Taal - Inhoud en didactiek II
5.1 Achtergronden
Een veel gehanteerde definitie van lezen is: het achterhalen van de betekenis van geschreven taal.
Dit is niet het doel van lezen. Je moet teksten kunnen begrijpen en hiervoor heb je kennis nodig. Er
wordt onderscheid gemaakt tussen 2 soorten kennis: 1. Kennis van taal. 2. Kennis van de wereld.
5.1.1 Het belang van lezen
Iemand is functioneel analfabeet wanneer zijn leesniveau zo laag is dat hij zich niet kan redden in de
geletterde maatschappij (het invullen van formulieren of ondertitels lezen). Om het te kunnen
begrijpen van teksten zijn 3 redenen van belang: 1. Kunnen leren 2. Kunnen deelnemen aan de
maatschappij 3. Kunnen genieten van lezen. Lezers willen begrijpen wat ze lezen omdat ze dat nodig
hebben om andere doelen te bereiken.
Lezen, schrijven, luisteren en spreken zijn taalvaardigheden: middelen die je in staat stellen om jezelf
te uiten (expressieve functie), om met andere mensen te communiceren (communicatieve functie)
en om grip te krijgen op de wereld om je heen (conceptualiserende functie). Lezen en luisteren zijn
receptieve vaardigheden. Spreken en schrijven zijn productieve vaardigheden. Lezen en schrijven zijn
nauw met elkaar verbonden en spreken en luisteren horen bij elkaar. Bij lezen en schrijven is een
gesprekspartner afwezig.
Modellen van het leesproces:
- Bottom-upmodel. Het lezen verloopt van lagere ordeprocessen (letter en woord herkenning) naar
hogere (begrip).
- Top-downmodel. Lezen verloopt van hogere ordeprocessen naar lagere. Op basis van visuele
informatie activeert de lezer zijn eerder opgedane kennis en vormt hij tijdens het lezen
verwachtingen (hypotheses).
- Interactieve model. De lagere en hogere ordeprocessen beïnvloeden elkaar.
Een goede lezer heeft de volgende kenmerken:
- Hij heeft een leesdoel
- Hij maakt gebruik van aanwijzingen rondom de tekst.
- Hij roept eerder verworven kennis op.
- Hij kiest voor een bepaald leesmanier.
- Hij maakt al lezend steeds gebruik van zijn kennis van de taal.
- Hij gaat tijdens het lezen na of hij nog steeds de tekst begrijpt.
- Hij bepaalt na het lezen of zijn leesdoel bereikt is.
5.1.2 De rol van de school
Om te lezen heb je 2 soorten kennis nodig; kennis van taal en kennis van de wereld.
Kennis van taal
Om betekenis te kunnen geven aan wat je leest, combineert de lezer verschillende vormen van
kennis van taal.
- orthografische kennis en fonologische kennis: een lezer heeft letter kennis nodig en hij moet weten
hoe hij letters verklankt. De kennis voor lettercombinaties zal de beginnende lezer helpen het geheel
te herkennen, waardoor hij niet elke letter afzonderlijk hoeft te ontcijferen.
- morfologische kennis: dit heeft betrekking op de opbouw van woorden (verbuigingen,
samenstellingen en vervoegingen bv) en bevordert het vermogen om de betekenis van een
onbekend woord af te leiden. Door het onbekende woord te herleiden naar bekende elementen.
- semantische kennis: om een tekst te kunnen begrijpen, mogen er niet overmatig veel onbekende
woorden in staan. Ook als een woord bekend is, moet de lezer de betekenis wel in de juiste context
, kunnen plaatsen. Semantische kennis hebben betekent dat je weet dat er woorden zijn die verwijzen
naar iets uit onze werkelijkheid.
- syntactische kennis: een lezer maakt ook gebruik van grammaticale of syntactische kennis om
betekenis toe te kennen aan de tekst. Zinnen kunnen een andere betekenis krijgen door het
voegwoord bij samengestelde zinnen. Ook de volgorde van woorddelen en de relatie die daarmee is
gelegd is belangrijk om de juiste betekenis te kunnen toekennen.
- : een lezer weet welke tekstsoorten er zijn en welke functies deze hebben en die deze tekstsoorten
kan herkennen is beter in staat een tekstkeuze te maken bij een leesdoel.
op school wordt deze kennis aangebracht en uitgebreid.
