Fundamenten van de psychologie
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie?
1.1: een definitie van psychologie
Psychologen proberen menselijk gedrag te begrijpen.
Psychologie = een wetenschap waarbij het gedrag bestudeerd wordt en
waarbij de gedragsevidentie (observatie van gedrag) gebruikt wordt om de
interne processen te begrijpen die aan dat gedrag ten grondslag liggen.
Psychologen proberen door systematische observatie van meetbare
kenmeren (het gedrag) inzicht te krijgen in de processen die niet
rechtstreeks te observeren zijn (interne processen)
Hermann Ebbinghaus = één van de pioniers van de psychologie
1.2: ontwikkelingen die de psychologie mogelijk gemaakt hebben
Rede, intuïtie en geloof
Filosofie in het oude Griekenland: de eerste belangrijke geschriften over
het functioneren van de mens werden gepubliceerd in de klassieke
oudheid. Belangrijk hierin waren de Griekse filosofen: Plato en Aristoteles.
Ze stelden zich vragen over het universum en de plaats van de mens
daarin.
Plato (428-347 v.C.): Observatie was minder belangrijk. Wiskunde was de
hoogste vorm van wijsheid die het dichtste de ideale wereld benaderde,
want getallen waren onveranderlijk en bewerkingen met getallen waren
mogelijk zonder referentie naar de concrete, zichtbare wereld.
Aristoteles (384-322 v.C.): hechtte meer belang aan observatie dan Plato,
maar ook hij vond dat ware kennis niet op observatie gebaseerd kon zijn.
Ook hij vond wiskunde de ideale wetenschap.
De rooms-katholieke kerk: na de val van het Romeinse Rij was de Rooms-
Katholieke kerk de belangrijkste hoeder van kennis in de westerse wereld.
Zij vertaalde geschriften van Plato en Aristoteles in een kerkelijke leer.
Doordat god garant stond voor de waarheid waren de geschriften van de
kerkvaders de meest betrouwbare bron van informatie.
Een nieuwe manier van denken: de overtuiging van de Grieken en de
Katholieke kerk dat ware kennis gebaseerd is op nadenken, intuïtief
aanvoelen en goddelijke ingevingen lijkt spontaan te ontstaan. Want we
vinden dit terug in alle beschavingen die los van elkaar zijn ontstaan.
1
,In Europa groeide echter een andere vorm van kennisvergaring (16de-17de
eeuw) die uniek was in de wereld -> de overtuiging dat ware kennis
gebaseerd is op systematische observatie en actief ingrijpen in de wereld.
Dit inzicht wordt de wetenschappelijke revolutie genoemd.
Factoren die rol spelen bij ontstaan van wetenschappelijke
revolutie:
- Verminderde macht van de Rooms-Katholieke kerk (reformatie)
- Herwaardering van handel en handenarbeid (eerst alleen geleerden)
- Uitvinding van boekdrukkunst (informatie vlugger verspreid +
geleerden niet meer bezig met overschrijven van manuscripten)
- Ontdekkingsreizen
- Confrontatie van Westerse Wereld met Islamitische en Chinese
beschaving
- Oprichting van universiteiten
- Periode van relatieve welvaart
De Copernicaanse revolutie: een belangrijke katalysator voor de
wetenschappelijke revolutie was de vaststelling dat de kalender niet meer
bleek te kloppen. De Juliaanse kalender (ingevoerd door Julius Caesar)
miste om de 134 jaar een dag. Eind van de 15de eeuw liepen we al 10
dagen achter. -> in 16de eeuw werd de juliaanse kalender vervangen door
gregoriaanse kalender.
Tijdens de zoektocht kwam een belangrijke axioma (grondstelling die
binnen een bepaald systeem of vakgebied als vanzelfsprekend en waar
wordt aangenomen, zonder dat het bewijs nodig heeft) ter discussie te
staan: de ‘demonstratie’ dat de aarde stilstond in het centrum van de
universum. (hoe kunnen mensen namelijk op de aarde staan, terwijl dat op
ander draaiende voorwerpen niet kan?
Nicolaus Copernicus opperde dat niet alle hemellichamen om de aarde
draaien, maar dat de aarde om de zon draait. Galileo Galilei verdedigde
zijn copernicaanse model met nieuwe observaties (met behulp van
telescoop). Isaac Newton werkte de inzichten verder uit met behulp van
wiskundige formules. Dit is het begin van de fysica (natuurwetenschap)
Copernicaanse revolutie = het inzicht dat de aarde niet het centrum
van het heelal vormde
Er werd geconcludeerd dat nieuwe kennis voort komt uit observaties en
experimenten en niet uit het bestuderen van oude meesters.
