Hoorcollege 2 Staatsrecht – Democratie
Onderwerpen
• -1- BEGRIP DEMOCRATIE
• -2- DIRECTE, REPRESENTATIEVE DEMOCRATIE
• -3- KIESSTELSELS
• -4- KIESRECHT
• -5- VERENIGINGSVRIJHEID – POLITIEKE PARTIJ
• -6- VRIJE MENINGSUITING & PARLEMENTAIRE IMMUNITEIT
Data:
- 20 maart 2019 verkiezingen provinciale staten
- 27 mei 2019 verkiezingen eerste kamer
- 23 mei 2019 Europese verkiezingen
- 25 maart 2019 tentamen
Verkiezingen zijn een belangrijke gebeurtenis in het democratisch stelsel, maar de democratie is daar
niet toe beperkt.
Begrip democratie
Democratie: vrijheid, gelijkheid en autonomie. De heerschappij door het volk: geeft uitdrukking aan
een bestuursvorm. Bij de democratie in Athene was ongeveer 10% van de bevolking betrokken.
Vrouwen, vreemdelingen en slaven hadden geen stemrecht. Democratie is niet de enige
bestuursvorm. Je hebt ook:
- Aristocratie: Republiek van de Verenigde Nederlanden zat eigenlijk zo in elkaar
- Autocratie:
- Theocratie: heerschappij door een religieuze autoriteit, bijv Teheran.
- Dictatuur: evt van een politieke partij of een politieke beweging. Totalitarisme: de staat heeft
greep op de totale samenleving. Voorbeelden communisme, nazisme, fascisme. Deze
dictaturen kunnen wel de term democratisch in hun eigen bestel opnemen. Democratische
Volksrepubliek Korea bijv.
Belang democratie:
Uitdrukking aan waarden als vrijheid en gelijkheid van alle burgers en de bestuursvorm draagt bij aan
de autonomie van het individu en wordt enkel begrensd door vrijheden van andere individuen.
Alle overheidsbesluiten zijn democratisch gelegitimeerd, aangezien bevoegdheden door het volk
worden gegeven.
Droit divin: het gezag van de koning kwam voort uit het goddelijk gezag. Dit gold vroeger.
, - Locke: waarborg machtsmisbruik. Door binden van de vorst aan vertegenwoordigd lichaam.
Rousseau: idee van democratie komt in zijn leer tot uitdrukking. 1762 Contrat social:
individuen geven vrijheden op en maken deel uit van een groter geheel.
- Volante general: algemene wil van het volk. Iedereen maakt deel van dit bestand, je bent dus
altijd enkel gebonden aan je eigen beslissing deel te nemen aan dit verband. Je bent dus in
principe wel vrij. Later is deze leer misbruikt, opvattingen die afweken van de ‘volante
general’ werden niet geaccepteerd.
- Voor Europa speelt de jaren 30 een grote rol. Veel landen kozen toen een andere
bestuursvorm, nacisme/fascisme, leidde tot geweld en ellende.
- Concrete staatsrechtelijke inrichting: geschiedenis, politieke ontwikkeling, keuzes die ooit
gemaakt zijn. Deze zijn allemaal verankert in de Grondwet (de belangrijkste grond van
staatsrecht), behalve de vertrouwensregel. Een democratie zegt niet alles over de
staatsrechtelijke inrichting.
- Begin 19e eeuw instelling 2 kamer stelsel, dit wilden de Belgen.
- Vanuit het uitgangspunt dat het volk regeert, zijn een aantal kwesties betreffende
democratie voor alle landen relevant.
Begrip democratie
Grenzen aan democratie? Formeel en materieel.
• Democratie is een fundamentele waarde, maar er kunnen ook negatieve kanten aan zitten.
Vanuit dezelfde waarde als vrijheid en gelijkheid kun je redeneren dat de overheid zich niet
moet bemoeien met de burgers. Dit past niet bij Rousseau’s idee. Er is geen onvrijheid als het
volk regeert. In de praktijk zijn en blijven er minderheden met andere standpunten.