Kennis van de wereld
Je kunt dus een tekst pas begrijpen als je de informatie uit die tekst kunt verbinden aan verwante
kennis die je al hebt. Op school wordt kennis van de wereld van leerlingen uitgebreid door veel te
lezen en door situaties te creëren waarin ze iets met de gelezene kunnen of moeten doen.
5.2 Visies
Technisch lezen
Leerlingen moeten de techniek van lezen onder de knie krijgen (de letter en klankkoppeling). Het
AVI-niveau wordt bepaald door het lezen van rijtjes woorden. De technische moeilijkheidsgraad van
teksten wordt bepaald door woorden en lengte van zinnen. Er zijn verschillende manieren om
technische lezen vorm te geven zoals een methode, waarbij leerlingen losse woorden en zinnen
hardop moeten lezen, via tutorlezen, waarbij vaardige lezers minder vaardige lezer begeleiden met
het hardop voorlezen van een tekst, via stil lezen van speciaal op niveau geschreven teksten.
Kilometers maken leidt tot beter lezen.
Vrij lezen
Leerlingen kiezen zelf wat ze willen lezen en om te contoleren of ze daadwerkelijk hebben gelezen
wordt er vaak een opdracht aan gekoppeld.
Begrijpend lezen
Bij begrijpend lezen staat het begrip van de gelezen tekst centraal. Om te bepalen of leerlingen de
tekst begrepen hebben, moeten ze vragen beantwoorden over de gelezen tekst.
Lezen bij de zaakvakken
De teksten zijn vaak lastig en niet gericht op begrijpend lezen. Deze teksten krijgen ze bij vakken zoals
geschiedenis of aardrijkskunde.
5.3 Doelen en inhouden
De overheid heeft in de kerndoelen en het referentiekader vastgelegd wat leerlingen moeten leren
op het gebied van lezen.
5.3.1 Kerndoelen
In de kerndoelen is voor het lezen vastgelegd wat er allemaal aangeboden moet worden in het
onderwijs. Deze doelen zijn globaal geformuleerd, dus zijn er ook tussendoelen opgesteld voor
beginnende en bevorderde geletterdheid.
5.3.2 Referentieniveaus
In augustus 2010 trad de wet referentieniveaus taal en rekenen in werking. Hierin is beschreven wat
leerlingen op verschillende momenten in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen. Voor het
einde van de basisschool worden de niveaus 1F en 2F/1S gehanteerd (fundamenteel en
5.1 Achtergronden
Een veel gehanteerde definitie van lezen is: het achterhalen van de betekenis van geschreven taal.
Dit is niet het doel van lezen. Je moet teksten kunnen begrijpen en hiervoor heb je kennis nodig. Er
wordt onderscheid gemaakt tussen 2 soorten kennis: 1. Kennis van taal. 2. Kennis van de wereld.
5.1.1 Het belang van lezen
Iemand is functioneel analfabeet wanneer zijn leesniveau zo laag is dat hij zich niet kan redden in de
geletterde maatschappij (het invullen van formulieren of ondertitels lezen). Om het te kunnen
begrijpen van teksten zijn 3 redenen van belang: 1. Kunnen leren 2. Kunnen deelnemen aan de
maatschappij 3. Kunnen genieten van lezen. Lezers willen begrijpen wat ze lezen omdat ze dat nodig
hebben om andere doelen te bereiken.
Lezen, schrijven, luisteren en spreken zijn taalvaardigheden: middelen die je in staat stellen om jezelf
te uiten (expressieve functie), om met andere mensen te communiceren (communicatieve functie)
en om grip te krijgen op de wereld om je heen (conceptualiserende functie). Lezen en luisteren zijn
receptieve vaardigheden. Spreken en schrijven zijn productieve vaardigheden. Lezen en schrijven zijn
nauw met elkaar verbonden en spreken en luisteren horen bij elkaar. Bij lezen en schrijven is een
gesprekspartner afwezig.
Modellen van het leesproces:
- Bottom-upmodel. Het lezen verloopt van lagere ordeprocessen (letter en woord herkenning) naar
hogere (begrip).
- Top-downmodel. Lezen verloopt van hogere ordeprocessen naar lagere. Op basis van visuele
informatie activeert de lezer zijn eerder opgedane kennis en vormt hij tijdens het lezen
verwachtingen (hypotheses).
- Interactieve model. De lagere en hogere ordeprocessen beïnvloeden elkaar.
Een goede lezer heeft de volgende kenmerken:
- Hij heeft een leesdoel
- Hij maakt gebruik van aanwijzingen rondom de tekst.
- Hij roept eerder verworven kennis op.
- Hij kiest voor een bepaald leesmanier.
