Samenvatting HC’s FP, Franca Beenen
HC1: Inleiding
Middelengebruik misschien wel meest relevantie stoornis in strafrecht.
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
wanneer het in de DSM-5 staat (Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders)
Eerdere edities: minder stoornissen
o Nieuwe stoornissen ontdekt of uitgevonden?
o Gecreëerd want je kan het opnieuw indelen; bepaald gedrag zijn we
stoornissen gaan noemen
o Anderen zeggen het wordt ontdekt
Andere classificatiesystemen lijken erg op de DSM-V
Definitie psychiatrische stoornis volgens DSM-V:
“Een psychische stoornis is een syndroom gekenmerkt door klinisch significante symptomen
op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon,
dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychische functioneren.
Psychische stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk en/of
beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke
bezigheden.”
Syndroom: Verzameling aan klachten die samen vaker voorkomen, maar die niet
altijd dezelfde oorzaak hebben. Bv. Stemmen horen kan door verschillende dingen
(pscyhopatie, depressie etc.)
Klinisch significante symptomen: Iemand is er ziek van, je hebt er echt last van.
Op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een
persoon: 3G’s: gedachten, gevoel, en/of gedrag. Bv. Iemand die paranoïde is:
negatieve gedachten, impulsiviteit bij gedrag.
Uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen: het syndroom wordt veroorzaakt doordat er echt een
stoornis aan ten grondslag ligt.
Gewoonlijk (tentamenvraag!): Normaal definitie sluitend, maar hier dus open norm
(waarom?)
Significante lijdensdruk en/of beperkingen in het functioneren op sociaal of
beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke bezigheden: Je hebt er zelf veel last
van of de omgeving. Bv. Narcistische persoonlijkheid. Geen stoornis tot je er
problemen van ondervindt (tentamenvraag!)
Dus 5 criteria voor classificeren of er sprake is van een psychische stoornis:
een syndroom;
met klinisch significante symptomen;
op het gebied van cognitieve functies, emotieregulatie of gedrag;
met de oorzaak/oorzaken liggend op psychologisch, biologisch en/of
ontwikkelingsgebied;
en leidend tot klinisch significante lijdensdruk of substantiële beperking in het
functioneren.
1
,Definitie wat níet een psychiatrische stoornis is volgens DSM-5:
“Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies, bijvoorbeeld het overlijden van
een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is geen psychische
stoornis. Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten die
zich vooral afspelen tussen een individu en de maatschappij zijn geen psychische
stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is van disfunctioneren van het
individu, zoals in het voorgaande wordt beschreven.”
Dus het is niet:
Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies, bijvoorbeeld het
overlijden van een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd,
is geen psychische stoornis.
Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten die
zich vooral afspelen tussen individu en de maatschappij zijn geen psychische
stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is van disfunctioneren van
het individu, zoals in het voorgaande wordt beschreven.
o Als je een overtuiging hebt is dat geen stoornis.
o Probleem: Als je in communistische staat woont, en iemand gelooft totaal iets
anders: ‘’jij spoort niet’’. Dan kan iemand opgenomen worden.
o Belangrijk om te benadrukken dat er dus altijd risico is van misbruik.
Stoornissen in vogelvlucht:
Psycho-organische stoornissen: afwijking in de hersenen ofwel wordt vastgesteld,
ofwel een hersenziekte in engere zin wordt verondersteld vaak neurologische
stoornissen, bv dementie
Psychotische verschijnselen (wanen en hallucinaties)
o Wanen: stoornissen in het denken, je denkt dat iets het geval is (je denkt dat
je achtervolgd wordt)
o Hallucinatie: een sensorische waarneming waarbij je iets waarneemt wat er
niet is, vaak met echtheidsbeleving: je denkt dat het echt is. (je hoort stemmen
die achtervolgingswaan beamen) Kan met elk zintuig, maar auditief en visueel
komen meeste voor.
o Gaat vaak samen
Stoornissen alcohol/drugs
Schizofrenie/psychosen (zijn wel verschillend)
Stemmingsstoornissen (depressie / manie), bv bipolair als deze 2 samen komen
Angststoornissen (paniekstoornis, sociale fobie). PTSS is meer trauma dan angst,
maar valt hieronder. PTSS is forensisch erg relevant, de andere angstoornissen
minder.
