Leerboek Forensische psychiatrie
Hoofdstuk 1: Tbs: niet langer behandelen dan noodzakelijk,
niet korter dan nodig
Tweesportenstelsel: Straffen en maatregelen (kunnen gecombineerd worden)
Klassieke richting strafrecht: Focus op de dader, straf als vergelding
Moderne richting strafrecht: Focus op rehabilitatie, preventieve doelen
Tbs wordt wel als een straf ervaren, vooral aangezien de duur van een tbs-maatregel erg onzeker
is. Tbs kan worden opgelegd voor een periode van 2 jaar. De maximale duur van TBS is niet
vastgelegd; de maatregel kan zo lang duren als nodig is. Echter zijn daar twee uitzonderingen in
1. Voorwaardelijke tbs
2. Gemaximeerde tbs (4 jaar)
Tbs kan met 1 of 2 jaar per keer worden verlengd
Voorwaarden voor een tbs-maatregel:
- Ziekelijke stoornis
- Misdrijf met een vergelding van > 4 jaar, of een specifiek delict
- Gevaar voor de veiligheid van anderen/goederen (Art 37a sr)
Voor het opleggen van tbs zijn ook 2 rapporten nodig:
- Psychiater
- Gedragsdeskundige
In de tbs kan je in principe betere zorg krijgen dan bij de ggz. Veel patiënten zijn daar namelijk al
geweest.
Stepped care: Starten met de zwaarste behandeling en steeds zo afbouwen
Binnen de tbs wordt er ook gedaan aan risicotaxatie en delict analyse
Bescherming van de samenleving is het belangrijkste doel van de tbs, niet het terugkeren in de
maatschappij van de patiënt.
Behandeling volgens de state of art: Er wordt gebruik gemaakt van de meest actuele en
effectieve behandelmethoden en technieken die beschikbaar zijn in de geestelijke
gezondheidszorg
Vrijlating kan pas na 1 jaar van voorwaardelijke invrijheidsstelling
Er is ook een long stay afdeling voor patiënten die uitbehandeld zijn maar niet terug in de
maatschappij mogen keren
,Hoofdstuk 3: Onderzoek en rapportage pro justitia van
jongeren
Historie
Lang geleden werden jongeren die iets strafbaars deden bijna hetzelfde behandeld als
volwassenen. Er was weinig aandacht voor hun achtergrond of ontwikkeling; het ging vooral om
straf en schuld. Rond 1900 veranderde dit met de invoering van kinderwetten, die meer nadruk
legden op heropvoeding en hulp. In de jaren daarna begonnen psychologen en psychiaters zich
te verdiepen in waarom jongeren crimineel gedrag vertonen, met aandacht voor zaken als
opvoeding, trauma’s en mentale problemen. Vanaf de jaren ’50 werden zulke onderzoeken
steeds systematischer, en deskundigen begonnen rechters te adviseren via Pro Justitia-
rapportages. De focus verschoof van straffen naar begrijpen en behandelen, met oog voor
sociale en psychische invloeden. In de jaren ’70 en ’80 werden deze rapportages uitgebreider en
professioneler, met aandacht voor toerekeningsvatbaarheid en risicotaxatie. Tegenwoordig zijn
ze gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en helpen ze rechters beslissen wat het beste is
voor de jongere en de samenleving. Het doel is niet alleen straf, maar ook begeleiding en herstel.
Zo is het strafrecht voor jongeren geëvolueerd van een strakke aanpak naar een mensgerichte
benadering.
Invoering adolescentenstrafrecht 2014
Jeugdstrafrecht toepasbaar op jongvolwassenen: Het jeugdstrafrecht kan ook worden toegepast
op jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar. Dit gebeurt vooral als de rechter vindt dat de
ontwikkeling van de jongere nog niet volwassen is. Zo kan er rekening worden gehouden met hun
beperkte verantwoordelijkheid en ontwikkelingsfase.
Gedrag beïnvloedende maatregelen: In plaats van alleen straffen, zijn er maatregelen ontwikkeld
die gericht zijn op het veranderen van het gedrag van de jongere. Denk aan intensieve
begeleiding, trainingen of therapie, die erop gericht zijn om herhaling van strafbaar gedrag te
voorkomen.
TBS voor jongeren: Voor jongeren met ernstige psychische problemen die een gevaar vormen
voor de samenleving, kan een speciale vorm van TBS worden opgelegd. Dit is bedoeld om hen te
behandelen en tegelijkertijd de veiligheid te waarborgen
Diagnostiek
Wordt gekenmerkt bij kinder en jeugd leeftijd door
- de ontwikkelingsgang van kinderen
- de contextgebondenheid van gedrag
- De ontwikkeling van ziekten met overgangen naar volwassenheid
Classificeren: indelen van verschijnselen objecten of processen in groepen
Pro justitia: gevraagd wordt uitsluitsel te geven of en in hoeverre een gebrekkige ontwikkeling
en/of ziekelijke stoornis van de geestvermogens van invloed zijn geweest op het handelen van de
jongere
Misverstanden bij pro justitia komen vaak door het feit dat er verschillende domeinen bij
betrokken zijn.
