Hoofdstuk 12
Het recht op toegang tot de rechter is een fundamenteel recht ex. artikel 6 EVRM. Iedereen heeft bij
de berechting van een strafbaar feit of bij een geschil over burgerlijke rechten en plichten recht op
toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter. Nederland kent een zeer ruime historie
betreffende de toegang tot de rechter als het gaat om geschillen op bestuurlijk gebied, dan wel met
de overheid. Tussen de bestuursrechter en de burgerlijke rechter bestaat een competentie verdeling.
Geschillen op grond van artikel 6:162 liggen voor aan de burgerlijke rechter. Geschillen op grond van
artikel 8:1 Awb liggen voor aan de bestuursrechter. Men heeft enkel toegang tot de bestuursrechter
wanneer er sprake is van een besluit in de zin van de Awb. Daar waar toepassing van de wet niet op
zijn plaats is, kan mediation een uitkomst bieden. Bij mediation gaan partijen aan tafel zitten met een
deskundige derde. Hij of zij schept met gerichte interventies werkbare verhoudingen, laat partijen
hun conflict verkennen en laat hen uiteindelijk onderhandelen over het resultaat.
Hoofdstuk 14
De rechter is meestal niet direct bevoegd om over een geschil te oordelen. Het bestuur moet eerst
zelf de kans krijgen om het besluit te heroverwegen. De belanghebbende dient eerst bezwaar te
maken bij het bestuursrecht in kwestie. Zonder voorafgaand bezwaar te hebben ingesteld, kan men
zich ook net beroepen op de bestuursrechter. Ex. artikel 1:5 Awb wordt onder bezwaar verstaan het
gebruik maken van de ingevolge een wettelijk voorschrift bestaande bevoegdheid, voorziening tegen
een besluit te vragen bij het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen. Naast bezwaar kan men
ook administratief beroep instellen. Dan dient men de aanvraag tot besluit opnieuw in bij een ander
bestuursorgaan dan dat er in eerste instantie geoordeeld heeft. Beroep bij de bestuursrechter is
hierop pas mogelijk wanneer de bestuurlijke voorprocedures hebben plaatsgevonden. Het
betreffende bestuursorgaan moet het aangevochten besluit in bezwaar beoordelen op
rechtmatigheid en doelmatigheid ex. artikel 7:11. Bezwaar wordt als de hoofdregel aangemerkt ten
opzichte van administratief beroep en geniet dan ook de algemene voorkeur.
Hoofdstuk 15
In artikel 8:1 is bepaald wanneer beroep kan worden ingesteld bij de bestuursrechter. Artikel 8:6 geeft
als hoofdregel aan dat het beroep bij de rechtbank wordt ingesteld. De bestuursrechter heeft alleen
rechtsmacht om over besluiten te oordelen. Dit is het geval in geschillen met betrekking tot
beschikkingen, besluiten van algemene strekking en het genoemde in artikel 8:2. De bestuursrechter
is verder bevoegd te oordelen over een schriftelijke weigering om een besluit te nemen of bij
niet-tijdige besluiten. Alleen een belanghebbende ex. artikel 1:2 kan beroep instellen.
Belanghebbende is degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken. Op grond van
artikel 6:13 kan geen beroep worden ingesteld door belanghebbenden aan wie redelijkerwijs kan
worden verweten in eerste instantie geen bezwaar te hebben gemaakt of administratief beroep te
hebben ingesteld, dan wel een zienswijze te hebben ingebracht. Artikel 8:7 jo. 8:8 Awb regelen welke
rechtbank bij een bepaald beroep bevoegd is. Deze relatieve bevoegdheid wordt bepaald door of de
zetel van het bestuursorgaan, of de woonplaats van de indiener van het beroepschrift. Hoger beroep
bij de bestuursrechter kan geschieden door de ABRvS, de CRvB of de CBb. Ex. artikel 8:105 is de
, ABRvS de algemene hoogste bestuursrechter. Het hoge beroep wordt bij haar ingesteld, tenzij de
wetgever een ander appelcollege heeft aangewezen. De CRvB oordeelt over hoger beroep in
socialezekerheidskwesties. Hetzelfde geldt voor beroep in ambtenarenzaken. Het CBb is de bijzondere
bestuursrechter voor het economisch bestuursrecht.
