Samenvatting portaal
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs
1.1 Waarom (taal)onderwijs?
1.1.1 Kernfuncties
Onderwijs bestaat uit drie kernfuncties:
- Kwalificatie
- Socialisatie
- Subjectivering
Kwalificatie
Kwalificatie is het zich eigen maken van kennis, vaardigheden en houdingen die leerlingen
kwalificeren voor het leven in onze maatschappij en het uitoefenen van bijvoorbeeld een beroep.
Voor taalonderwijs gaat het dan om basale kennis van de taal en de taalvaardigheden spreken,
schrijven, lezen en luisteren. Het doel van onderwijs is om leerlingen basiskwalificaties te leren,
oftewel kennis en vaardigheden die we allemaal nodig hebben.
Socialisatie
Socialisatie is het voorbereid worden op een leven als lid van een gemeenschap met eigen tradities,
gewoonten, regels en praktijken. Socialisatie is het proces waarbij iemand bewust en onbewust
cultuurkenmerken van een groep overneemt. De basisschool is voor socialisatie een belangrijke plek
om kenmerken van de Nederlandse cultuur te leren.
Subjectivering
Subjectivering is de vorming van een persoon. Dit is een filosofische aanduiding voor
persoonsvorming waarbij de mens als subject wordt gezien en niet als object waarover andere
mensen beslissen wat ze met dat ‘ding’ (object) willen doen. De basisschool draagt eraan bij dat
leerlingen zicht bewust worden van hun verantwoordelijkheid en dat ze ruimte krijgen om zich
aangesproken te voelen door hun omgeving, die een moreel appel op hen doet.
1.1.2 Kernfuncties en taalonderwijs
Taalonderwijs staat in dienst van deze functies van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en
subjectivering. We geven taalonderwijs op de basisscholen in de eerste plaats om leerlingen beter te
leren spreken en luister, schrijven en lezen. Daartoe laten we leerlingen oefenen in deze
taalvaardigheden en stellen we bepaalde kennis over taal aan de orde die we belangrijk vinden
omdat leerlingen daarmee betere taalgebruikers worden. Daardoor kunnen ze ook gemakkelijker
inhouden van anderen vakken verwerven.
Een andere reden om taalonderwijs te geven is dat taal nu eenmaal een belangrijk element is van
onze cultuur. We geven leerlingen ook onderwijs over taal. Tenslotte geven we taalonderwijs omdat
leerlingen door taal zichzelf leren kennen en uitdrukken.
1.2 Visies
1.2.1 Visies op leren
Wie onderwijs geeft, en taalonderwijs in het bijzonder, doet dat vanuit opvattingen over hoe dat het
best kan. Soms blijven die opvattingen impliciet. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer een bepaalde
1
,methode strak wordt gebruikt, zonder dat de leerkracht goed heeft nagedacht over de vraag waarom
nu juist deze leerstof is gekozen en op deze manier wordt aangeboden. Maar vaak denken de
leerkrachten en zijn collega’s wel na over het onderwijs dat ze geven en dan wordt de visie op
onderwijs expliciet geformuleerd, bijvoorbeeld op de website van de school of in het schoolplan.
1.2.2 Visies op taalonderwijs
Er zijn acht belangrijke visies op taalonderwijs:
- Traditioneel taalonderwijs
- Thematisch-cursorisch taalonderwijs
- Taal bij alle vakken
- Communicatief taalonderwijs
- Whole-language benadering
- Strategisch taalonderwijs
- Taakgericht taalonderwijs
- Interactief taalonderwijs
Traditioneel taalonderwijs
Bij traditioneel taalonderwijs wordt taal gezien als een belangrijke drager van onze cultuur. Taal
bestaat uit een aantal deelvaardigheden die in het onderwijs geïsoleerd aangeleerd worden. In het
traditioneel onderwijs ligt de nadruk op schriftelijke vaardigheden, en daarbinnen op vormaspecten.
Grammatica is belangrijk, want een goede beheersing leidt tot een betere taalbeheersing, zo is de
veronderstelling. Wat leerlingen aan grammatica moeten leren, is afgeleid van oude, academische
tradities. De ontleding in zinsdelen (redekundige ontleding) en de benoeming van woordsoorten
(taalkundige ontleding).
Bij schrijven ligt een sterk accent op de vorming van taal, met name op spelling. Leerlingen leren
systematisch de schrijfwijze van woorden. Bij lezen ligt een nadruk op de techniek van het lezen:
leestechniek, leesbegrip een leesbeleving worden precies uit elkaar gehouden. Er is weinig aandacht
voor het domein spreken en luisteren.
