Samenvatting
H7: samenlevingsvormen en scheiding
Het personen- en familierecht is een onderdeel van het burgerlijk recht.
7.2.2 Bloedverwantschap en aanverwantschap
- Het recht maakt onderscheid tussen biologisch bloedverwantschap en juridisch
bloedverwantschap. Voor de juridische bloedverwantschap is het niet altijd nodig dat
de ouder ook biologisch een bloedverwant is en niet elke biologische bloedverwant is
een juridische bloedverwant. Voorbeeld: Helen heeft een kind van 6 en is daardoor
juridisch en biologisch bloedverwant. Haar nieuwe vriend Peter erkent haar kind en wordt
juridisch bloedverwant, maar is niet de biologische bloedverwant. De vader van het kind
erkent het kind niet en is dan dus alleen biologisch bloedverwant.
- De mate waarin iemand bloedverwant is, wordt uitgedrukt in graden. Elk kind is een
tweedegraadsbloedverwant van de grootouder en eerstegraadsbloedverwant van de
ouder in de rechte lijn.
- Bloedverwanten in de zijlijn zijn personen die van een gemeenschappelijke stamvader
of stammoeder afstammen.
- Aanverwantschap ontstaat alleen door het huwelijk en het geregistreerd partnerschap.
Aanverwantschap blijft bestaan ondanks de beëindiging van het huwelijk of het
geregistreerde partnerschap.
7.3 Samenlevingsvormen
- De meeste rechtsregels voor het huwelijk gelden ook voor het geregistreerde
partnerschap en voor het huwelijk of geregistreerd partnerschap tussen twee vrouwen.
Echter, twee mannen die een huwelijk of geregistreerd partnerschap hebben gesloten,
worden niet beiden automatisch de juridische ouders van het kind.
7.3.1 Huwelijk
- Iemand kan in Nederland maar met één man of vrouw tegelijk trouwen.
- Het huwelijk is een familierechtelijke overeenkomst tussen twee personen.
Huwelijksvereisten
- Partners moeten 18 jaar of ouder zijn.
- De geestesvermogens van een partner mogen niet zodanig gestoord zijn dat deze niet
in staat is zijn wil te bepalen of de betekenis van zijn verklaring te begrijpen.
- Partners moeten beiden ongehuwd zijn en geen ander geregistreerd partnerschap.
- Een partner die onder curatele staat moet toestemming hebben van de curator.
- Partners mogen niet elkaars bloedverwant in de rechte lijn of elkaars broer en zus zijn.
Het gaat niet alleen om juridische, maar ook om biologische bloedverwanten. Als
1
, kinderen in het gezin elkaars broer en zussen zijn door adoptie, kan de minister van
Justitie en Veiligheid ontheffing (huwelijksdispensatie) geven van het verbod.
- Partners mogen ook niet elkaars bloedverwant in de derde en vierde graad in de zijlijn
zijn, dus je mag niet je neef, nicht, oom of tante trouwen. Maar als aanstaande
echtgenoten bij de ambtenaar van de burgerlijke stand een beëdigde verklaring
afleggen waarin ze aangeven dat er sprake is van vrije toestemming, dan wordt het
verbod opgeheven.
Een bestaand huwelijk wordt nietig verklaard als er sprake is van een dwangsituatie. Deze
mogelijkheid vervalt als de echtgenoten al drie jaar zonder ‘dwang tot instandhouding’ ervan
hebben samengewoond.
Het wordt als strafbaar feit gezien als een partner tegen diens wil in een huwelijk leeft op
grond van de wet Huwelijkse gevangenschap. Als de partner, de familie of de gemeenschap
het ontbinden van zo’n huwelijk met dwang tegenwerken, kunnen zij vervolgd worden.
Formaliteiten bij het sluiten van het huwelijk
- De huwelijksverklaring vindt plaats in aanwezigheid van ten minste twee en ten
hoogste vier meerderjarige getuigen.
- Van het huwelijk wordt een akte opgemaakt, die door de ambtenaar, de echtgenoten en
de getuigen wordt ondertekend. De akte wordt door de ambtenaar van de burgerlijke
stand ingeschreven in het huwelijksregister van de burgerlijke stand bij de gemeente.
De huwelijksakte dient als bewijs.