Eetstoornissen (lage forenische relevantie)
Seksuele stoornissen (weinig in reguliere psychiatrie, maar forensisch juist erg
relevant)
Slaapstoornis (bij veel stoornissen raak je ook slaapgestoord)
Impulscontrole stoornissen, bv agressie
Persoonlijkheidsstoornissen. Impulscontrole kan hierbij een rol spelen:
o Antisociale persoonlijkheidsstoornis = problemen met impulscontrole &
gewetenloosheid.
o Borderline
2
, o Narcisme: Probleem in psychiatrie: ze vinden dat ze bepaalde rechten
hebben, zoals een soort voorkeursbehandeling, en daarmee samenhangend
zijn ze makkelijk krenkbaar (=het valt snel verkeerd).
Stoornissen bij kinderen en adolescenten (kunnen ook in volwassenheid voorkomen).
Beter: ontwikkelingsstoornis. Bv ADHD en autisme spectrum stoornis.
Age-crime curve
Piek van crime is in adolescentie, eerste
aanraking met politie op hoge leeftijd is
bijzonder. Dementie kan hierop een
uitzondering zijn (zie bv afpersen John en
Linda de Mol, die had frontotemporal
dementie: frontale en temporale kwab
aangedaan, veel ruimte tussen je hersenen dingen ofzo)
Psycho-organische stoornissen
Phineas Gage (1823-1860): met staaf schedel doorboord:
hersenschade. Veranderde van plichtsgetrouwe werkenemer naar
iemand die te laat kwam en impulsiever was. Frontale kwab en
wat dit met ons gedrag doet is toen belangrijk geworden.
Door Alzheimer veranderd het brein ook totaal, we weten niet hoe
het ontstaat en wat we eraan kunnen doen
Ongelukken waarbij je de schade niet kan zien: 60% van de
gevangen hebben niet aangeboren hersenletsel door vallen en
vechter bv. Houdt niet in dat niemand toerekeningsvatbaar is, maar wel belangrijk
rekening houden met cognitive problemen van mensen
Cautionary Statement for Forensic Use of DSM-5 (betreft toerekeningsvatbaarheid):
“However, the use of DSM-5 should be informed by an awareness of the risks and limitations
of its use in forensic settings. When DSM-5 categories, criteria, and textual descriptions are
employed for forensic purposes, there is a risk that diagnostic information will be misused or
misunderstood. These dangers arise because of the imperfect fit between the questions of
ultimate concern to the law and the information contained in a clinical diagnosis. In most
situations, the clinical diagnosis of a DSM-5 mental disorder such as intellectual disability
(intellectual developmental disorder), schizophrenia, major neurocognitive disorder, gambling
disorder, or pedophilic disorder does not imply that an individual with such a condition meets
legal criteria for the presence of a mental disorder or a specified legal standard (e.g., for
competence, criminal responsibility, or disability).”
Casus:
Vrouw duwt dochter van bijenkorf en springt zelf ook, op een openbare plek dus
onderzoeken; eenmalige paranoïde psychose. Volledig ontoerekningsvatgbaar dus geen
vervolging. Kans op recivdive laag dus geen tbs.
Psychose = stoornis in realiteitstoetsing
Waan: stoornis in inhoud van het denken ‘’denkt dat iets het geval is’’.
Hallucinatie: sensorische gewaarwording zonder zintuiglijke input (kan in elke
zintuiglijke modaliteit)
Juridische criteria toerekeningsvatbaarheid
3
, Na Thijs H. kwam deze criteria: Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2023:1295
“De feitenrechter kan op grond van artikel 39 Sr beslissen dat het tenlastegelegde feit niet
aan de verdachte kan worden toegerekend als ten tijde van dat feit bij de verdachte sprake
was van een stoornis als deze bedoeld in deze bepaling en de verdachte als gevolg van die
stoornis niet kon begrijpen dat dat feit wederrechtelijk was of niet in staat was in
overeenstemming te handelen met zijn begrip van de wederrechtelijkheid van dat feit.”