De Evolutietheorie:
een andere ontwikkeling in de 19de eeuw die een belangrijke rol speelde bij
het ontstaan van de psychologie, was de publicatie van de
2
,evolutietheorie door Charles Darwin = volgende de theorie waren
levende wezens het resultaat van een aanpassingsproces aan veranderde
omstandigheden.
Genetische variatie = elke soort bevat aangeboren individuele
verschillen, waardoor niet elke eigenschap in even grote maten aanwezig
is bij elk lid van de soort
Eigenschappen die goed aansluiten bij de omgeving, zorgen ervoor dat het
individu goed gedijt en veel nakomelingen heeft. Eigenschappen die niet
goed aansluiten bij de omgeving, verminderen de overlevings- en
voortplantingskansen van het individu = natuurlijke selectie
Wanneer individuen hun eigenschappen niet goed aanpassen aan de
omgeving, zullen ze uitsterven. Deze struggle for life en survival of the
fittest zorgen ervoor dat dieren en planten continu veranderen onder
invloed van de lokale omgeving.
1.3: Het ontstaan van de psychologie
Ontwikkelingen binnen de filosofie:
De eerste wetenschappers waren filosofen, ofwel natuurfilosofen. In zekere
zin was de wetenschappelijke revolutie een gevolg van het feit dat
filosofen in de 15de-16de eeuw opnieuw zelf kritisch begonnen te denken, in
plaats van alleen maar de klassieke filosofen en kerkvaders bestuderen en
becommentariëren.
Descartes: dualisme, rationalisme, nativisme, en een mechanische
kijk op de wereld
René Descartes was een filosoof en wiskundige. Hij was één van de eerste
die het eigen, onafhankelijke denken van de Griekse filosofen opnieuw op
de voorgrond plaatste. Hierbij ging hij uit van 3 principes:
- Dualisme = verwijst naar de overtuiging dat mensen uit 2
onafhankelijke elementen bestaan: lichaam en geest. De geest heeft
een vrije wil (is niet onderhevig aan natuurwetten) en vormt de kern
van het menselijk denken. Het lichaam is alleen maar het omhulsel
van de geest en heeft geen invloed op geest. -> visie sluit aan bij
beschouwingen van Plato en Katholieke Kerk.
- Rationalisme = stelt dat ware kennis gebaseerd is op de
rede(verstand) die door het toepassen van logica nieuwe informatie
afleidt uit de bestaande.
- Nativisme = overtuiging dat de mens aangeboren kennis heeft, die
het uitgangspunt vormt voor alle andere aangeleerde kennis
3
, De vierde en laatste opvatting is nieuw en is de overtuiging dat dat het
universum een machine is die wiskundig beschreven kon worden. god had
de machine gerecreëerd en in werking gesteld. Het menselijk lichaam was
een onderdeel daarvan en dus aan de natuurwetten onderworpen.
Daardoor kon het menselijk lichaam, in tegenstelling tot de geest,
wetenschappelijk bestudeerd worden.
Empirisme in plaats van rationalisme:
Vooral in Engeland groeide de onvrede met nativisme en rationalisme en
kwam er een tegenbeweging tot stand -> empirisme = volgende deze
beweging wordt de inhoud van de geest niet gevormd door aangeboren
ideeën en afgeleiden inzichten, maar via zintuigelijke ervaringen die met
elkaar geassocieerd worden.
Psychologie als nieuwe wetenschap
Wilhelm Wundt richtte als eerste een psychologisch laboratorium op. Hij
publiceerde een boek. Hierin definieerde hij de wetenschappelijke
psychologie als een alliantie (samenwerking) tussen enerzijds de fysiologie
die ons informeert over de levensfenomenen die we met onze zintuigen
kunnen waarnemen, en anderzijds de psychologie waarbij de persoon naar
zichzelf kijkt van binnenuit.
Introspectie = het kijken naar je eigen bewustzijn van binnenuit
Bij de introspectie maakte hij onderscheid tussen: Innere Wahrnemeng
(men dacht in stoel na over eigen psychische functioneren) en
Experimentelle Selbstbeobachtung (proefopzet waarbij proefpersoon in
een gestandaliseerde situatie geplaatst werden, eenzelfde proef
herhaaldelijk uitvoerde en diende te reageren met eenvoudige,
kwantificeerbare antwoorden).
Volgens Wundt is Experimentelle Selbstbeobachtung de enige toelaatbare
vorm van introspectie.
Structuralisme = stroming in de psychologie die op basis van
introspectie de structuur van het bewustzijn probeerde te ontdekken. ->
elementaire elementen konden ingedeeld worden in gebieden van:
sensaties, de beelden of de gevoelens.
Sensaties = visuele ervaringen, geuren, smaken, geluiden, beelden,
tastgevoelens
Beelden = ervaringen van voorwerpen die niet werkelijk aanwezig waren,
zoals herinneringen
Gevoelens = hebben te maken met emotionele reacties, zoals liefde,
geluk en jaloezie
4
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie?