- Hij maakt al lezend steeds gebruik van zijn kennis van de taal.
- Hij gaat tijdens het lezen na of hij nog steeds de tekst begrijpt.
- Hij bepaalt na het lezen of zijn leesdoel bereikt is.
5.1.2 De rol van de school
Om te lezen heb je 2 soorten kennis nodig; kennis van taal en kennis van de wereld.
Kennis van taal
Om betekenis te kunnen geven aan wat je leest, combineert de lezer verschillende vormen van
kennis van taal.
- orthografische kennis en fonologische kennis: een lezer heeft letter kennis nodig en hij moet weten
hoe hij letters verklankt. De kennis voor lettercombinaties zal de beginnende lezer helpen het geheel
te herkennen, waardoor hij niet elke letter afzonderlijk hoeft te ontcijferen.
- morfologische kennis: dit heeft betrekking op de opbouw van woorden (verbuigingen,
samenstellingen en vervoegingen bv) en bevordert het vermogen om de betekenis van een
onbekend woord af te leiden. Door het onbekende woord te herleiden naar bekende elementen.
- semantische kennis: om een tekst te kunnen begrijpen, mogen er niet overmatig veel onbekende
woorden in staan. Ook als een woord bekend is, moet de lezer de betekenis wel in de juiste context
, kunnen plaatsen. Semantische kennis hebben betekent dat je weet dat er woorden zijn die verwijzen
naar iets uit onze werkelijkheid.
- syntactische kennis: een lezer maakt ook gebruik van grammaticale of syntactische kennis om
betekenis toe te kennen aan de tekst. Zinnen kunnen een andere betekenis krijgen door het
voegwoord bij samengestelde zinnen. Ook de volgorde van woorddelen en de relatie die daarmee is
gelegd is belangrijk om de juiste betekenis te kunnen toekennen.
- : een lezer weet welke tekstsoorten er zijn en welke functies deze hebben en die deze tekstsoorten
kan herkennen is beter in staat een tekstkeuze te maken bij een leesdoel.
op school wordt deze kennis aangebracht en uitgebreid.
Kennis van de wereld
Je kunt dus een tekst pas begrijpen als je de informatie uit die tekst kunt verbinden aan verwante
kennis die je al hebt. Op school wordt kennis van de wereld van leerlingen uitgebreid door veel te
lezen en door situaties te creëren waarin ze iets met de gelezene kunnen of moeten doen.
5.2 Visies
Technisch lezen
Leerlingen moeten de techniek van lezen onder de knie krijgen (de letter en klankkoppeling). Het
AVI-niveau wordt bepaald door het lezen van rijtjes woorden. De technische moeilijkheidsgraad van
teksten wordt bepaald door woorden en lengte van zinnen. Er zijn verschillende manieren om
technische lezen vorm te geven zoals een methode, waarbij leerlingen losse woorden en zinnen
hardop moeten lezen, via tutorlezen, waarbij vaardige lezers minder vaardige lezer begeleiden met
het hardop voorlezen van een tekst, via stil lezen van speciaal op niveau geschreven teksten.
Kilometers maken leidt tot beter lezen.
Vrij lezen
Leerlingen kiezen zelf wat ze willen lezen en om te contoleren of ze daadwerkelijk hebben gelezen
wordt er vaak een opdracht aan gekoppeld.
Begrijpend lezen
Bij begrijpend lezen staat het begrip van de gelezen tekst centraal. Om te bepalen of leerlingen de
tekst begrepen hebben, moeten ze vragen beantwoorden over de gelezen tekst.
Lezen bij de zaakvakken
De teksten zijn vaak lastig en niet gericht op begrijpend lezen. Deze teksten krijgen ze bij vakken zoals
geschiedenis of aardrijkskunde.
5.3 Doelen en inhouden
De overheid heeft in de kerndoelen en het referentiekader vastgelegd wat leerlingen moeten leren
op het gebied van lezen.
5.3.1 Kerndoelen
In de kerndoelen is voor het lezen vastgelegd wat er allemaal aangeboden moet worden in het
onderwijs. Deze doelen zijn globaal geformuleerd, dus zijn er ook tussendoelen opgesteld voor
beginnende en bevorderde geletterdheid.
5.3.2 Referentieniveaus
In augustus 2010 trad de wet referentieniveaus taal en rekenen in werking. Hierin is beschreven wat
leerlingen op verschillende momenten in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen. Voor het
einde van de basisschool worden de niveaus 1F en 2F/1S gehanteerd (fundamenteel en