Rechtsgevolgen van het huwelijk
- Echtgenoten kunnen elkaars achternaam gebruiken als zij dat wensen.
- Echtgenoten zijn elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd. Zij zijn verplicht
elkaar het nodige te verschaffen.
- Echtgenoten zijn naar elkaar verplicht de tot het gezin behorende minderjarige
kinderen te verzorgen, op te voeden en zorg te dragen voor de kosten.
- Echtgenoten zijn de juridische ouders van de kinderen die zijn geboren in het
huwelijk. Dit geldt ook voor twee vrouwen die een huwelijk zijn aangegaan (dan moet
het kind wel verwekt zijn door een kunstmatige onbekende donorbevruchting, anders
moet de duomoeder het kind erkennen of adopteren om een juridische ouder te
worden). Voor twee gehuwde mannen geldt dit niet.
Voor 2018: bij niets regelen automatisch algehele gemeenschap van goederen. Schuld en bezit
werden gemeenschappelijk. Alternatief was huwelijkse voorwaarden.
Vanaf 2018: bij niets regelen beperkte gemeenschap van goederen. De goederen en schulden
van voor het huwelijk blijven buiten de gemeenschap als ze voor het huwelijk privébezit
waren. Goederen en schulden tijdens het huwelijk vallen wel in de gemeenschap, behalve
bijv. een erfenis. Aanstaande partners kunnen via een notaris zelf bepalen of ze gemeenschap
van goederen of juist verdeling van vermogen en goederen willen. Dit heet onder huwelijkse
2
,voorwaarden een huwelijk aangaan of onder partnerschapsvoorwaarden een geregistreerd
partnerschap sluiten.
7.3.2 Geregistreerd partnerschap
- De voorwaarden voor het ontstaan van een geregistreerd partnerschap zijn dezelfde als
de vereisten voor het huwelijk.
- De registratie van het partnerschap gebeurt door het opmaken van de akte van
registratie van partnerschap door de ambtenaar van de burgerlijke stand.
- De ambtenaar van de burgerlijke stand beheert een register waar de geregistreerde
partnerschappen worden ingeschreven.
- Partners zijn automatisch de juridische ouders van hun kinderen die tijdens het bestaan
van het geregistreerde partnerschap zijn geboren. Dit geldt ook voor twee vrouwen
met een kind via een onbekende zaaddonor. Voor twee mannen geldt dit niet.
- Verschil met huwelijk: beëindigen kan zonder rechterlijke tussenkomst.
7.3.3 Samenwonen
- Criterium is gezamenlijke huishouding, niet het hebben van een liefdesrelatie met
elkaar.
- Geen dwingendrechtelijke regels (indien rechtsgevolgen gewenst -> akte notaris of
samenlevingsovereenkomst onderling).
- Sommige wetten houden wel rekening met samenwoning van twee personen: sociale
zekerheidswetten en belastingwetgeving.
- Partners erven niet (wel via contract/testament mogelijk).
- Geen onderhoudsplicht, ook niet na relatie (wel via contract mogelijk > persoonlijke
verplichting).
- Ook is bij het samenwonen de familierechtelijke betrekking met kinderen niet
automatisch geregeld. De andere partner (vader of duomoeder) moet het kind
erkennen. Sinds 2023 krijgt een erkennende partner automatisch het gezag over het
kind dat wordt erkend.
7.4 Scheiding
- In elke scheidingssituatie waarbij minderjarige kinderen betrokken zijn is een
ouderschapsplan verplicht.
Verplicht ouderschapsplan
- Het ouderschapsplan dwingt ouders het welzijn van hun kinderen voorop te stellen en
goed te communiceren.
- Uitgangspunt blijft dat ouders samen het gezag hebben en een gelijkwaardige positie
hebben in de gezagsuitoefening.
- Het verzoekschrift moet vermelden op welke wijze de kinderen bij de opstelling van
het ouderschapsplan zijn betrokken.
3
, De volgende zaken moeten in het ouderschapsplan worden geregeld:
- De kosten van de verzorging en opvoeding van het kind tot 18 jaar. De
onderhoudsplicht van 18- tot 21-jarigen is afhankelijk van een vervolgstudie en/of de
behoeftigheid van het kind.