Thematisch-cursorisch taalonderwijs
Uitgangspunt van thematisch-cursorisch taalonderwijs is dat leerlingen vooral taal leren door taal te
gebruiken in zinvolle gebruikssituaties. Leerlingen werken zoveel mogelijk vanuit bepaalde thema’s
met taal. Naast thematische activiteiten zijn er cursorische activiteiten waarbij leerlingen vak
onderdelen oefenen die wel belangrijk worden geacht, maar die niet in het kader van thema kunnen
worden geleerd en geoefend, bijvoorbeeld technisch lezen, spelling en grammatica.
Taal bij alle vakken
In de visie taal bij alle vakken wordt ervan uitgegaan dat taal meer is dan materie die geleerd moet
worden en dat je door middel van taal kunt leren. Taal gebruik je voor het leren van nieuwe
inhouden en voor het verkrijgen van nieuwe inzichten. De leerkracht is sterk gericht op interactie
met de groep. De leerkracht probeert door uitgekiende instructies en goed omschreven taalraken het
denkproces bij leerlingen te ontwikkelen.
Communicatief taalonderwijs
Bij communicatief taalonderwijs staat centraal dat leerlingen leren om goed mondeling en schriftelijk
te communiceren. Het accent ligt op leren spreken, luisteren, schrijven en lezen vanuit de gedachte:
zender boodschap (de tekst) ontvanger. Leerkrachten die vanuit deze visie werken creëren
reële communicatieve situaties zoals die zich ook buiten de school kunnen voordoen.
2
, Whole-languagebenadering
Deze visie gaat ervan uit dat het voor leerlingen onnatuurlijk is om taal op te delen in kleinere
eenheden (domeinen) die apart aangeleerd worden. Taal wordt niet in hapklare stukjes aangeboden
maar taal in het geheel. De werkvorm ‘taalronde’ is hier een voorbeeld van.
Strategisch taalonderwijs
Het strategisch taalonderwijs is gebaseerd op de visie dat leerlingen voor het uitvoeren van
communicatieve taken strategieën moeten leren beheersen. In het taalonderwijs worden de
belangrijkste strategieën uitgelegd, gedefinieerd en aangeleerd. Leerlingen krijgen procedures
aangereikt, bijvoorbeeld in de vorm van een stappenplan.
Taakgericht taalonderwijs
Taakgericht onderwijs gaat uit van het idee dat leerlinge niet alleen taal leren om er taken mee te
kunnen uitvoeren, maar dat ze taal leren juist ook door zulke taken uit te voeren. In deze visie vindt
onderwijs plaats vanuit taken die leerlingen zelf inhoudelijk interessant vinden. Het is noodzakelijk
dat leerlingen geconfronteerd worden met dingen die ze eigenlijk nog niet kunnen, uitdaging, anders
leren ze weinig bij.
Interactief taalonderwijs
Interactief taalonderwijs gaat ervan uit dat leerlingen taal het beste leren in een krachtige
leeromgeving waarbij rekening wordt gehouden met hun individuele verschillen en behoeften. Bij
deze vorm van taalonderwijs staan betrokkenheid en activiteit centraal. Interactief taalonderwijs
bestaat uit drie manieren van leren: betekenisvol leren, sociaal leren en strategisch leren.
- Betekenisvol leren: kinderen leren het best in contexten die voor hen belangrijk zijn.
- Sociaal leren: leerlingen in samenspraak en samenwerking met anderen.
- Strategisch leren: leerlingen hebben concrete strategieën nodig om bepaalde taalproblemen
op een efficiënte wijze op te lossen.
1.3 Inhouden en doelen
1.3.1 Inhouden
Als ze op basisschool komen kennen ze taalvaardigheden
spreken en luisteren al behoorlijk. Voor lezen, schrijven en
spellen is instructie nodig.
Woordenschat: is cruciaal voor taalvaardigheid.
Jeugdliteratuur: via boeken maken kinderen kennis met de
wereld waarin ze leven.
Taalbeschouwing: het leren nadenken over taal: bijv. taalgebruik
van studenten die aan de pabo studeren is anders dan studenten
die rechten studeren.
Andere onderdelen die met taalbeschouwing te maken hebben: tegenstelling- synoniem, voltooid
deelwoord, grammatica, rijmen etc.
