,Inhoudsopgave
5.2: De ontdekkingsreizen.............................................................................................................................. 3
5.3: De Reformatie......................................................................................................................................... 5
5.4: Nieuwe wetenschappelijke belangstelling................................................................................................7
5.5: De Nederlandse Opstand......................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 6: de tijd van regenten en vorsten................................................................................................ 11
6.1: Vorstelijk absolutisme........................................................................................................................... 11
6.2: de Nederlandse Gouden Eeuw............................................................................................................... 14
6.3: Handelsimperium en wereldeconomie.................................................................................................. 15
6.4: de wetenschappelijke revolutie............................................................................................................. 17
Hoofdstuk 7: de tijd van pruiken en revoluties.............................................................................................. 18
7.1: De Verlichting........................................................................................................................................ 18
7.2: Plantages, slavernij en abolitionisme..................................................................................................... 19
7.3: Verlicht absolutisme.............................................................................................................................. 20
7.4: Democratische revoluties...................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 8: de tijd van burgers en stoommachines.....................................................................................24
8.2: de industriële revolutie......................................................................................................................... 24
Belangrijke personen vroegmoderne geschiedenis.......................................................................................25
Tijdvak 5: 1500-1600.................................................................................................................................... 25
Tijdvak 6...................................................................................................................................................... 28
Samenvatting Vroegmoderne geschiedenis (1500-1800)
,Hoofdstuk 5: 5.2 t/m 5.5
Hoofdstuk 6: 6.1 t/m 6.4
Hoofdstuk 7: 7.1 t/m 7.4
Hoofdstuk 8: paragraaf 8.2
5.2: De ontdekkingsreizen
Op 12 oktober 1492, zeven weken na hun vertrek uit Spanje, bereikten de drie schepen van
Christoffel Columbus een eiland in het Caribisch gebied. Met het vaandel in de hand nam hij het
eiland in naam van het Spaanse koningsechtpaar in bezit. Hij noemde het San Salvador, Heilige
Verlosser. Door de vergissing dat Columbus dacht dat hij in Indië was, word de inheemse bevolking in
Amerika ‘Indianen’ genoemd en werd het Caribisch gebied eeuwenlang West-Indië genoemd. De
eerste die kaartenmakers ervan overtuigde dat het onderzochte gebied deel uitmaakte van een
nieuw ontdekt continent, was Amerigo Vespucci.
De motieven van de Portugezen
Toen Columbus zijn eerste reis in Spaanse dienst maakte, waren de Portugezen al bijna een eeuw lang
bezig de kust van West-Afrika te onderzoeken. De drijvende kracht achter de Portugese
ontdekkingsreizen was prins Hendrik de Zeevaarder. Het belangrijkste motief van de expedities voor
de koning en de lage edelen was aanvankelijk de strijd tegen de moslims, die ze nu ook buiten de
grenzen van Portugal doorzetten. Eeuwenlang had zich op het Iberisch schiereiland een Reconquista
afgespeeld: een ‘herovering’ van gebied op de moslims. In de loop van de vijftiende eeuw werd deze
strijd in het Europese territorium afgerond.
Gewoonlijk gebruikt jaartal voor de start van Portugese ontdekkingstochten: 1415, het jaar waarin
een Portugese vloot de Marokkaanse havenstad Ceuta veroverde. De resultaten van deze eerste
vroege ontdekkingstochten waren:
- Een belangrijk doel werd de Goudkust ten zuiden van de Sahara. Tussen Marokko en dit West-
Afrikaanse gebied bestond een levendige handel over land in goud en slaven. Door via de zee
deel te nemen hoopten de Portugezen op een economisch gewin. Rond 1450 bereikten zij
hun doel.
- Een ander resultaat van deze vroegste ontdekkingstochten was de kolonisatie van enkele
Atlantische eilanden. Op Madeira en de Canarische eilanden leerden de Portugezen en de
Spanjaarden met Italiaans kapitaal en Italiaanse kennis suikerplantages op te zetten. Omdat
het zware werk op de plantages weinig kolonisten naar de eilanden trok, werden vanaf de
ontdekking van de Goudkust slaven uit West-Afrika ingezet. Het zou uiteindelijk een goede
leerschool zijn voor de latere kolonisatie van Amerika.
Ook het vinden van de zeeweg naar Indië werd voor de Portugezen steeds aanlokkelijker. Zij wilde
graag meedoen aan de handel van de Arabieren, die Aziatische specerijen al sinds mensenheugenis
via de Rode Zee naar Egypte en over land naar Constantinopel vervoerden. Uitschakeling van de
Arabische tussenhandel zou voor Portugal een goede manier zijn om de koninklijke kas te spekken en
de positie van de Portugese kooplieden in de Europese handel versterken.