Hieruit komt het volgende beoordelingskader m.b.t. ontoerekeningsvatbaarheid naar voren:
Inzicht in wederrechtelijkheid: besef hebben van het feit dat hij/zij iets doet dat
tegen het recht in gaat.
o Maar dude kritiek: gaat meer om of het moreel goed of verkeerd is.
Vermogen om naar dit inzicht te handelen:
o Wel goed, ook gedragscontrole.
o Als je stemmen hoort en weet dat het fout is, maar niet in staat bent anders te
handelen.
Schizofrenie
Ookwel psychosegevoeligheid, want de diagnose schizofrenie werd als verlammend ervaren,
dat ze geen goed leven meer kunnen hebben.
Psychose (wanen/hallucinaties)
Functioneren (sterk) verminderd.
Langer durend: vaak elkaar opvolgende psychotische episoden zonder (volledig)
herstel.
Schizofrenie IS NIET meervoudige persoonlijkheidsstoornis.
Doorwerking stoornis in delict
mate van toerekeningsvatbaarheid
Als er een stoornis was, in welke mate had deze invloed op het delict?
Tentamen: stoornis, meerdere delicten, zeg iets over hoe nauw de
toerekeningsvatbaarheid zit met betrekking tot delicten, op grond van de doorwerking
van de stoornis.
Kijken naar specifieke symptomen: Waan over dit en dit, vanuit die waan, delict.
Aantal termen:
Differentiaaldiagnosen: zouden verschillende dingen kunnen zijn.
o Impulscontrole (en emotieregulatie) heeft allerlei verschillende vormen.
o Ook in relatie tot middelengebruik.
Culpa in causa: als jij door drugs te nemen jezelf psychotisch hebt gemaakt, dan zal
het feit dat jij (terwijl je wist dat je drugs innam, dat kon leiden tot bv geweld) toch
toegerekend worden.
HC2: Inleiding juridische kaders
De stoornis in de strafrechtspleging.
4
HC1: Inleiding
Middelengebruik misschien wel meest relevantie stoornis in strafrecht.
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
wanneer het in de DSM-5 staat (Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders)
Eerdere edities: minder stoornissen
o Nieuwe stoornissen ontdekt of uitgevonden?
o Gecreëerd want je kan het opnieuw indelen; bepaald gedrag zijn we
stoornissen gaan noemen
o Anderen zeggen het wordt ontdekt
Andere classificatiesystemen lijken erg op de DSM-V
Definitie psychiatrische stoornis volgens DSM-V:
“Een psychische stoornis is een syndroom gekenmerkt door klinisch significante symptomen
op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon,
dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychische functioneren.
Psychische stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk en/of
beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke
bezigheden.”
Syndroom: Verzameling aan klachten die samen vaker voorkomen, maar die niet
altijd dezelfde oorzaak hebben. Bv. Stemmen horen kan door verschillende dingen
(pscyhopatie, depressie etc.)
Klinisch significante symptomen: Iemand is er ziek van, je hebt er echt last van.
Op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een
persoon: 3G’s: gedachten, gevoel, en/of gedrag. Bv. Iemand die paranoïde is:
negatieve gedachten, impulsiviteit bij gedrag.
Uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen: het syndroom wordt veroorzaakt doordat er echt een
stoornis aan ten grondslag ligt.
Gewoonlijk (tentamenvraag!): Normaal definitie sluitend, maar hier dus open norm
(waarom?)
Significante lijdensdruk en/of beperkingen in het functioneren op sociaal of
beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke bezigheden: Je hebt er zelf veel last
van of de omgeving. Bv. Narcistische persoonlijkheid. Geen stoornis tot je er
problemen van ondervindt (tentamenvraag!)
Dus 5 criteria voor classificeren of er sprake is van een psychische stoornis:
een syndroom;
met klinisch significante symptomen;
op het gebied van cognitieve functies, emotieregulatie of gedrag;
met de oorzaak/oorzaken liggend op psychologisch, biologisch en/of
ontwikkelingsgebied;
en leidend tot klinisch significante lijdensdruk of substantiële beperking in het
functioneren.