- De wijze waarop ouders de zorg- en opvoedtaken hebben verdeeld of het recht en de
verplichting tot omgang.
- De (hoofd)verblijfplaats is van ieder kind.
- De wijze waarop ouders elkaar informeren en consulteren over de kinderen als het
gaat om belangrijke beslissingen over het kind of over het vermogen van het kind.
Als ouders niet tot een ouderschapsplan komen, heeft de rechter twee mogelijkheden:
1. Ouders toestaan om voort te procederen over co-ouderschap, de verdeling van
zorgtaken en de kosten voor opvoeding en verzorging
2. Ouders naar een scheidingsbemiddelaar verwijzen
Er kan al direct duidelijk zijn dat het opstellen van een ouderschapsplan niet lukt omdat er
bijvoorbeeld sprake is van huiselijk geweld. In dat geval is een eenzijdig verzoek van één
ouder tot echtscheiding met de regeling van de belangrijke zaken rondom kinderen mogelijk.
De andere ouder kan zich verweren, maar moet het ouderschapsplan wel ondertekenen.
7.4.1 Echtscheiding
Vier manieren waarop een huwelijk eindigt:
1. Echtscheiding: dit gebeurt door een beslissing van de rechter op verzoek van een
echtgenoot of op gezamenlijk verzoek van beide echtgenoten
2. Een huwelijk eindigt door de dood van een echtgenoot
3. Als een persoon is vermist en er een verklaring van (vermoedelijk) overlijden is
afgegeven, eindigt het huwelijk met deze vermiste persoon als zijn/haar partner trouwt
met een ander. Dit huwelijk of geregistreerd partnerschap ontbindt direct het eerdere
huwelijk met de vermiste persoon, ook als deze later nog in leven blijkt te zijn.
4. De ontbinding van het huwelijk na een scheiding van tafel en bed. De scheiding van
tafel en bed beëindigt namelijk niet het huwelijk.
Echtscheidingsverzoek
- Om een huwelijk door een echtscheiding te ontbinden, is een rechterlijke beslissing
nodig. Het verzoekschrift tot echtscheiding kan eenzijdig door een echtgenoot
ingediend worden of gemeenschappelijk zijn.
4
H7: samenlevingsvormen en scheiding
Het personen- en familierecht is een onderdeel van het burgerlijk recht.
7.2.2 Bloedverwantschap en aanverwantschap
- Het recht maakt onderscheid tussen biologisch bloedverwantschap en juridisch
bloedverwantschap. Voor de juridische bloedverwantschap is het niet altijd nodig dat
de ouder ook biologisch een bloedverwant is en niet elke biologische bloedverwant is
een juridische bloedverwant. Voorbeeld: Helen heeft een kind van 6 en is daardoor
juridisch en biologisch bloedverwant. Haar nieuwe vriend Peter erkent haar kind en wordt
juridisch bloedverwant, maar is niet de biologische bloedverwant. De vader van het kind
erkent het kind niet en is dan dus alleen biologisch bloedverwant.
- De mate waarin iemand bloedverwant is, wordt uitgedrukt in graden. Elk kind is een
tweedegraadsbloedverwant van de grootouder en eerstegraadsbloedverwant van de
ouder in de rechte lijn.
- Bloedverwanten in de zijlijn zijn personen die van een gemeenschappelijke stamvader
of stammoeder afstammen.
- Aanverwantschap ontstaat alleen door het huwelijk en het geregistreerd partnerschap.
Aanverwantschap blijft bestaan ondanks de beëindiging van het huwelijk of het
geregistreerde partnerschap.
7.3 Samenlevingsvormen
- De meeste rechtsregels voor het huwelijk gelden ook voor het geregistreerde
partnerschap en voor het huwelijk of geregistreerd partnerschap tussen twee vrouwen.
Echter, twee mannen die een huwelijk of geregistreerd partnerschap hebben gesloten,
worden niet beiden automatisch de juridische ouders van het kind.
7.3.1 Huwelijk
- Iemand kan in Nederland maar met één man of vrouw tegelijk trouwen.
- Het huwelijk is een familierechtelijke overeenkomst tussen twee personen.
Huwelijksvereisten
- Partners moeten 18 jaar of ouder zijn.
