Hoorcollege 3 Wetgeving en legaliteit
Democratische rechtstaat
Rechtstaat:
- Waarden: vrijheid, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid.
- Instrumenten: legaliteitsbeginsel, grondrechten, machtsverdeling, rechterlijke controle.
Hiermee realiseren we de drie waarden van de democratische rechtstaat.
Democratie:
- Waarden: soevereiniteit, medezeggenschap
- Instrumenten: kiesrecht, inspraak, min verantwoordelijkheid en openbaarheid
De overheid mag in beginsel alleen maar optreden als daar een grondslag voor is, legaliteit.
Gedachtegang is dat vanuit die grondslag overheid gebonden is en willekeur voorkomen wordt.
Grootste voordeel is vrijheid. Het idee is ook dat het rechtsgelijkheid garandeert: voor de overheid
zijn wij allemaal hetzelfde. Het draagt ook bij aan de rechtszekerheid, we weten van te voren waar
we aan toe zijn.
Een politie staat of totalitaire staat is het tegenovergestelde. De burger is niet vrij, maar aan strenge
wetten gebonden.
Trias politica werkt in Nederland niet zo zuiver. We hebben de wetgevende macht, maar de
uitvoerende macht maakt minstens net zo veel regels.
De rechtsstaat zelf is een leeg begrip. Dit moet je met waarden vullen.
Democratie kent ook allerlei instrumenten om de waarden soevereiniteit en medezeggenschap te
realiseren. Legaliteitsbeginsel past eigenlijk in beide kolommen, het is ook een instrument voor de
democratie.
Voor alle instrumenten geldt dat je ze tegen elkaar kunt afwegen.
Betekenissen legaliteitsbeginsel
Gehoorzaamheid aan de wet (niet alleen de burgers, maar ook de overheid)
= rechtsstaatsbeginsel
Wettelijke grondslag
= formele legaliteitsbeginsel. Er zijn uitzonderingen op dit beginsel. Als er niet staat
om welk legaliteitsbeginsel het gaat, dan wordt dit beginsel bedoeld. Maakt
onderdeel uit van ons positieve recht, je kan er mee naar de rechter.
Zoveel mogelijk bij wet geregeld
= materiële legaliteitsbeginsel. Aanwijzingen zijn instructies voor wetgevingsjuristen.
14 departementen (denk aan waterstaat, justitie, milieu). 750 wetgevingsjuristen in
Den Haag. Is het erg als je je niet aan de aanwijzingen houdt? Nee, maakt juridisch
, niet uit. Maar het is gebruikelijk om het wel te doen. Dit beginsel maakt geen
onderdeel uit van het positief recht, je kunt er niet mee naar de rechter.
De meest juridische is de betekenis van de wettelijke grondslag.
Wat wordt nou precies met een wettelijke grondslag bedoeld? 89 lid 2 Gw bevoegdheid aan regering
om AMVB te maken zonder wettelijke grondslag. Een voorbeeld van een wettelijke grondslag is art.
172 Gemeentewet bevoegdheid aan burgemeester. Een ander voorbeeld is de Belastingwetgeving,
kun je herleiden naar art. 104 Gw: geen belasting zonder wettelijke bepaling. Ander voorbeeld art. 1
Strafrecht.
Organieke wetten: wetten die de organisatiestructuur van de staat weergeven, bijv. Grondwet,
Gemeentewet, enz.
Doeleinden legaliteitsbeginsel
• Begrenzing overheidsmacht
• Waarborgen rechtspositie burger, al die wetten kennen immers rechten en plichten toe.
• Democratie, vertegenwoordigde organen beslissen mee over wetgeving.
• Rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, een van de instrumenten die aan deze waarden
bijdraagt.
Materiële legaliteitsbeginsel is het positieve aspect. Formele legaliteitsbeginsel is legaliteit in
negatieve zin.
Fluorideringsarrest: gaat over strekking legaliteitsbeginsel. In de gemeente Amsterdam wilde ze fluor
in het drinkwater doen. Ze dachten dat dit goed was tegen tandbederf. Er waren veel tegenstanders.
Toenmalige waterwetgeving maakte het mogelijk om stoffen aan water toe te voegen, mits dit
bijdraagt aan kwaliteit drinkwater. Rechter: nee dit draagt niet bij aan de kwaliteit van het water,
fluoride is een preventief geneesmiddel, daar is geen wettelijke grondslag voor. Geen wettelijke titel.
HR: ook ingrijpende maatregelen dienen een wettelijke grondslag te hebben (al zijn ze niet
normatief). Wat is dan een ingrijpende maatregel? Een maatregel waarbij burgers feitelijk
gedwongen worden door de overheid.
Eisen aan wetgeving
• Grondwet en organieke wetgeving (procedureel), die biedt niet zelf de grondslagen, maar
bevatten de procedures.
• Wet algemene bepalingen (materieel), staat bijv. in dat wetten geen terugwerkende kracht
mogen hebben.
• Aanwijzingen voor de regelgeving (procedureel), regels die niet positiefrechtelijk van aard
zijn, maar aanvullende werking hebben.