Hoofdstuk 17
Anders dan in het bestuursrecht kent het burgerlijk procesrecht geen verplichte voorprocedures die
voorafgaan aan de toegang tot de rechter. Bij de burgerlijke rechter dienen geschillen te worden
aangebracht door middel van een dagvaardingsprocedure die in de regel verplichte
procesvertegenwoordiging door een advocaat vereist. De burgerlijke rechter ontleent zijn
bevoegdheid om recht te spreken aan artikel 112 Gw. Om te kunnen oordelen over publiekrechtelijke
geschillen dient deze bepaling ruim te worden uitgelegd. De burgerlijke rechter verklaart zich
bevoegd indien de eiser zijn vordering baseert op een regel van privaatrecht. Een eiser wordt
niet-ontvankelijk verklaard in een civiele vordering, indien de wetgever in een andere wet een met
voldoende waarborgen omklede rechtsgang heeft opengesteld, waarbinnen de eiser hetzelfde of een
vergelijkbaar resultaat kan behalen als bij de burgerlijke rechter. Het leerstuk van de formele
rechtskracht speelt een rol bij de beoordeling van de rechtmatigheid van appellabele besluiten. Dit is
dus enkel het geval wanneer er sprake is van een besluit. Het leerstuk houdt in dat een
bestuursrechtelijk besluit rechtens onaantastbaar wordt als er geen rechtsmiddelen meer tegen open
staan. Is niet tegen overheidsbesluiten bestuursrechtelijk opgekomen of, wanneer daartegen wel is
opgekomen, maar het besluit door de rechter in stand is gelaten, dan moet van de rechtmatigheid
van dat overheidsbesluit worden uitgegaan. Een vordering bij de burgerlijke rechter over een kwestie
die men bij de bestuursrechter aan de orde kan stellen, strandt. Dit geldt ook wanneer deze weg wel
bewandeld is, maar het bestreden besluit uiteindelijk in stand is gebleven. Indien de burgerlijke
rechter bevoegd is om te oordelen over bestuurshandelingen, geldt het burgerlijk procesrecht.
Hoofdstuk 19
In geval van onrechtmatig handelen door de overheid beantwoord de rechter het eventuele recht op
schadevergoeding aan de hand van artikel 6:162. In dergelijke situatie moet er voldaan worden aan
de cumulatieve vereisten van het artikel, te weten onrechtmatigheid, toerekenbaarheid, causaal
verband, schade en relativiteit. Bestuursrechtelijke onrechtmatigheid is gelijk aan civielrechtelijke
onrechtmatigheid. Ook onrechtmatige wetgeving is vatbaar voor dergelijke vorderingen. Bij
exceptieve toetsing kan een appellant in een procedure tegen een appellabel besluit aanvoeren dat
een avv of een beleidsregel in strijd is met een hoger recht. De bestuursrechter oordeelt dan dus over
de rechtmatigheid van het besluit waarop de beschikking is gebaseerd. De overheid is daarnaast ook
aansprakelijk voor feitelijk onrechtmatig handelen. Moet de burgerlijke rechter de gestelde
onrechtmatigheid van overheidshandelen zelfstandig beoordelen, dan zal de burgerlijke rechter
daarbij met name hebben na te gaan of het overheidshandelen in strijd was met de wet, inclusief
geschreven dan wel ongeschreven beginselen van behoorlijk bestuur. Is daarvan geen sprake, dan zal
hij het overheidshandelen rechtmatig oordelen. In geval van appellabele besluiten wordt er wanneer
onrechtmatigheid is vastgesteld, in de meeste gevallen ook toerekenbaarheid aangenomen. Een
belangrijke uitzondering wordt gevormd door de gevallen waarbij een bestuursorgaan een bepaald
Het recht op toegang tot de rechter is een fundamenteel recht ex. artikel 6 EVRM. Iedereen heeft bij
de berechting van een strafbaar feit of bij een geschil over burgerlijke rechten en plichten recht op
toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter. Nederland kent een zeer ruime historie
betreffende de toegang tot de rechter als het gaat om geschillen op bestuurlijk gebied, dan wel met
de overheid. Tussen de bestuursrechter en de burgerlijke rechter bestaat een competentie verdeling.
