels afhankelijk zijn van interpretatie en subjectieve observatie,
zijn ze makkelijker aan te vechten.
Psychiatrisch ziektebeeld – Psychose
Een psychose is een verstoring van de werkelijkheid waarbij het denken, voelen en waarnemen
wordt beïnvloed. Iemand met een psychose verliest het contact met de realiteit en ervaart dingen
die voor anderen niet bestaan, wat zich kan uiten in wanen en hallucinaties. Waan: een
persoonlijke overtuiging die in strijd is met de werkelijkheid en oncorrigeerbaar is, noch door het
aandragen van feiten die wijzen op het tegendeel, noch door logisch redeneren. Het is een
stoornis van de inhoud van het denken (materiële denkstoornis). Wanneer iets in een cultuur
heel normaal is, wordt dit niet als een waan beschouwd.
Forensische psychiatrie
Forensische psychiatrie betekent dat psychiaters hun expertise inzetten in juridische
procedures. In enge zin gebeurt dit in strafzaken, waarbij onderzocht wordt of een verdachte een
psychische stoornis heeft en in hoeverre deze invloed heeft gehad op het gepleegde delict. In
bredere zin wordt hun expertise ook gevraagd in civiele zaken, zoals bij beslissingen over
gedwongen opnames of toezicht op personen met psychische stoornissen. Forensische
psychiatrie omvat niet alleen het opstellen van rapporten voor de rechter, maar ook de
behandeling van mensen die in aanraking zijn gekomen met de wet. Denk aan verdachten die
onder toezicht staan, tbs’ers of gedetineerden met psychische problemen. Dit kan plaatsvinden
in een klinische setting, maar ook ambulant als onderdeel van een bijzondere voorwaarde bij een
voorwaardelijke straf.
Een forensisch psychiater werkt niet alleen met patiënten die vrijwillig hulp zoeken, maar
ook met verdachten die verplicht onderzocht worden. Dit betekent dat vertrouwelijkheid niet
altijd geldt (denk aan het opnemen van gesprekken tijdens psychiatrisch onderzoek). Hij moet
dus ook inzicht hebben in het juridische kader waarin het advies wordt gebruikt.
Juridische kaders en beperkingen
De forensische psychiatrie opereert binnen strikte juridische kaders. Het kan soms voorkomen
dat psychiaters een behandeling aanbevelen die volgens hen noodzakelijk is, maar die juridisch
gezien niet als verplicht kan worden opgelegd. In de loop der jaren zijn de juridische kaders van
dwangbehandeling (met als doel de veiligheid van de samenleving te waarborgen) echter wel
verruimd. In de forensische psychiatrie geldt er een wederzijdse beïnvloeding tussen het recht
en de psychiatrie: nieuwe wetgeving kan de mogelijkheden voor psychiatrische behandeling en
begeleiding verruimen, terwijl inzichten uit de psychiatrie kunnen leiden tot aanpassingen in
strafrechtelijke procedures en strafoplegging.
Toerekeningsvatbaarheid en risicotaxatie
Een van de taken van een forensisch psychiater is het beoordelen van de toerekenings-
vatbaarheid (= in hoeverre heeft een psychische stoornis bijgedragen aan het delict?). Lange tijd
gebeurde dit op een vijfpuntsschaal (volledig toerekeningsvatbaar – volledig ontoerekenings-
vatbaar). Tegenwoordig is dit versimpeld tot volledig toerekenbaar, verminderd toerekenbaar en
volledig ontoerekenbaar.
Een ander aspect van forensische psychiatrie is risicotaxatie (= hoe groot is de kans dat
een verdachte in de toekomst opnieuw een strafbaar feit pleegt?). Dit gebeurt aan de hand van
risicofactoren, zoals eerdere geweldsdelicten, middelengebruik en persoonlijkheids-
problematiek.