Rond 1488 merkte de Portugese gezagvoerder Bartholomeus Diaz na een storm dat hij rond het
zuidelijkste punt van Afrika was gezeild. Hij gaf deze punt de naam ‘Stormkaap’, maar zijn koning
herdoopte hem in ‘Kaap de Goede Hoop’. In 1498 bereikten vier Portugese schepen onder
bevelvoering van Vasco da Gama Calicut in West-India. Vanuit deze stad controleerden Arabische
kooplieden de peperhandel op het Westen. Deze monopolypositie trachtte Da Gama over te nemen,
, maar de Indische vorst was weinig onder de indruk van de Portugese goederen. Met veel minder
peper dan gehoopt vertrok de vloot weer huiswaarts.
Portugezen in Indië
Het werd de Portugezen duidelijk dat zij de Arabische tussenhandel in Azië alleen met geweld konden
overnemen. Drie jaar na zijn vorige reis kwam Da Gama met twintig van kanonnen voorziene
oorlogsschepen terug, bombardeerde Calicut, versloeg een Indische vloot en veroverde de stad. Nu
konden zijn schepen wel volgeladen worden met peper, goud, juwelen en andere geplunderde
goederen.
Omstreeks 1550 bezat Portugal tussen West-Afrika en Japan een keten van zo’n vijftig factorijen.
Behalve aan de directe zeehandel tussen Azië en Europa namen de Portugezen als tussenhandelaren
deel aan de inter-Aziatische handel. In verschillende gebieden in het Verre Oosten verkochten zij
onder meer zijde uit China, goud uit Japan, specerijen uit de Molukken en katoen en peper uit India.
Als ruilmiddel gebruikten de Portugezen goud uit Afrika, want aan Europese goederen was in Azië
geen behoefte.
De verovering van Amerika
Toen de Spanjaarden begrepen dat Columbus een ‘nieuwe wereld’ had ontdekt waarmee vooralsnog
geen handel kon worden gedreven, pasten zij het vertrouwde Reconquista-patroon toe: verovering,
onderwerping, exploitatie. Daardoor ander soort expansie dan de Portugese: verovering in plaats van
samenwerking. Bovendien liet de Spaanse kroon, in tegenstelling tot de Portugese, het initiatief
meestal over aan avonturiers, die hierbij zelf voor financiering en organisatie moesten zorgen.
Binnen een halve eeuw waren de vruchtbaarste gebieden in Midden- en Zuid-Amerika in bezit
genomen. Bovendien was de inheemse bevolking grotendeels uitgeroeid. De meeste sensationele
gebeurtenissen tijdens de Spaanse verovering waren de vernietiging van twee machtige rijken:
- Vernietiging van het machtige rijk van de Azteken in het huidige Mexico door Hernan Cortés.
- Vernietiging van het machtige rijk van de Inca’s in het tegenwoordige Peru door Francisco
Pizarro.
Beide rijken kenden een beschaving die op het niveau stond van de oude beschavingen in
Mesopotamië en Egypte. Toch waren hun legers niet opgewassen tegen een Spaanse troepenmacht
van slechts een paar honderd man.
Factoren die hier aan bijdroegen:
- Technologische voorsprong: Spanjaarden maakte gebruik van vuurwapens, ijzeren zwaarden
en harnassen. Dit was gemaakt van materialen die in het pre-columbiaanse Amerika nog
onbekend waren.
- Het uitbreken van epidemieën onder de indianen.
- De interne politieke crisis waarin de Azteken en de Inca’s op het moment van oorlogvoering
in verkeerden.
De laatste twee factoren hebben eerder met onvoorziene omstandigheden en toeval te maken dan
met vermeende superioriteit van de Europeanen.
De ziektekiemen die de Europeanen naar Amerika brachten, zoals die van mazelen, griep, pest en
pokken, hadden onder de indianen echter ongekende massaslachtingen tot gevolg. Aangenomen mag
worden dat rond 1600 zeventig tot negentig procent minder indianen woonden in de veroverde
gebieden dan vlak vóór de komst van de Europeanen. Geweld, ontwrichting, dwangarbeid, maar
bovenal epidemieën zijn de oorzaken van deze decimering. Hierdoor konden de Spanjaarden
gebieden als die van de Azteken en de Inca’s relatief makkelijk veroveren: ze troffen namelijk een
uitgedunde en verzwakte volkeren aan.