3
Hoofdstuk 1 Taalonderwijs
1.1 Waarom (taal)onderwijs?
1.1.1 Kernfuncties
Onderwijs bestaat uit drie kernfuncties:
- Kwalificatie
- Socialisatie
- Subjectivering
Kwalificatie
Kwalificatie is het zich eigen maken van kennis, vaardigheden en houdingen die leerlingen
kwalificeren voor het leven in onze maatschappij en het uitoefenen van bijvoorbeeld een beroep.
Voor taalonderwijs gaat het dan om basale kennis van de taal en de taalvaardigheden spreken,
schrijven, lezen en luisteren. Het doel van onderwijs is om leerlingen basiskwalificaties te leren,
oftewel kennis en vaardigheden die we allemaal nodig hebben.
Socialisatie
Socialisatie is het voorbereid worden op een leven als lid van een gemeenschap met eigen tradities,
gewoonten, regels en praktijken. Socialisatie is het proces waarbij iemand bewust en onbewust
cultuurkenmerken van een groep overneemt. De basisschool is voor socialisatie een belangrijke plek
om kenmerken van de Nederlandse cultuur te leren.
Subjectivering
Subjectivering is de vorming van een persoon. Dit is een filosofische aanduiding voor
persoonsvorming waarbij de mens als subject wordt gezien en niet als object waarover andere
mensen beslissen wat ze met dat ‘ding’ (object) willen doen. De basisschool draagt eraan bij dat
leerlingen zicht bewust worden van hun verantwoordelijkheid en dat ze ruimte krijgen om zich
aangesproken te voelen door hun omgeving, die een moreel appel op hen doet.
1.1.2 Kernfuncties en taalonderwijs
Taalonderwijs staat in dienst van deze functies van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en
subjectivering. We geven taalonderwijs op de basisscholen in de eerste plaats om leerlingen beter te
leren spreken en luister, schrijven en lezen. Daartoe laten we leerlingen oefenen in deze
taalvaardigheden en stellen we bepaalde kennis over taal aan de orde die we belangrijk vinden
omdat leerlingen daarmee betere taalgebruikers worden. Daardoor kunnen ze ook gemakkelijker
inhouden van anderen vakken verwerven.
Een andere reden om taalonderwijs te geven is dat taal nu eenmaal een belangrijk element is van
onze cultuur. We geven leerlingen ook onderwijs over taal. Tenslotte geven we taalonderwijs omdat
leerlingen door taal zichzelf leren kennen en uitdrukken.
1.2 Visies
1.2.1 Visies op leren
Wie onderwijs geeft, en taalonderwijs in het bijzonder, doet dat vanuit opvattingen over hoe dat het
best kan. Soms blijven die opvattingen impliciet. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer een bepaalde
1
,methode strak wordt gebruikt, zonder dat de leerkracht goed heeft nagedacht over de vraag waarom
nu juist deze leerstof is gekozen en op deze manier wordt aangeboden. Maar vaak denken de
leerkrachten en zijn collega’s wel na over het onderwijs dat ze geven en dan wordt de visie op
onderwijs expliciet geformuleerd, bijvoorbeeld op de website van de school of in het schoolplan.
1.2.2 Visies op taalonderwijs
Er zijn acht belangrijke visies op taalonderwijs:
- Traditioneel taalonderwijs
- Thematisch-cursorisch taalonderwijs
- Taal bij alle vakken
- Communicatief taalonderwijs
- Whole-language benadering
- Strategisch taalonderwijs
- Taakgericht taalonderwijs
- Interactief taalonderwijs
Traditioneel taalonderwijs
Bij traditioneel taalonderwijs wordt taal gezien als een belangrijke drager van onze cultuur. Taal
bestaat uit een aantal deelvaardigheden die in het onderwijs geïsoleerd aangeleerd worden. In het
traditioneel onderwijs ligt de nadruk op schriftelijke vaardigheden, en daarbinnen op vormaspecten.
Grammatica is belangrijk, want een goede beheersing leidt tot een betere taalbeheersing, zo is de
veronderstelling. Wat leerlingen aan grammatica moeten leren, is afgeleid van oude, academische
tradities. De ontleding in zinsdelen (redekundige ontleding) en de benoeming van woordsoorten
(taalkundige ontleding).
Bij schrijven ligt een sterk accent op de vorming van taal, met name op spelling. Leerlingen leren
systematisch de schrijfwijze van woorden. Bij lezen ligt een nadruk op de techniek van het lezen:
leestechniek, leesbegrip een leesbeleving worden precies uit elkaar gehouden. Er is weinig aandacht
voor het domein spreken en luisteren.