Gezondheidszorg: gaat uit van waarschijnlijkheden, kansen en condities
,Strafrecht: wordt bepaald door rechtsgelijkheid en rechtsbescherming en de drie doelstellingen
van de sanctietoepassing
Voorbeeld problematische domeinwisseling: Verschil tussen geneeskundige en juridische
oorzakelijkheid. In de geneeskunde is het vaak multifunctioneel bepaald terwijl het ij juridische
oorzakelijkheid gaat om causaliteit en eenduidigheid
Aanvraag door rechter of officier van justitie
Verschillende vormen:
Ambulant: het onderzoek wordt gedaan door een psycholoog of psychiater die niet verbonden is
aan de instelling waar de onderzochte verblijft
- Monodisciplinair
- dubbel
- triple
Klinisch: Het onderzoek wordt gedaan door een psychiater, psycholoog en milieu onderzoeker
en door groeps- en schoolobservatie
Format pro justitia rapportage zie tabel 3.3
Het rapport bestaat globaal uit 3 delen:
1. onderzoeksopzet
2. hetereo(amnese)
3. Differentiaal diagnostische bevindingen en de forensisch psychiatrische beschouwing**
- Is er psychopathologie en zo ja hoe?
- wat is de inschatting van de kans op recidive
- kan de ingeschatte kans op recidive worden beïnvloed
- Zo ja: wat zijn daarvoor de juridische mogelijkheden?
Weigeren onderzoek
een jongere kan onderzoek weigeren, ook hierover moet gerapporteerd worden:
1. Men moet de jongere persoonlijk hebben gezien of daartoe aantoonbare pogingen hebben
ondernomen
2. er is schriftelijk materiaal aanwezig over de jongere om een eventuele conclusie en advies te
kunnen onderbouwen
ontkennning
- Dient gerespecteerd te worden
- doel is niet waarhiedsvinding
Eisen pro justitia
Standaard
zie pag 62
, Hoofdstuk 5: Meten van agressie in klinieken
1. Zelfrapportage methoden
Bijvoorbeeld de agressie vragenlijst
Nadelen:
- Grote kans dat mensen die de lijst invullen sociaal-wenselijke antwoorden geven
- De mensen die de lijst invullen hebben vaak een gebrek aan zelfinzicht
- Deze methode is getest op niet-criminelen
- De lijst is niet geschikt om feitelijke omstandigheden waaronder agressie plaatsvond
vast te leggen
2. Agressie observatieschalen
De agressie van een persoon wordt door een ander persoon geobserveerd en genoteerd.
Voordelen
- Er kan worden gereflecteerd op de hele gebeurtenis en de aanleiding ervan door een
ander persoon
Nadelen
- Deze methode kost veel tijd, grote kans op registratiemoeheid
- De resultaten zijn afhankelijk van de persoon die de observatie doet
3. Periodieke observaties
Een voordeel van deze methode is dat het observeren van het gedrag niet kan worden
vergeten
Een nadeel is dat het slechts een optelling is van incidenten waarbij geen context wordt
vermeld
→ De beste methode zou een combinatie van incident & period based observatie zijn
Restricties die bedoeld zijn om de veiligheid te verhogen, zoals het niet vrij de afdeling mogen
verlaten, ontlokken juist relatief vaak agressief gedrag
Er is een verband tussen bepaalde stoornissen en agressief gedrag
Medicamenteuze behandeling wordt effectief geacht in de behandeling van gewelddadig gedrag
dat secundair is aan psychopathologie
→ Vaak anti psychotische medicatie
→ Nadelen:
- Werkt het wel echt? Geen significant bewijs voor
- Wekt niet voor alle stoornissen
- Wat zijn de bijwerkingen?
Een andere optie zijn voedingssupplementen
Agressief gedrag ontstaat meestal bij een interactie tussen een gedetineerde en staf
- Gebrek aan rust en privacy
- Overprikkeling
Neurobiologie van agressief gedrag
Amygdala: De amygdala is een klein hersengebied dat betrokken is bij emotionele processen,
waaronder het herkennen van emoties bij andere. Bij mensen die agressief gedrag vertonen is er
sprake van een verminderd volume van de amygdala: Minder stabiel en ook minder gereguleerd.
Daarnaast is de amygdala bij mensen met agressief gedrag overactief bij het waarnemen van
bedreigende gezichtsuitdrukkingen, bijvoorbeeld bij kwade gezichten.