Kwaliteitsbewaking en controle
Omdat de rapporten van forensische psychiaters een enorme impact kunnen hebben op
strafzaken, is er een uitgebreid systeem van kwaliteitsbewaking. Rechters vertrouwen
grotendeels op de adviezen van gedragsdeskundigen, waardoor het belangrijk is dat deze
adviezen wetenschappelijk onderbouwd en juridisch correct zijn. Forensisch psychiaters moeten
daarom geregistreerd staan in het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD). Zij
worden elke vijf jaar opnieuw beoordeeld om de kwaliteit van hun werk te garanderen. Dit
systeem is ingevoerd na een aantal rechterlijke dwalingen (o.a. Schiedammer Parkmoord),
waarbij een verkeerde deskundigenrapportage leidde tot een onterechte veroordeling. Daarnaast
zijn er ook nog andere kwaliteitscontroles, zoals het indienen van een tuchtklacht en het kritisch
bekijken van rapporten door rechters.
,Transculturele forensische psychiatrie
Forensische psychiaters kijken ook naar de invloed van cultuur op psychische stoornissen en
strafbare feiten (transculturele forensische psychiatrie). Mensen met een psychiatrische
stoornis hebben niet alleen een medische diagnose, maar maken ook deel uit van een bepaalde
culturele context die van invloed is op hoe hun stoornis zich uit en hoe ze reageren op
behandeling. Wat in de ene cultuur wordt gezien als een symptoom van een psychiatrische
aandoening, kan in een andere cultuur als een normale of spirituele ervaring worden beschouwd.
Allochtone vs. autochtone gedetineerden
Over het algemeen is ⅔ van de gedetineerden in Nederland allochtoon (= migratieachtergrond).
Dit kan verklaard worden door verschillende factoren:
• Etnisch profileren (= afgaan op uiterlijke etnische kenmerken) door de politie.
• Groeien vaker op in achterstandswijken, dus hebben slechtere sociaaleconomische
omstandigheden.
• Culturele factoren -> bijvoorbeeld: jongeren met een niet-westerse herkomst zijn minder
geneigd tot het bekennen van schuld, wat een voorwaarde is voor Bureau HALT.
• Verschillen in straftoemeting. Over het algemeen krijgen mensen met een
migratieachtergrond een zwaarder strafadvies en komen minder vaak in een behandelsetting
terecht.
Cultuursensitieve psychiatrie
Ook de manier waarop iemand met psychische klachten omgaat, of hoe de omgeving reageert op
een stoornis, kan per cultuur verschillen. De psychiatrie is hiermee dus cultuursensitief: de
culturele achtergrond van een patiënt moet worden meegenomen in zowel de diagnostiek als de
behandeling.
Een belangrijk aspect binnen de transculturele forensische psychiatrie is het overbruggen
van de culturele kloof tussen de psychiater en de patiënt. Om deze kloof te overbruggen, moet
een psychiater beschikken over transculturele competenties (= hij moet zich bewust zijn van de
invloed van cultuur op psychiatrische stoornissen en de manier waarop deze tot uiting komen).
Daarnaast moet een psychiater kunnen communiceren met patiënten uit verschillende culturen
op een manier die hun achtergrond en referentiekader respecteert. Hierbij kunnen tolken en
vragenlijsten hulpvol zijn. Dit werkt echter alleen als deze methoden aansluiten bij de culturele
context van de patiënt.
Vooral binnen de forensische context is dit van groot belang, omdat dit anders kan leiden
tot verkeerde inschattingen. Om dergelijke fouten te voorkomen, moet transculturele psychiatrie
een integraal onderdeel zijn van de forensische diagnostiek en behandeling. Psychiaters moeten
dus getraind worden in cultuuroverschrijdende diagnostiek. Hierdoor kunnen zij psychiatrische
stoornissen beter begrijpen in de context van de cultuur van de patiënt.
Naast het toepassen van culturele kennis is culturele empathie (= psychiaters hebben
niet alleen oog voor culturele verschillen, maar erkennen ook dat ieder individu uniek is) een
belangrijke vaardigheid. Hoewel bepaalde culturele patronen en tradities belangrijk zijn, mag dit
nooit leiden tot generalisaties of stereotypering. Elke patiënt moet als individu worden benaderd,
zonder vooroordelen op basis van afkomst of etniciteit.