Geschillen op grond van artikel 6:162 liggen voor aan de burgerlijke rechter. Geschillen op grond van
artikel 8:1 Awb liggen voor aan de bestuursrechter. Men heeft enkel toegang tot de bestuursrechter
wanneer er sprake is van een besluit in de zin van de Awb. Daar waar toepassing van de wet niet op
zijn plaats is, kan mediation een uitkomst bieden. Bij mediation gaan partijen aan tafel zitten met een
deskundige derde. Hij of zij schept met gerichte interventies werkbare verhoudingen, laat partijen
hun conflict verkennen en laat hen uiteindelijk onderhandelen over het resultaat.
Hoofdstuk 14
De rechter is meestal niet direct bevoegd om over een geschil te oordelen. Het bestuur moet eerst
zelf de kans krijgen om het besluit te heroverwegen. De belanghebbende dient eerst bezwaar te
maken bij het bestuursrecht in kwestie. Zonder voorafgaand bezwaar te hebben ingesteld, kan men
zich ook net beroepen op de bestuursrechter. Ex. artikel 1:5 Awb wordt onder bezwaar verstaan het
gebruik maken van de ingevolge een wettelijk voorschrift bestaande bevoegdheid, voorziening tegen
een besluit te vragen bij het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen. Naast bezwaar kan men
ook administratief beroep instellen. Dan dient men de aanvraag tot besluit opnieuw in bij een ander
bestuursorgaan dan dat er in eerste instantie geoordeeld heeft. Beroep bij de bestuursrechter is
hierop pas mogelijk wanneer de bestuurlijke voorprocedures hebben plaatsgevonden. Het
betreffende bestuursorgaan moet het aangevochten besluit in bezwaar beoordelen op
rechtmatigheid en doelmatigheid ex. artikel 7:11. Bezwaar wordt als de hoofdregel aangemerkt ten
opzichte van administratief beroep en geniet dan ook de algemene voorkeur.
Hoofdstuk 15
In artikel 8:1 is bepaald wanneer beroep kan worden ingesteld bij de bestuursrechter. Artikel 8:6 geeft
als hoofdregel aan dat het beroep bij de rechtbank wordt ingesteld. De bestuursrechter heeft alleen
rechtsmacht om over besluiten te oordelen. Dit is het geval in geschillen met betrekking tot
beschikkingen, besluiten van algemene strekking en het genoemde in artikel 8:2. De bestuursrechter
is verder bevoegd te oordelen over een schriftelijke weigering om een besluit te nemen of bij
niet-tijdige besluiten. Alleen een belanghebbende ex. artikel 1:2 kan beroep instellen.
Belanghebbende is degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken. Op grond van
artikel 6:13 kan geen beroep worden ingesteld door belanghebbenden aan wie redelijkerwijs kan
worden verweten in eerste instantie geen bezwaar te hebben gemaakt of administratief beroep te
hebben ingesteld, dan wel een zienswijze te hebben ingebracht. Artikel 8:7 jo. 8:8 Awb regelen welke
rechtbank bij een bepaald beroep bevoegd is. Deze relatieve bevoegdheid wordt bepaald door of de
zetel van het bestuursorgaan, of de woonplaats van de indiener van het beroepschrift. Hoger beroep
bij de bestuursrechter kan geschieden door de ABRvS, de CRvB of de CBb. Ex. artikel 8:105 is de
, ABRvS de algemene hoogste bestuursrechter. Het hoge beroep wordt bij haar ingesteld, tenzij de
wetgever een ander appelcollege heeft aangewezen. De CRvB oordeelt over hoger beroep in
socialezekerheidskwesties. Hetzelfde geldt voor beroep in ambtenarenzaken. Het CBb is de bijzondere
bestuursrechter voor het economisch bestuursrecht.