1
,Definitie wat níet een psychiatrische stoornis is volgens DSM-5:
“Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies, bijvoorbeeld het overlijden van
een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is geen psychische
stoornis. Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten die
zich vooral afspelen tussen een individu en de maatschappij zijn geen psychische
stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is van disfunctioneren van het
individu, zoals in het voorgaande wordt beschreven.”
Dus het is niet:
Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies, bijvoorbeeld het
overlijden van een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd,
is geen psychische stoornis.
Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel bijvoorbeeld) en conflicten die
zich vooral afspelen tussen individu en de maatschappij zijn geen psychische
stoornissen, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg is van disfunctioneren van
het individu, zoals in het voorgaande wordt beschreven.
o Als je een overtuiging hebt is dat geen stoornis.
o Probleem: Als je in communistische staat woont, en iemand gelooft totaal iets
anders: ‘’jij spoort niet’’. Dan kan iemand opgenomen worden.
o Belangrijk om te benadrukken dat er dus altijd risico is van misbruik.
Stoornissen in vogelvlucht:
Psycho-organische stoornissen: afwijking in de hersenen ofwel wordt vastgesteld,
ofwel een hersenziekte in engere zin wordt verondersteld vaak neurologische
stoornissen, bv dementie
Psychotische verschijnselen (wanen en hallucinaties)
o Wanen: stoornissen in het denken, je denkt dat iets het geval is (je denkt dat
je achtervolgd wordt)
o Hallucinatie: een sensorische waarneming waarbij je iets waarneemt wat er
niet is, vaak met echtheidsbeleving: je denkt dat het echt is. (je hoort stemmen
die achtervolgingswaan beamen) Kan met elk zintuig, maar auditief en visueel
komen meeste voor.
o Gaat vaak samen
Stoornissen alcohol/drugs
Schizofrenie/psychosen (zijn wel verschillend)
Stemmingsstoornissen (depressie / manie), bv bipolair als deze 2 samen komen
Angststoornissen (paniekstoornis, sociale fobie). PTSS is meer trauma dan angst,
maar valt hieronder. PTSS is forensisch erg relevant, de andere angstoornissen
minder.
Eetstoornissen (lage forenische relevantie)
Seksuele stoornissen (weinig in reguliere psychiatrie, maar forensisch juist erg
relevant)
Slaapstoornis (bij veel stoornissen raak je ook slaapgestoord)
Impulscontrole stoornissen, bv agressie
Persoonlijkheidsstoornissen. Impulscontrole kan hierbij een rol spelen:
o Antisociale persoonlijkheidsstoornis = problemen met impulscontrole &
gewetenloosheid.
o Borderline
2
, o Narcisme: Probleem in psychiatrie: ze vinden dat ze bepaalde rechten
hebben, zoals een soort voorkeursbehandeling, en daarmee samenhangend
zijn ze makkelijk krenkbaar (=het valt snel verkeerd).
Stoornissen bij kinderen en adolescenten (kunnen ook in volwassenheid voorkomen).
Beter: ontwikkelingsstoornis. Bv ADHD en autisme spectrum stoornis.
Age-crime curve
Piek van crime is in adolescentie, eerste
aanraking met politie op hoge leeftijd is
bijzonder. Dementie kan hierop een
uitzondering zijn (zie bv afpersen John en
Linda de Mol, die had frontotemporal
dementie: frontale en temporale kwab
aangedaan, veel ruimte tussen je hersenen dingen ofzo)
Psycho-organische stoornissen
Phineas Gage (1823-1860): met staaf schedel doorboord:
hersenschade. Veranderde van plichtsgetrouwe werkenemer naar
iemand die te laat kwam en impulsiever was. Frontale kwab en
wat dit met ons gedrag doet is toen belangrijk geworden.