1.1: een definitie van psychologie
Psychologen proberen menselijk gedrag te begrijpen.
Psychologie = een wetenschap waarbij het gedrag bestudeerd wordt en
waarbij de gedragsevidentie (observatie van gedrag) gebruikt wordt om de
interne processen te begrijpen die aan dat gedrag ten grondslag liggen.
Psychologen proberen door systematische observatie van meetbare
kenmeren (het gedrag) inzicht te krijgen in de processen die niet
rechtstreeks te observeren zijn (interne processen)
Hermann Ebbinghaus = één van de pioniers van de psychologie
1.2: ontwikkelingen die de psychologie mogelijk gemaakt hebben
Rede, intuïtie en geloof
Filosofie in het oude Griekenland: de eerste belangrijke geschriften over
het functioneren van de mens werden gepubliceerd in de klassieke
oudheid. Belangrijk hierin waren de Griekse filosofen: Plato en Aristoteles.
Ze stelden zich vragen over het universum en de plaats van de mens
daarin.
Plato (428-347 v.C.): Observatie was minder belangrijk. Wiskunde was de
hoogste vorm van wijsheid die het dichtste de ideale wereld benaderde,
want getallen waren onveranderlijk en bewerkingen met getallen waren
mogelijk zonder referentie naar de concrete, zichtbare wereld.
Aristoteles (384-322 v.C.): hechtte meer belang aan observatie dan Plato,
maar ook hij vond dat ware kennis niet op observatie gebaseerd kon zijn.
Ook hij vond wiskunde de ideale wetenschap.
De rooms-katholieke kerk: na de val van het Romeinse Rij was de Rooms-
Katholieke kerk de belangrijkste hoeder van kennis in de westerse wereld.
Zij vertaalde geschriften van Plato en Aristoteles in een kerkelijke leer.
Doordat god garant stond voor de waarheid waren de geschriften van de
kerkvaders de meest betrouwbare bron van informatie.
Een nieuwe manier van denken: de overtuiging van de Grieken en de
Katholieke kerk dat ware kennis gebaseerd is op nadenken, intuïtief
aanvoelen en goddelijke ingevingen lijkt spontaan te ontstaan. Want we
vinden dit terug in alle beschavingen die los van elkaar zijn ontstaan.
1
,In Europa groeide echter een andere vorm van kennisvergaring (16de-17de
eeuw) die uniek was in de wereld -> de overtuiging dat ware kennis
gebaseerd is op systematische observatie en actief ingrijpen in de wereld.
Dit inzicht wordt de wetenschappelijke revolutie genoemd.
Factoren die rol spelen bij ontstaan van wetenschappelijke
revolutie:
- Verminderde macht van de Rooms-Katholieke kerk (reformatie)
- Herwaardering van handel en handenarbeid (eerst alleen geleerden)
- Uitvinding van boekdrukkunst (informatie vlugger verspreid +
geleerden niet meer bezig met overschrijven van manuscripten)
- Ontdekkingsreizen
- Confrontatie van Westerse Wereld met Islamitische en Chinese
beschaving
- Oprichting van universiteiten
- Periode van relatieve welvaart
De Copernicaanse revolutie: een belangrijke katalysator voor de
wetenschappelijke revolutie was de vaststelling dat de kalender niet meer
bleek te kloppen. De Juliaanse kalender (ingevoerd door Julius Caesar)
miste om de 134 jaar een dag. Eind van de 15de eeuw liepen we al 10
dagen achter. -> in 16de eeuw werd de juliaanse kalender vervangen door
gregoriaanse kalender.
Tijdens de zoektocht kwam een belangrijke axioma (grondstelling die
binnen een bepaald systeem of vakgebied als vanzelfsprekend en waar
wordt aangenomen, zonder dat het bewijs nodig heeft) ter discussie te
staan: de ‘demonstratie’ dat de aarde stilstond in het centrum van de
universum. (hoe kunnen mensen namelijk op de aarde staan, terwijl dat op
ander draaiende voorwerpen niet kan?
Nicolaus Copernicus opperde dat niet alle hemellichamen om de aarde
draaien, maar dat de aarde om de zon draait. Galileo Galilei verdedigde
zijn copernicaanse model met nieuwe observaties (met behulp van
telescoop). Isaac Newton werkte de inzichten verder uit met behulp van
wiskundige formules. Dit is het begin van de fysica (natuurwetenschap)
Copernicaanse revolutie = het inzicht dat de aarde niet het centrum
van het heelal vormde
Er werd geconcludeerd dat nieuwe kennis voort komt uit observaties en
experimenten en niet uit het bestuderen van oude meesters.
De Evolutietheorie:
een andere ontwikkeling in de 19de eeuw die een belangrijke rol speelde bij
het ontstaan van de psychologie, was de publicatie van de
2
,evolutietheorie door Charles Darwin = volgende de theorie waren
levende wezens het resultaat van een aanpassingsproces aan veranderde
omstandigheden.