- De geestesvermogens van een partner mogen niet zodanig gestoord zijn dat deze niet
in staat is zijn wil te bepalen of de betekenis van zijn verklaring te begrijpen.
- Partners moeten beiden ongehuwd zijn en geen ander geregistreerd partnerschap.
- Een partner die onder curatele staat moet toestemming hebben van de curator.
- Partners mogen niet elkaars bloedverwant in de rechte lijn of elkaars broer en zus zijn.
Het gaat niet alleen om juridische, maar ook om biologische bloedverwanten. Als
1
, kinderen in het gezin elkaars broer en zussen zijn door adoptie, kan de minister van
Justitie en Veiligheid ontheffing (huwelijksdispensatie) geven van het verbod.
- Partners mogen ook niet elkaars bloedverwant in de derde en vierde graad in de zijlijn
zijn, dus je mag niet je neef, nicht, oom of tante trouwen. Maar als aanstaande
echtgenoten bij de ambtenaar van de burgerlijke stand een beëdigde verklaring
afleggen waarin ze aangeven dat er sprake is van vrije toestemming, dan wordt het
verbod opgeheven.
Een bestaand huwelijk wordt nietig verklaard als er sprake is van een dwangsituatie. Deze
mogelijkheid vervalt als de echtgenoten al drie jaar zonder ‘dwang tot instandhouding’ ervan
hebben samengewoond.
Het wordt als strafbaar feit gezien als een partner tegen diens wil in een huwelijk leeft op
grond van de wet Huwelijkse gevangenschap. Als de partner, de familie of de gemeenschap
het ontbinden van zo’n huwelijk met dwang tegenwerken, kunnen zij vervolgd worden.
Formaliteiten bij het sluiten van het huwelijk
- De huwelijksverklaring vindt plaats in aanwezigheid van ten minste twee en ten
hoogste vier meerderjarige getuigen.
- Van het huwelijk wordt een akte opgemaakt, die door de ambtenaar, de echtgenoten en
de getuigen wordt ondertekend. De akte wordt door de ambtenaar van de burgerlijke
stand ingeschreven in het huwelijksregister van de burgerlijke stand bij de gemeente.
De huwelijksakte dient als bewijs.
Rechtsgevolgen van het huwelijk
- Echtgenoten kunnen elkaars achternaam gebruiken als zij dat wensen.
- Echtgenoten zijn elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd. Zij zijn verplicht
elkaar het nodige te verschaffen.
- Echtgenoten zijn naar elkaar verplicht de tot het gezin behorende minderjarige
kinderen te verzorgen, op te voeden en zorg te dragen voor de kosten.
- Echtgenoten zijn de juridische ouders van de kinderen die zijn geboren in het
huwelijk. Dit geldt ook voor twee vrouwen die een huwelijk zijn aangegaan (dan moet
het kind wel verwekt zijn door een kunstmatige onbekende donorbevruchting, anders
moet de duomoeder het kind erkennen of adopteren om een juridische ouder te
worden). Voor twee gehuwde mannen geldt dit niet.
Voor 2018: bij niets regelen automatisch algehele gemeenschap van goederen. Schuld en bezit
werden gemeenschappelijk. Alternatief was huwelijkse voorwaarden.
Vanaf 2018: bij niets regelen beperkte gemeenschap van goederen. De goederen en schulden
van voor het huwelijk blijven buiten de gemeenschap als ze voor het huwelijk privébezit
waren. Goederen en schulden tijdens het huwelijk vallen wel in de gemeenschap, behalve
bijv. een erfenis. Aanstaande partners kunnen via een notaris zelf bepalen of ze gemeenschap
van goederen of juist verdeling van vermogen en goederen willen. Dit heet onder huwelijkse
2
,voorwaarden een huwelijk aangaan of onder partnerschapsvoorwaarden een geregistreerd
partnerschap sluiten.
7.3.2 Geregistreerd partnerschap
- De voorwaarden voor het ontstaan van een geregistreerd partnerschap zijn dezelfde als
de vereisten voor het huwelijk.
- De registratie van het partnerschap gebeurt door het opmaken van de akte van
registratie van partnerschap door de ambtenaar van de burgerlijke stand.
- De ambtenaar van de burgerlijke stand beheert een register waar de geregistreerde
partnerschappen worden ingeschreven.