Manieren van cultuur begrijpen
Er bestaan verschillende manieren om culturen te begrijpen. Als eerste is er de centrifugale
methode, waarbij je de cultuur vanuit de patiënt gaat reconstrueren. De patiënt wordt hierbij
gezien als de informant. Ook bestaan er allerlei instrumenten:
• Culturele formulering: In de DSM-IV Appendix I worden vijf onderdelen onderscheiden die
iets zeggen over de culturele context:
1. Culturele identiteit: Hierbij wordt er gekeken naar bepaalde culturele factoren van de
patiënt. Het kan namelijk zo zijn dat bepaalde dingen, zoals consanguïniteit (=
, bloedverwantschap tussen ouders), heel normaal zijn in de ene cultuur, maar als gek
worden beschouwd in een andere cultuur -> zie hiervoor ook het acculturatiemodel van
Berry.
2. Culturele verklaringen van de ziekte van de patiënt: Betekenis van de ziekte binnen de
normen van de culturele referentiegroep; hoe denken mensen zelf over hun ziekte?
3. Psychosociaal milieu en niveau van functioneren: Sociale stressoren/ondersteuning en
niveau van functioneren en handicaps.
4. Culturele elementen in de arts-patiënt relatie: Denk hierbij aan cultuur en sociale
statusverschillen, taalverschillen, de wijze van interpretatie van symptomen, etc.
5. Algehele culturele inschatting: Culturele relativering en een second opinion door een
cultuurspecialist kan ook belangrijk zijn.
• Culturele interviews: Er zijn acht soorten culturele interviews.
• Tolks: Dit is belangrijk voor praktische zaken, want taal is waarmee je communiceert. De tolk
moet bovendien onafhankelijk zijn.
Acculturatiemodel van Berry
Dit model beschrijft vier strategieën waarmee migranten zich aanpassen aan hun nieuwe cultuur,
afhankelijk van in hoeverre ze hun cultuur van herkomst behouden en de gastcultuur overnemen:
• Assimilatie: eigen cultuur opgeven en volledig opgaan in de gastcultuur.
• Integratie/bi-cultureel: zowel de eigen cultuur als de gastcultuur omarmen. Dit zie je vooral
bij hoogopgeleiden met een migratieachtergrond. Dit kan wel lastig zijn als je door je
achternaam niet op sollicitatiegesprek mag, waardoor je je kunt gaan afzetten tegen de
nieuwe cultuur, wat in het meest extreme geval kan leiden tot radicalisatie.
• Segregatie: vasthouden aan eigen cultuur en gastcultuur afwijzen. Dit zie je vooral bij de
eerste generatie Turkse vrouwen.
• Marginalisatie: met geen van beide culturen kunnen identificeren.
-> Hoort bij de culturele identiteit!
Week 2. Psychiatrie en Strafrecht
Historie van recht en psychiatrie
Aan het einde van de 18e eeuw was er sprake van hervormingen in het recht, waarbij willekeur en
machtsmisbruik werden bestreden. Dit ging gepaard met codificatie. In het WvSr (1881) stond de
klassieke opvatting centraal: de mens kiest bewust tussen goed en kwaad en is dus volledig
verantwoordelijk voor zijn daden. Ook binnen de psychiatrie vond een omslag plaats: in plaats
van opsluiting werd er meer aandacht besteed aan behandeling en classificatie van psychische
stoornissen. Morele therapie: krankzinnigen werden behandeld met opvoeding en arbeid in
plaats van met dwang. Nieuwe inzichten zoals moral insanity en monomanieën legden de basis
voor de moderne forensische psychiatrie, maar leidden ook tot misverstanden over psychische
stoornissen.
In de 19e eeuw werd steeds meer rekening gehouden met psychiatrische stoornissen
binnen het strafrecht. Denk bijvoorbeeld aan de McNaughten-regel: iemand is pas
ontoerekeningsvatbaar als bewezen kan worden dat hij door een geestesziekte niet besefte wat
hij deed of niet wist dat het verkeerd was. Deze eeuw werd gedomineerd door een
materialistische en wetenschappelijke benadering van menselijk gedrag. Het idee van de
‘geboren misdadiger’ werd geïntroduceerd, waarbij crimineel gedrag werd gekoppeld aan
erfelijkheid en lichamelijke afwijkingen, wat leidde tot criminele antropologie (= misdadigers
werden geanalyseerd op basis van hun uiterlijke/biologische kenmerken).