Door Alzheimer veranderd het brein ook totaal, we weten niet hoe
het ontstaat en wat we eraan kunnen doen
Ongelukken waarbij je de schade niet kan zien: 60% van de
gevangen hebben niet aangeboren hersenletsel door vallen en
vechter bv. Houdt niet in dat niemand toerekeningsvatbaar is, maar wel belangrijk
rekening houden met cognitive problemen van mensen
Cautionary Statement for Forensic Use of DSM-5 (betreft toerekeningsvatbaarheid):
“However, the use of DSM-5 should be informed by an awareness of the risks and limitations
of its use in forensic settings. When DSM-5 categories, criteria, and textual descriptions are
employed for forensic purposes, there is a risk that diagnostic information will be misused or
misunderstood. These dangers arise because of the imperfect fit between the questions of
ultimate concern to the law and the information contained in a clinical diagnosis. In most
situations, the clinical diagnosis of a DSM-5 mental disorder such as intellectual disability
(intellectual developmental disorder), schizophrenia, major neurocognitive disorder, gambling
disorder, or pedophilic disorder does not imply that an individual with such a condition meets
legal criteria for the presence of a mental disorder or a specified legal standard (e.g., for
competence, criminal responsibility, or disability).”
Casus:
Vrouw duwt dochter van bijenkorf en springt zelf ook, op een openbare plek dus
onderzoeken; eenmalige paranoïde psychose. Volledig ontoerekningsvatgbaar dus geen
vervolging. Kans op recivdive laag dus geen tbs.
Psychose = stoornis in realiteitstoetsing
Waan: stoornis in inhoud van het denken ‘’denkt dat iets het geval is’’.
Hallucinatie: sensorische gewaarwording zonder zintuiglijke input (kan in elke
zintuiglijke modaliteit)
Juridische criteria toerekeningsvatbaarheid
3
, Na Thijs H. kwam deze criteria: Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2023:1295
“De feitenrechter kan op grond van artikel 39 Sr beslissen dat het tenlastegelegde feit niet
aan de verdachte kan worden toegerekend als ten tijde van dat feit bij de verdachte sprake
was van een stoornis als deze bedoeld in deze bepaling en de verdachte als gevolg van die
stoornis niet kon begrijpen dat dat feit wederrechtelijk was of niet in staat was in
overeenstemming te handelen met zijn begrip van de wederrechtelijkheid van dat feit.”
Hieruit komt het volgende beoordelingskader m.b.t. ontoerekeningsvatbaarheid naar voren:
Inzicht in wederrechtelijkheid: besef hebben van het feit dat hij/zij iets doet dat
tegen het recht in gaat.
o Maar dude kritiek: gaat meer om of het moreel goed of verkeerd is.
Vermogen om naar dit inzicht te handelen:
o Wel goed, ook gedragscontrole.
o Als je stemmen hoort en weet dat het fout is, maar niet in staat bent anders te
handelen.
Schizofrenie
Ookwel psychosegevoeligheid, want de diagnose schizofrenie werd als verlammend ervaren,
dat ze geen goed leven meer kunnen hebben.
Psychose (wanen/hallucinaties)
Functioneren (sterk) verminderd.
Langer durend: vaak elkaar opvolgende psychotische episoden zonder (volledig)
herstel.
Schizofrenie IS NIET meervoudige persoonlijkheidsstoornis.
Doorwerking stoornis in delict
mate van toerekeningsvatbaarheid
Als er een stoornis was, in welke mate had deze invloed op het delict?
Tentamen: stoornis, meerdere delicten, zeg iets over hoe nauw de
toerekeningsvatbaarheid zit met betrekking tot delicten, op grond van de doorwerking
van de stoornis.
Kijken naar specifieke symptomen: Waan over dit en dit, vanuit die waan, delict.
Aantal termen:
Differentiaaldiagnosen: zouden verschillende dingen kunnen zijn.
o Impulscontrole (en emotieregulatie) heeft allerlei verschillende vormen.
o Ook in relatie tot middelengebruik.
Culpa in causa: als jij door drugs te nemen jezelf psychotisch hebt gemaakt, dan zal
het feit dat jij (terwijl je wist dat je drugs innam, dat kon leiden tot bv geweld) toch
toegerekend worden.
HC2: Inleiding juridische kaders
De stoornis in de strafrechtspleging.
4