- Partners zijn automatisch de juridische ouders van hun kinderen die tijdens het bestaan
van het geregistreerde partnerschap zijn geboren. Dit geldt ook voor twee vrouwen
met een kind via een onbekende zaaddonor. Voor twee mannen geldt dit niet.
- Verschil met huwelijk: beëindigen kan zonder rechterlijke tussenkomst.
7.3.3 Samenwonen
- Criterium is gezamenlijke huishouding, niet het hebben van een liefdesrelatie met
elkaar.
- Geen dwingendrechtelijke regels (indien rechtsgevolgen gewenst -> akte notaris of
samenlevingsovereenkomst onderling).
- Sommige wetten houden wel rekening met samenwoning van twee personen: sociale
zekerheidswetten en belastingwetgeving.
- Partners erven niet (wel via contract/testament mogelijk).
- Geen onderhoudsplicht, ook niet na relatie (wel via contract mogelijk > persoonlijke
verplichting).
- Ook is bij het samenwonen de familierechtelijke betrekking met kinderen niet
automatisch geregeld. De andere partner (vader of duomoeder) moet het kind
erkennen. Sinds 2023 krijgt een erkennende partner automatisch het gezag over het
kind dat wordt erkend.
7.4 Scheiding
- In elke scheidingssituatie waarbij minderjarige kinderen betrokken zijn is een
ouderschapsplan verplicht.
Verplicht ouderschapsplan
- Het ouderschapsplan dwingt ouders het welzijn van hun kinderen voorop te stellen en
goed te communiceren.
- Uitgangspunt blijft dat ouders samen het gezag hebben en een gelijkwaardige positie
hebben in de gezagsuitoefening.
- Het verzoekschrift moet vermelden op welke wijze de kinderen bij de opstelling van
het ouderschapsplan zijn betrokken.
3
, De volgende zaken moeten in het ouderschapsplan worden geregeld:
- De kosten van de verzorging en opvoeding van het kind tot 18 jaar. De
onderhoudsplicht van 18- tot 21-jarigen is afhankelijk van een vervolgstudie en/of de
behoeftigheid van het kind.
- De wijze waarop ouders de zorg- en opvoedtaken hebben verdeeld of het recht en de
verplichting tot omgang.
- De (hoofd)verblijfplaats is van ieder kind.
- De wijze waarop ouders elkaar informeren en consulteren over de kinderen als het
gaat om belangrijke beslissingen over het kind of over het vermogen van het kind.
Als ouders niet tot een ouderschapsplan komen, heeft de rechter twee mogelijkheden:
1. Ouders toestaan om voort te procederen over co-ouderschap, de verdeling van
zorgtaken en de kosten voor opvoeding en verzorging
2. Ouders naar een scheidingsbemiddelaar verwijzen
Er kan al direct duidelijk zijn dat het opstellen van een ouderschapsplan niet lukt omdat er
bijvoorbeeld sprake is van huiselijk geweld. In dat geval is een eenzijdig verzoek van één
ouder tot echtscheiding met de regeling van de belangrijke zaken rondom kinderen mogelijk.
De andere ouder kan zich verweren, maar moet het ouderschapsplan wel ondertekenen.
7.4.1 Echtscheiding
Vier manieren waarop een huwelijk eindigt:
1. Echtscheiding: dit gebeurt door een beslissing van de rechter op verzoek van een
echtgenoot of op gezamenlijk verzoek van beide echtgenoten
2. Een huwelijk eindigt door de dood van een echtgenoot
3. Als een persoon is vermist en er een verklaring van (vermoedelijk) overlijden is
afgegeven, eindigt het huwelijk met deze vermiste persoon als zijn/haar partner trouwt
met een ander. Dit huwelijk of geregistreerd partnerschap ontbindt direct het eerdere
huwelijk met de vermiste persoon, ook als deze later nog in leven blijkt te zijn.
4. De ontbinding van het huwelijk na een scheiding van tafel en bed. De scheiding van
tafel en bed beëindigt namelijk niet het huwelijk.
Echtscheidingsverzoek
- Om een huwelijk door een echtscheiding te ontbinden, is een rechterlijke beslissing
nodig. Het verzoekschrift tot echtscheiding kan eenzijdig door een echtgenoot
ingediend worden of gemeenschappelijk zijn.
4