Kolonisatie van Amerika
5.2: De ontdekkingsreizen.............................................................................................................................. 3
5.3: De Reformatie......................................................................................................................................... 5
5.4: Nieuwe wetenschappelijke belangstelling................................................................................................7
5.5: De Nederlandse Opstand......................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 6: de tijd van regenten en vorsten................................................................................................ 11
6.1: Vorstelijk absolutisme........................................................................................................................... 11
6.2: de Nederlandse Gouden Eeuw............................................................................................................... 14
6.3: Handelsimperium en wereldeconomie.................................................................................................. 15
6.4: de wetenschappelijke revolutie............................................................................................................. 17
Hoofdstuk 7: de tijd van pruiken en revoluties.............................................................................................. 18
7.1: De Verlichting........................................................................................................................................ 18
7.2: Plantages, slavernij en abolitionisme..................................................................................................... 19
7.3: Verlicht absolutisme.............................................................................................................................. 20
7.4: Democratische revoluties...................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 8: de tijd van burgers en stoommachines.....................................................................................24
8.2: de industriële revolutie......................................................................................................................... 24
Belangrijke personen vroegmoderne geschiedenis.......................................................................................25
Tijdvak 5: 1500-1600.................................................................................................................................... 25
Tijdvak 6...................................................................................................................................................... 28
Samenvatting Vroegmoderne geschiedenis (1500-1800)
,Hoofdstuk 5: 5.2 t/m 5.5
Hoofdstuk 6: 6.1 t/m 6.4
Hoofdstuk 7: 7.1 t/m 7.4
Hoofdstuk 8: paragraaf 8.2
5.2: De ontdekkingsreizen
Op 12 oktober 1492, zeven weken na hun vertrek uit Spanje, bereikten de drie schepen van
Christoffel Columbus een eiland in het Caribisch gebied. Met het vaandel in de hand nam hij het
eiland in naam van het Spaanse koningsechtpaar in bezit. Hij noemde het San Salvador, Heilige
Verlosser. Door de vergissing dat Columbus dacht dat hij in Indië was, word de inheemse bevolking in
Amerika ‘Indianen’ genoemd en werd het Caribisch gebied eeuwenlang West-Indië genoemd. De
eerste die kaartenmakers ervan overtuigde dat het onderzochte gebied deel uitmaakte van een
nieuw ontdekt continent, was Amerigo Vespucci.
De motieven van de Portugezen
Toen Columbus zijn eerste reis in Spaanse dienst maakte, waren de Portugezen al bijna een eeuw lang
bezig de kust van West-Afrika te onderzoeken. De drijvende kracht achter de Portugese
ontdekkingsreizen was prins Hendrik de Zeevaarder. Het belangrijkste motief van de expedities voor
de koning en de lage edelen was aanvankelijk de strijd tegen de moslims, die ze nu ook buiten de
grenzen van Portugal doorzetten. Eeuwenlang had zich op het Iberisch schiereiland een Reconquista
afgespeeld: een ‘herovering’ van gebied op de moslims. In de loop van de vijftiende eeuw werd deze
strijd in het Europese territorium afgerond.
Gewoonlijk gebruikt jaartal voor de start van Portugese ontdekkingstochten: 1415, het jaar waarin
een Portugese vloot de Marokkaanse havenstad Ceuta veroverde. De resultaten van deze eerste
vroege ontdekkingstochten waren:
- Een belangrijk doel werd de Goudkust ten zuiden van de Sahara. Tussen Marokko en dit West-
Afrikaanse gebied bestond een levendige handel over land in goud en slaven. Door via de zee
deel te nemen hoopten de Portugezen op een economisch gewin. Rond 1450 bereikten zij
hun doel.
- Een ander resultaat van deze vroegste ontdekkingstochten was de kolonisatie van enkele
Atlantische eilanden. Op Madeira en de Canarische eilanden leerden de Portugezen en de
Spanjaarden met Italiaans kapitaal en Italiaanse kennis suikerplantages op te zetten. Omdat
het zware werk op de plantages weinig kolonisten naar de eilanden trok, werden vanaf de
ontdekking van de Goudkust slaven uit West-Afrika ingezet. Het zou uiteindelijk een goede
leerschool zijn voor de latere kolonisatie van Amerika.
Ook het vinden van de zeeweg naar Indië werd voor de Portugezen steeds aanlokkelijker. Zij wilde
graag meedoen aan de handel van de Arabieren, die Aziatische specerijen al sinds mensenheugenis
via de Rode Zee naar Egypte en over land naar Constantinopel vervoerden. Uitschakeling van de
Arabische tussenhandel zou voor Portugal een goede manier zijn om de koninklijke kas te spekken en
de positie van de Portugese kooplieden in de Europese handel versterken.