Hoofdstuk 1: Tbs: niet langer behandelen dan noodzakelijk,
niet korter dan nodig
Tweesportenstelsel: Straffen en maatregelen (kunnen gecombineerd worden)
Klassieke richting strafrecht: Focus op de dader, straf als vergelding
Moderne richting strafrecht: Focus op rehabilitatie, preventieve doelen
Tbs wordt wel als een straf ervaren, vooral aangezien de duur van een tbs-maatregel erg onzeker
is. Tbs kan worden opgelegd voor een periode van 2 jaar. De maximale duur van TBS is niet
vastgelegd; de maatregel kan zo lang duren als nodig is. Echter zijn daar twee uitzonderingen in
1. Voorwaardelijke tbs
2. Gemaximeerde tbs (4 jaar)
Tbs kan met 1 of 2 jaar per keer worden verlengd
Voorwaarden voor een tbs-maatregel:
- Ziekelijke stoornis
- Misdrijf met een vergelding van > 4 jaar, of een specifiek delict
- Gevaar voor de veiligheid van anderen/goederen (Art 37a sr)
Voor het opleggen van tbs zijn ook 2 rapporten nodig:
- Psychiater
- Gedragsdeskundige
In de tbs kan je in principe betere zorg krijgen dan bij de ggz. Veel patiënten zijn daar namelijk al
geweest.
Stepped care: Starten met de zwaarste behandeling en steeds zo afbouwen
Binnen de tbs wordt er ook gedaan aan risicotaxatie en delict analyse
Bescherming van de samenleving is het belangrijkste doel van de tbs, niet het terugkeren in de
maatschappij van de patiënt.
Behandeling volgens de state of art: Er wordt gebruik gemaakt van de meest actuele en
effectieve behandelmethoden en technieken die beschikbaar zijn in de geestelijke
gezondheidszorg
Vrijlating kan pas na 1 jaar van voorwaardelijke invrijheidsstelling
Er is ook een long stay afdeling voor patiënten die uitbehandeld zijn maar niet terug in de
maatschappij mogen keren
,Hoofdstuk 3: Onderzoek en rapportage pro justitia van
jongeren
Historie
Lang geleden werden jongeren die iets strafbaars deden bijna hetzelfde behandeld als
volwassenen. Er was weinig aandacht voor hun achtergrond of ontwikkeling; het ging vooral om
straf en schuld. Rond 1900 veranderde dit met de invoering van kinderwetten, die meer nadruk
legden op heropvoeding en hulp. In de jaren daarna begonnen psychologen en psychiaters zich
te verdiepen in waarom jongeren crimineel gedrag vertonen, met aandacht voor zaken als
opvoeding, trauma’s en mentale problemen. Vanaf de jaren ’50 werden zulke onderzoeken
steeds systematischer, en deskundigen begonnen rechters te adviseren via Pro Justitia-
rapportages. De focus verschoof van straffen naar begrijpen en behandelen, met oog voor
sociale en psychische invloeden. In de jaren ’70 en ’80 werden deze rapportages uitgebreider en
professioneler, met aandacht voor toerekeningsvatbaarheid en risicotaxatie. Tegenwoordig zijn
ze gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en helpen ze rechters beslissen wat het beste is
voor de jongere en de samenleving. Het doel is niet alleen straf, maar ook begeleiding en herstel.
Zo is het strafrecht voor jongeren geëvolueerd van een strakke aanpak naar een mensgerichte
benadering.
Invoering adolescentenstrafrecht 2014
Jeugdstrafrecht toepasbaar op jongvolwassenen: Het jeugdstrafrecht kan ook worden toegepast
op jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar. Dit gebeurt vooral als de rechter vindt dat de
ontwikkeling van de jongere nog niet volwassen is. Zo kan er rekening worden gehouden met hun
beperkte verantwoordelijkheid en ontwikkelingsfase.
Gedrag beïnvloedende maatregelen: In plaats van alleen straffen, zijn er maatregelen ontwikkeld
die gericht zijn op het veranderen van het gedrag van de jongere. Denk aan intensieve
begeleiding, trainingen of therapie, die erop gericht zijn om herhaling van strafbaar gedrag te
voorkomen.
TBS voor jongeren: Voor jongeren met ernstige psychische problemen die een gevaar vormen
voor de samenleving, kan een speciale vorm van TBS worden opgelegd. Dit is bedoeld om hen te
behandelen en tegelijkertijd de veiligheid te waarborgen
Diagnostiek
Wordt gekenmerkt bij kinder en jeugd leeftijd door
- de ontwikkelingsgang van kinderen
- de contextgebondenheid van gedrag
- De ontwikkeling van ziekten met overgangen naar volwassenheid
Classificeren: indelen van verschijnselen objecten of processen in groepen
Pro justitia: gevraagd wordt uitsluitsel te geven of en in hoeverre een gebrekkige ontwikkeling
en/of ziekelijke stoornis van de geestvermogens van invloed zijn geweest op het handelen van de
jongere
Misverstanden bij pro justitia komen vaak door het feit dat er verschillende domeinen bij
betrokken zijn.