Genetische variatie = elke soort bevat aangeboren individuele
verschillen, waardoor niet elke eigenschap in even grote maten aanwezig
is bij elk lid van de soort
Eigenschappen die goed aansluiten bij de omgeving, zorgen ervoor dat het
individu goed gedijt en veel nakomelingen heeft. Eigenschappen die niet
goed aansluiten bij de omgeving, verminderen de overlevings- en
voortplantingskansen van het individu = natuurlijke selectie
Wanneer individuen hun eigenschappen niet goed aanpassen aan de
omgeving, zullen ze uitsterven. Deze struggle for life en survival of the
fittest zorgen ervoor dat dieren en planten continu veranderen onder
invloed van de lokale omgeving.
1.3: Het ontstaan van de psychologie
Ontwikkelingen binnen de filosofie:
De eerste wetenschappers waren filosofen, ofwel natuurfilosofen. In zekere
zin was de wetenschappelijke revolutie een gevolg van het feit dat
filosofen in de 15de-16de eeuw opnieuw zelf kritisch begonnen te denken, in
plaats van alleen maar de klassieke filosofen en kerkvaders bestuderen en
becommentariëren.
Descartes: dualisme, rationalisme, nativisme, en een mechanische
kijk op de wereld
René Descartes was een filosoof en wiskundige. Hij was één van de eerste
die het eigen, onafhankelijke denken van de Griekse filosofen opnieuw op
de voorgrond plaatste. Hierbij ging hij uit van 3 principes:
- Dualisme = verwijst naar de overtuiging dat mensen uit 2
onafhankelijke elementen bestaan: lichaam en geest. De geest heeft
een vrije wil (is niet onderhevig aan natuurwetten) en vormt de kern
van het menselijk denken. Het lichaam is alleen maar het omhulsel
van de geest en heeft geen invloed op geest. -> visie sluit aan bij
beschouwingen van Plato en Katholieke Kerk.
- Rationalisme = stelt dat ware kennis gebaseerd is op de
rede(verstand) die door het toepassen van logica nieuwe informatie
afleidt uit de bestaande.
- Nativisme = overtuiging dat de mens aangeboren kennis heeft, die
het uitgangspunt vormt voor alle andere aangeleerde kennis
3
, De vierde en laatste opvatting is nieuw en is de overtuiging dat dat het
universum een machine is die wiskundig beschreven kon worden. god had
de machine gerecreëerd en in werking gesteld. Het menselijk lichaam was
een onderdeel daarvan en dus aan de natuurwetten onderworpen.
Daardoor kon het menselijk lichaam, in tegenstelling tot de geest,
wetenschappelijk bestudeerd worden.
Empirisme in plaats van rationalisme:
Vooral in Engeland groeide de onvrede met nativisme en rationalisme en
kwam er een tegenbeweging tot stand -> empirisme = volgende deze
beweging wordt de inhoud van de geest niet gevormd door aangeboren
ideeën en afgeleiden inzichten, maar via zintuigelijke ervaringen die met
elkaar geassocieerd worden.
Psychologie als nieuwe wetenschap
Wilhelm Wundt richtte als eerste een psychologisch laboratorium op. Hij
publiceerde een boek. Hierin definieerde hij de wetenschappelijke
psychologie als een alliantie (samenwerking) tussen enerzijds de fysiologie
die ons informeert over de levensfenomenen die we met onze zintuigen
kunnen waarnemen, en anderzijds de psychologie waarbij de persoon naar
zichzelf kijkt van binnenuit.
Introspectie = het kijken naar je eigen bewustzijn van binnenuit
Bij de introspectie maakte hij onderscheid tussen: Innere Wahrnemeng
(men dacht in stoel na over eigen psychische functioneren) en
Experimentelle Selbstbeobachtung (proefopzet waarbij proefpersoon in
een gestandaliseerde situatie geplaatst werden, eenzelfde proef
herhaaldelijk uitvoerde en diende te reageren met eenvoudige,
kwantificeerbare antwoorden).
Volgens Wundt is Experimentelle Selbstbeobachtung de enige toelaatbare
vorm van introspectie.
Structuralisme = stroming in de psychologie die op basis van
introspectie de structuur van het bewustzijn probeerde te ontdekken. ->
elementaire elementen konden ingedeeld worden in gebieden van:
sensaties, de beelden of de gevoelens.
Sensaties = visuele ervaringen, geuren, smaken, geluiden, beelden,
tastgevoelens
Beelden = ervaringen van voorwerpen die niet werkelijk aanwezig waren,
zoals herinneringen
Gevoelens = hebben te maken met emotionele reacties, zoals liefde,
geluk en jaloezie
4