Rond 1488 merkte de Portugese gezagvoerder Bartholomeus Diaz na een storm dat hij rond het
zuidelijkste punt van Afrika was gezeild. Hij gaf deze punt de naam ‘Stormkaap’, maar zijn koning
herdoopte hem in ‘Kaap de Goede Hoop’. In 1498 bereikten vier Portugese schepen onder
bevelvoering van Vasco da Gama Calicut in West-India. Vanuit deze stad controleerden Arabische
kooplieden de peperhandel op het Westen. Deze monopolypositie trachtte Da Gama over te nemen,
, maar de Indische vorst was weinig onder de indruk van de Portugese goederen. Met veel minder
peper dan gehoopt vertrok de vloot weer huiswaarts.
Portugezen in Indië
Het werd de Portugezen duidelijk dat zij de Arabische tussenhandel in Azië alleen met geweld konden
overnemen. Drie jaar na zijn vorige reis kwam Da Gama met twintig van kanonnen voorziene
oorlogsschepen terug, bombardeerde Calicut, versloeg een Indische vloot en veroverde de stad. Nu
konden zijn schepen wel volgeladen worden met peper, goud, juwelen en andere geplunderde
goederen.
Omstreeks 1550 bezat Portugal tussen West-Afrika en Japan een keten van zo’n vijftig factorijen.
Behalve aan de directe zeehandel tussen Azië en Europa namen de Portugezen als tussenhandelaren
deel aan de inter-Aziatische handel. In verschillende gebieden in het Verre Oosten verkochten zij
onder meer zijde uit China, goud uit Japan, specerijen uit de Molukken en katoen en peper uit India.
Als ruilmiddel gebruikten de Portugezen goud uit Afrika, want aan Europese goederen was in Azië
geen behoefte.
De verovering van Amerika
Toen de Spanjaarden begrepen dat Columbus een ‘nieuwe wereld’ had ontdekt waarmee vooralsnog
geen handel kon worden gedreven, pasten zij het vertrouwde Reconquista-patroon toe: verovering,
onderwerping, exploitatie. Daardoor ander soort expansie dan de Portugese: verovering in plaats van
samenwerking. Bovendien liet de Spaanse kroon, in tegenstelling tot de Portugese, het initiatief
meestal over aan avonturiers, die hierbij zelf voor financiering en organisatie moesten zorgen.
Binnen een halve eeuw waren de vruchtbaarste gebieden in Midden- en Zuid-Amerika in bezit
genomen. Bovendien was de inheemse bevolking grotendeels uitgeroeid. De meeste sensationele
gebeurtenissen tijdens de Spaanse verovering waren de vernietiging van twee machtige rijken:
- Vernietiging van het machtige rijk van de Azteken in het huidige Mexico door Hernan Cortés.
- Vernietiging van het machtige rijk van de Inca’s in het tegenwoordige Peru door Francisco
Pizarro.
Beide rijken kenden een beschaving die op het niveau stond van de oude beschavingen in
Mesopotamië en Egypte. Toch waren hun legers niet opgewassen tegen een Spaanse troepenmacht
van slechts een paar honderd man.
Factoren die hier aan bijdroegen:
- Technologische voorsprong: Spanjaarden maakte gebruik van vuurwapens, ijzeren zwaarden
en harnassen. Dit was gemaakt van materialen die in het pre-columbiaanse Amerika nog
onbekend waren.
- Het uitbreken van epidemieën onder de indianen.
- De interne politieke crisis waarin de Azteken en de Inca’s op het moment van oorlogvoering
in verkeerden.
De laatste twee factoren hebben eerder met onvoorziene omstandigheden en toeval te maken dan
met vermeende superioriteit van de Europeanen.
De ziektekiemen die de Europeanen naar Amerika brachten, zoals die van mazelen, griep, pest en
pokken, hadden onder de indianen echter ongekende massaslachtingen tot gevolg. Aangenomen mag
worden dat rond 1600 zeventig tot negentig procent minder indianen woonden in de veroverde
gebieden dan vlak vóór de komst van de Europeanen. Geweld, ontwrichting, dwangarbeid, maar
bovenal epidemieën zijn de oorzaken van deze decimering. Hierdoor konden de Spanjaarden
gebieden als die van de Azteken en de Inca’s relatief makkelijk veroveren: ze troffen namelijk een
uitgedunde en verzwakte volkeren aan.
Kolonisatie van Amerika