Democratische rechtstaat
Rechtstaat:
- Waarden: vrijheid, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid.
- Instrumenten: legaliteitsbeginsel, grondrechten, machtsverdeling, rechterlijke controle.
Hiermee realiseren we de drie waarden van de democratische rechtstaat.
Democratie:
- Waarden: soevereiniteit, medezeggenschap
- Instrumenten: kiesrecht, inspraak, min verantwoordelijkheid en openbaarheid
De overheid mag in beginsel alleen maar optreden als daar een grondslag voor is, legaliteit.
Gedachtegang is dat vanuit die grondslag overheid gebonden is en willekeur voorkomen wordt.
Grootste voordeel is vrijheid. Het idee is ook dat het rechtsgelijkheid garandeert: voor de overheid
zijn wij allemaal hetzelfde. Het draagt ook bij aan de rechtszekerheid, we weten van te voren waar
we aan toe zijn.
Een politie staat of totalitaire staat is het tegenovergestelde. De burger is niet vrij, maar aan strenge
wetten gebonden.
Trias politica werkt in Nederland niet zo zuiver. We hebben de wetgevende macht, maar de
uitvoerende macht maakt minstens net zo veel regels.
De rechtsstaat zelf is een leeg begrip. Dit moet je met waarden vullen.
Democratie kent ook allerlei instrumenten om de waarden soevereiniteit en medezeggenschap te
realiseren. Legaliteitsbeginsel past eigenlijk in beide kolommen, het is ook een instrument voor de
democratie.
Voor alle instrumenten geldt dat je ze tegen elkaar kunt afwegen.
Betekenissen legaliteitsbeginsel
Gehoorzaamheid aan de wet (niet alleen de burgers, maar ook de overheid)
= rechtsstaatsbeginsel
Wettelijke grondslag
= formele legaliteitsbeginsel. Er zijn uitzonderingen op dit beginsel. Als er niet staat
om welk legaliteitsbeginsel het gaat, dan wordt dit beginsel bedoeld. Maakt
onderdeel uit van ons positieve recht, je kan er mee naar de rechter.
Zoveel mogelijk bij wet geregeld
= materiële legaliteitsbeginsel. Aanwijzingen zijn instructies voor wetgevingsjuristen.
14 departementen (denk aan waterstaat, justitie, milieu). 750 wetgevingsjuristen in
Den Haag. Is het erg als je je niet aan de aanwijzingen houdt? Nee, maakt juridisch
, niet uit. Maar het is gebruikelijk om het wel te doen. Dit beginsel maakt geen
onderdeel uit van het positief recht, je kunt er niet mee naar de rechter.
De meest juridische is de betekenis van de wettelijke grondslag.
Wat wordt nou precies met een wettelijke grondslag bedoeld? 89 lid 2 Gw bevoegdheid aan regering
om AMVB te maken zonder wettelijke grondslag. Een voorbeeld van een wettelijke grondslag is art.
172 Gemeentewet bevoegdheid aan burgemeester. Een ander voorbeeld is de Belastingwetgeving,
kun je herleiden naar art. 104 Gw: geen belasting zonder wettelijke bepaling. Ander voorbeeld art. 1
Strafrecht.
Organieke wetten: wetten die de organisatiestructuur van de staat weergeven, bijv. Grondwet,
Gemeentewet, enz.
Doeleinden legaliteitsbeginsel
• Begrenzing overheidsmacht
• Waarborgen rechtspositie burger, al die wetten kennen immers rechten en plichten toe.
• Democratie, vertegenwoordigde organen beslissen mee over wetgeving.
• Rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, een van de instrumenten die aan deze waarden
bijdraagt.
Materiële legaliteitsbeginsel is het positieve aspect. Formele legaliteitsbeginsel is legaliteit in
negatieve zin.
Fluorideringsarrest: gaat over strekking legaliteitsbeginsel. In de gemeente Amsterdam wilde ze fluor
in het drinkwater doen. Ze dachten dat dit goed was tegen tandbederf. Er waren veel tegenstanders.
Toenmalige waterwetgeving maakte het mogelijk om stoffen aan water toe te voegen, mits dit
bijdraagt aan kwaliteit drinkwater. Rechter: nee dit draagt niet bij aan de kwaliteit van het water,
fluoride is een preventief geneesmiddel, daar is geen wettelijke grondslag voor. Geen wettelijke titel.
HR: ook ingrijpende maatregelen dienen een wettelijke grondslag te hebben (al zijn ze niet
normatief). Wat is dan een ingrijpende maatregel? Een maatregel waarbij burgers feitelijk
gedwongen worden door de overheid.
Eisen aan wetgeving
• Grondwet en organieke wetgeving (procedureel), die biedt niet zelf de grondslagen, maar
bevatten de procedures.
• Wet algemene bepalingen (materieel), staat bijv. in dat wetten geen terugwerkende kracht
mogen hebben.
• Aanwijzingen voor de regelgeving (procedureel), regels die niet positiefrechtelijk van aard
zijn, maar aanvullende werking hebben.