In de 19e eeuw werd er nauwelijks onderscheid gemaakt tussen de berechting van
kinderen en volwassenen. Met de invoering van het WvSr kwam hier een verschil in. De echte
doorbraak kwam met de Kinderwetten, waarin de focus lag op (her)opvoeding. In 1921 werd de
, functie van kinderrechter ingesteld, wat leidde tot een gespecialiseerde aanpak van
jeugdcriminaliteit.
Het strafrecht verschoof eveneens van puur bestraffing naar een aanpak waarin de dader
centraal stond. Er kwam meer aandacht voor de oorzaken van crimineel gedrag, zoals individuele
en sociale factoren. Van Hamel deed een voorstel voor een systeem waarin rechters meer vrijheid
kregen bij het opleggen van maatregelen, met als doel behandeling en resocialisatie:
1. Een waarschuwing voor lichtere gevallen.
2. Langdurige behandeling en verpleging voor zwaardere gevallen.
3. Mogelijke levenslange verpleging voor extreem gevaarlijke misdadigers.
Uiteindelijk resulteerde dit in de invoering van de Psychopathenwetten. Hierna ontstonden ook
de eerste gespecialiseerde instellingen voor de observatie en behandeling van tbs’ers. Door de
snelle toename van tbr-zaken en financiële problemen werd de Stopwet ingevoerd, waardoor
psychiatrische beoordelingen steeds belangrijker werden. Tbs werd oorspronkelijk ingevoerd als
een tussenvorm tussen gevangenisstraf en psychiatrische opname, bedoeld voor veroordeelden
met een psychische stoornis.
Forensische psychiatrie
Binnen de forensische psychiatrie blijft de uitdaging bestaan uit het vinden van een balans tussen
beveiliging, behandeling en de rechtspositie van justitiabelen. In de praktijk heeft de nadruk de
laatste jaren vooral op beveiliging gelegen, waardoor behandeling en de rechten van de patiënt
onder druk zijn komen te staan. De tbs-kliniek maakt deel uit van een breder forensisch-
psychiatrisch netwerk, waarbij zowel residentiële, ambulante als transmurale voorzieningen
bestaan.
Psychiater vs. psycholoog
Een psychiater mag niet alleen psychische stoornissen vaststellen, maar ook medische
behandelingen voorschrijven, zoals medicatie. Hij houdt zich vooral bezig met ziekte van de
geest. Een psycholoog is geen arts, maar iemand die vooral werkt met therapie en gedragsmatige
behandelingen. Hij mag dus geen medicatie voorschrijven. Hij houdt zich vooral bezig met de
psyche en gedrag (ziek denkbeeld).
Diagnostiek in de psychiatrie en het belang voor juristen
Voor juristen is het van belang om te begrijpen hoe een arts een diagnose stelt, vooral omdat de
werkwijze van psychiaters fundamenteel verschilt van die van andere medische specialisten. Een
medisch arts maakt gebruik van objectieve testen om een diagnose met 100% zekerheid vast te
stellen. In de psychiatrie bestaat geen gouden standaard en berust een diagnose op observeren,
luisteren, praten en het afwegen van symptomen. Hiervoor wordt de DSM-5 gebruikt, die
internationaal is erkend als classificatiesysteem. Hoewel dit de betrouwbaarheid van
psychiatrische diagnostiek vergroot, blijft het feit dat er geen objectief medisch bewijs is voor de
aanwezigheid van een stoornis. Dit biedt ruimte voor discussie in het strafrecht -> omdat
psychiatrische diagnoses grotendeels afhankelijk zijn van interpretatie en subjectieve observatie,
zijn ze makkelijker aan te vechten.
Psychiatrisch ziektebeeld – Psychose
Een psychose is een verstoring van de werkelijkheid waarbij het denken, voelen en waarnemen
wordt beïnvloed. Iemand met een psychose verliest het contact met de realiteit en ervaart dingen
die voor anderen niet bestaan, wat zich kan uiten in wanen en hallucinaties. Waan: een
persoonlijke overtuiging die in strijd is met de werkelijkheid en oncorrigeerbaar is, noch door het
aandragen van feiten die wijzen op het tegendeel, noch door logisch redeneren. Het is een
stoornis van de inhoud van het denken (materiële denkstoornis). Wanneer iets in een cultuur
heel normaal is, wordt dit niet als een waan beschouwd.