Hoofdstuk 17
Anders dan in het bestuursrecht kent het burgerlijk procesrecht geen verplichte voorprocedures die
voorafgaan aan de toegang tot de rechter. Bij de burgerlijke rechter dienen geschillen te worden
aangebracht door middel van een dagvaardingsprocedure die in de regel verplichte
procesvertegenwoordiging door een advocaat vereist. De burgerlijke rechter ontleent zijn
bevoegdheid om recht te spreken aan artikel 112 Gw. Om te kunnen oordelen over publiekrechtelijke
geschillen dient deze bepaling ruim te worden uitgelegd. De burgerlijke rechter verklaart zich
bevoegd indien de eiser zijn vordering baseert op een regel van privaatrecht. Een eiser wordt
niet-ontvankelijk verklaard in een civiele vordering, indien de wetgever in een andere wet een met
voldoende waarborgen omklede rechtsgang heeft opengesteld, waarbinnen de eiser hetzelfde of een
vergelijkbaar resultaat kan behalen als bij de burgerlijke rechter. Het leerstuk van de formele
rechtskracht speelt een rol bij de beoordeling van de rechtmatigheid van appellabele besluiten. Dit is
dus enkel het geval wanneer er sprake is van een besluit. Het leerstuk houdt in dat een
bestuursrechtelijk besluit rechtens onaantastbaar wordt als er geen rechtsmiddelen meer tegen open
staan. Is niet tegen overheidsbesluiten bestuursrechtelijk opgekomen of, wanneer daartegen wel is
opgekomen, maar het besluit door de rechter in stand is gelaten, dan moet van de rechtmatigheid
van dat overheidsbesluit worden uitgegaan. Een vordering bij de burgerlijke rechter over een kwestie
die men bij de bestuursrechter aan de orde kan stellen, strandt. Dit geldt ook wanneer deze weg wel
bewandeld is, maar het bestreden besluit uiteindelijk in stand is gebleven. Indien de burgerlijke
rechter bevoegd is om te oordelen over bestuurshandelingen, geldt het burgerlijk procesrecht.
Hoofdstuk 19
In geval van onrechtmatig handelen door de overheid beantwoord de rechter het eventuele recht op
schadevergoeding aan de hand van artikel 6:162. In dergelijke situatie moet er voldaan worden aan
de cumulatieve vereisten van het artikel, te weten onrechtmatigheid, toerekenbaarheid, causaal
verband, schade en relativiteit. Bestuursrechtelijke onrechtmatigheid is gelijk aan civielrechtelijke
onrechtmatigheid. Ook onrechtmatige wetgeving is vatbaar voor dergelijke vorderingen. Bij
exceptieve toetsing kan een appellant in een procedure tegen een appellabel besluit aanvoeren dat
een avv of een beleidsregel in strijd is met een hoger recht. De bestuursrechter oordeelt dan dus over
de rechtmatigheid van het besluit waarop de beschikking is gebaseerd. De overheid is daarnaast ook
aansprakelijk voor feitelijk onrechtmatig handelen. Moet de burgerlijke rechter de gestelde
onrechtmatigheid van overheidshandelen zelfstandig beoordelen, dan zal de burgerlijke rechter
daarbij met name hebben na te gaan of het overheidshandelen in strijd was met de wet, inclusief
geschreven dan wel ongeschreven beginselen van behoorlijk bestuur. Is daarvan geen sprake, dan zal
hij het overheidshandelen rechtmatig oordelen. In geval van appellabele besluiten wordt er wanneer
onrechtmatigheid is vastgesteld, in de meeste gevallen ook toerekenbaarheid aangenomen. Een
belangrijke uitzondering wordt gevormd door de gevallen waarbij een bestuursorgaan een bepaald