Gezondheidszorg: gaat uit van waarschijnlijkheden, kansen en condities
,Strafrecht: wordt bepaald door rechtsgelijkheid en rechtsbescherming en de drie doelstellingen
van de sanctietoepassing
Voorbeeld problematische domeinwisseling: Verschil tussen geneeskundige en juridische
oorzakelijkheid. In de geneeskunde is het vaak multifunctioneel bepaald terwijl het ij juridische
oorzakelijkheid gaat om causaliteit en eenduidigheid
Aanvraag door rechter of officier van justitie
Verschillende vormen:
Ambulant: het onderzoek wordt gedaan door een psycholoog of psychiater die niet verbonden is
aan de instelling waar de onderzochte verblijft
- Monodisciplinair
- dubbel
- triple
Klinisch: Het onderzoek wordt gedaan door een psychiater, psycholoog en milieu onderzoeker
en door groeps- en schoolobservatie
Format pro justitia rapportage zie tabel 3.3
Het rapport bestaat globaal uit 3 delen:
1. onderzoeksopzet
2. hetereo(amnese)
3. Differentiaal diagnostische bevindingen en de forensisch psychiatrische beschouwing**
- Is er psychopathologie en zo ja hoe?
- wat is de inschatting van de kans op recidive
- kan de ingeschatte kans op recidive worden beïnvloed
- Zo ja: wat zijn daarvoor de juridische mogelijkheden?
Weigeren onderzoek
een jongere kan onderzoek weigeren, ook hierover moet gerapporteerd worden:
1. Men moet de jongere persoonlijk hebben gezien of daartoe aantoonbare pogingen hebben
ondernomen
2. er is schriftelijk materiaal aanwezig over de jongere om een eventuele conclusie en advies te
kunnen onderbouwen
ontkennning
- Dient gerespecteerd te worden
- doel is niet waarhiedsvinding
Eisen pro justitia
Standaard
zie pag 62
, Hoofdstuk 5: Meten van agressie in klinieken
1. Zelfrapportage methoden
Bijvoorbeeld de agressie vragenlijst
Nadelen:
- Grote kans dat mensen die de lijst invullen sociaal-wenselijke antwoorden geven
- De mensen die de lijst invullen hebben vaak een gebrek aan zelfinzicht
- Deze methode is getest op niet-criminelen
- De lijst is niet geschikt om feitelijke omstandigheden waaronder agressie plaatsvond
vast te leggen
2. Agressie observatieschalen
De agressie van een persoon wordt door een ander persoon geobserveerd en genoteerd.
Voordelen
- Er kan worden gereflecteerd op de hele gebeurtenis en de aanleiding ervan door een
ander persoon
Nadelen
- Deze methode kost veel tijd, grote kans op registratiemoeheid
- De resultaten zijn afhankelijk van de persoon die de observatie doet
3. Periodieke observaties
Een voordeel van deze methode is dat het observeren van het gedrag niet kan worden
vergeten
Een nadeel is dat het slechts een optelling is van incidenten waarbij geen context wordt
vermeld
→ De beste methode zou een combinatie van incident & period based observatie zijn
Restricties die bedoeld zijn om de veiligheid te verhogen, zoals het niet vrij de afdeling mogen
verlaten, ontlokken juist relatief vaak agressief gedrag
Er is een verband tussen bepaalde stoornissen en agressief gedrag
Medicamenteuze behandeling wordt effectief geacht in de behandeling van gewelddadig gedrag
dat secundair is aan psychopathologie
→ Vaak anti psychotische medicatie
→ Nadelen:
- Werkt het wel echt? Geen significant bewijs voor
- Wekt niet voor alle stoornissen
- Wat zijn de bijwerkingen?
Een andere optie zijn voedingssupplementen
Agressief gedrag ontstaat meestal bij een interactie tussen een gedetineerde en staf
- Gebrek aan rust en privacy
- Overprikkeling
Neurobiologie van agressief gedrag
Amygdala: De amygdala is een klein hersengebied dat betrokken is bij emotionele processen,
waaronder het herkennen van emoties bij andere. Bij mensen die agressief gedrag vertonen is er
sprake van een verminderd volume van de amygdala: Minder stabiel en ook minder gereguleerd.
Daarnaast is de amygdala bij mensen met agressief gedrag overactief bij het waarnemen van
bedreigende gezichtsuitdrukkingen, bijvoorbeeld bij kwade gezichten.