Thematisch-cursorisch taalonderwijs
Uitgangspunt van thematisch-cursorisch taalonderwijs is dat leerlingen vooral taal leren door taal te
gebruiken in zinvolle gebruikssituaties. Leerlingen werken zoveel mogelijk vanuit bepaalde thema’s
met taal. Naast thematische activiteiten zijn er cursorische activiteiten waarbij leerlingen vak
onderdelen oefenen die wel belangrijk worden geacht, maar die niet in het kader van thema kunnen
worden geleerd en geoefend, bijvoorbeeld technisch lezen, spelling en grammatica.
Taal bij alle vakken
In de visie taal bij alle vakken wordt ervan uitgegaan dat taal meer is dan materie die geleerd moet
worden en dat je door middel van taal kunt leren. Taal gebruik je voor het leren van nieuwe
inhouden en voor het verkrijgen van nieuwe inzichten. De leerkracht is sterk gericht op interactie
met de groep. De leerkracht probeert door uitgekiende instructies en goed omschreven taalraken het
denkproces bij leerlingen te ontwikkelen.
Communicatief taalonderwijs
Bij communicatief taalonderwijs staat centraal dat leerlingen leren om goed mondeling en schriftelijk
te communiceren. Het accent ligt op leren spreken, luisteren, schrijven en lezen vanuit de gedachte:
zender boodschap (de tekst) ontvanger. Leerkrachten die vanuit deze visie werken creëren
reële communicatieve situaties zoals die zich ook buiten de school kunnen voordoen.
2
, Whole-languagebenadering
Deze visie gaat ervan uit dat het voor leerlingen onnatuurlijk is om taal op te delen in kleinere
eenheden (domeinen) die apart aangeleerd worden. Taal wordt niet in hapklare stukjes aangeboden
maar taal in het geheel. De werkvorm ‘taalronde’ is hier een voorbeeld van.
Strategisch taalonderwijs
Het strategisch taalonderwijs is gebaseerd op de visie dat leerlingen voor het uitvoeren van
communicatieve taken strategieën moeten leren beheersen. In het taalonderwijs worden de
belangrijkste strategieën uitgelegd, gedefinieerd en aangeleerd. Leerlingen krijgen procedures
aangereikt, bijvoorbeeld in de vorm van een stappenplan.
Taakgericht taalonderwijs
Taakgericht onderwijs gaat uit van het idee dat leerlinge niet alleen taal leren om er taken mee te
kunnen uitvoeren, maar dat ze taal leren juist ook door zulke taken uit te voeren. In deze visie vindt
onderwijs plaats vanuit taken die leerlingen zelf inhoudelijk interessant vinden. Het is noodzakelijk
dat leerlingen geconfronteerd worden met dingen die ze eigenlijk nog niet kunnen, uitdaging, anders
leren ze weinig bij.
Interactief taalonderwijs
Interactief taalonderwijs gaat ervan uit dat leerlingen taal het beste leren in een krachtige
leeromgeving waarbij rekening wordt gehouden met hun individuele verschillen en behoeften. Bij
deze vorm van taalonderwijs staan betrokkenheid en activiteit centraal. Interactief taalonderwijs
bestaat uit drie manieren van leren: betekenisvol leren, sociaal leren en strategisch leren.
- Betekenisvol leren: kinderen leren het best in contexten die voor hen belangrijk zijn.
- Sociaal leren: leerlingen in samenspraak en samenwerking met anderen.
- Strategisch leren: leerlingen hebben concrete strategieën nodig om bepaalde taalproblemen
op een efficiënte wijze op te lossen.
1.3 Inhouden en doelen
1.3.1 Inhouden
Als ze op basisschool komen kennen ze taalvaardigheden
spreken en luisteren al behoorlijk. Voor lezen, schrijven en
spellen is instructie nodig.
Woordenschat: is cruciaal voor taalvaardigheid.
Jeugdliteratuur: via boeken maken kinderen kennis met de
wereld waarin ze leven.
Taalbeschouwing: het leren nadenken over taal: bijv. taalgebruik
van studenten die aan de pabo studeren is anders dan studenten
die rechten studeren.
Andere onderdelen die met taalbeschouwing te maken hebben: tegenstelling- synoniem, voltooid
deelwoord, grammatica, rijmen etc.
3