Democratie en rechtstaat wijzen niet altijd in dezelfde richting. Deze 2 begrippen kunnen
zelfs in klem komen. Bijvoorbeeld als democratisch een grondrecht wordt geschonden. Je
kunt bij meerderheid van stemmen beslissen dat 1 religie minder bevoegdheden krijgt.
• Democratie kan ook met zichzelf op gespannen voet staan. Wat als het volk beslist dat de
democratie moet worden afgeschaft? Of de vrijheid van meningsuiting. Is dat mogelijk?
• Formele democratieopvatting: democratie vooral als procedure voor besluitvorming,
procedure waarbij de meerderheid beslist. Geen eisen aan de inhoud van die beslissing. De
burgers beslissen welke wetten de beste zijn en moeten verankert worden in de wet.
Rousseau staat hierachter. Weinig of geen ruimte voor beperking van kiesrecht, vrijheid van
politici, of mogelijkheid om een partij op te richten of te verbieden
• Materiële democratieopvatting: democratie is inherent verbonden met waarden als vrijheid,
gelijkheid en autonomie. Standpunten die hieraan niet voldoen worden niet toegelaten. Dit
leidt wel tot partij en organisatie verboden en beperkingen van de vrijheid van
meningsuiting, etc.
• Wat kan het staatsrecht doen om ruimte te geven aan het beschermen van democratie
(materiële opvatting)? De samenleving heeft hier zelf ook een rol in.
Directie en representatieve democratie
Directe democratie: Rousseau;s ideaal: iedereen een directe stem in de besluitvorming. Wel een
uitvoerend orgaan nodig, maar ook deze is onderworpen aan de volkswil. In de praktijk enkel
geschikt voor kleine groepen, bijv in kleine groepen in Zwitserland.
of vertegenwoordiging:
- Indirecte of representatieve democratie
Onderwerpen
• -1- BEGRIP DEMOCRATIE
• -2- DIRECTE, REPRESENTATIEVE DEMOCRATIE
• -3- KIESSTELSELS
• -4- KIESRECHT
• -5- VERENIGINGSVRIJHEID – POLITIEKE PARTIJ
• -6- VRIJE MENINGSUITING & PARLEMENTAIRE IMMUNITEIT
Data:
- 20 maart 2019 verkiezingen provinciale staten
- 27 mei 2019 verkiezingen eerste kamer
- 23 mei 2019 Europese verkiezingen
- 25 maart 2019 tentamen
Verkiezingen zijn een belangrijke gebeurtenis in het democratisch stelsel, maar de democratie is daar
niet toe beperkt.
Begrip democratie
Democratie: vrijheid, gelijkheid en autonomie. De heerschappij door het volk: geeft uitdrukking aan
een bestuursvorm. Bij de democratie in Athene was ongeveer 10% van de bevolking betrokken.
Vrouwen, vreemdelingen en slaven hadden geen stemrecht. Democratie is niet de enige
bestuursvorm. Je hebt ook:
- Aristocratie: Republiek van de Verenigde Nederlanden zat eigenlijk zo in elkaar
- Autocratie:
- Theocratie: heerschappij door een religieuze autoriteit, bijv Teheran.
- Dictatuur: evt van een politieke partij of een politieke beweging. Totalitarisme: de staat heeft
greep op de totale samenleving. Voorbeelden communisme, nazisme, fascisme. Deze
dictaturen kunnen wel de term democratisch in hun eigen bestel opnemen. Democratische
Volksrepubliek Korea bijv.
Belang democratie:
Uitdrukking aan waarden als vrijheid en gelijkheid van alle burgers en de bestuursvorm draagt bij aan
de autonomie van het individu en wordt enkel begrensd door vrijheden van andere individuen.
Alle overheidsbesluiten zijn democratisch gelegitimeerd, aangezien bevoegdheden door het volk
worden gegeven.
Droit divin: het gezag van de koning kwam voort uit het goddelijk gezag. Dit gold vroeger.
, - Locke: waarborg machtsmisbruik. Door binden van de vorst aan vertegenwoordigd lichaam.
Rousseau: idee van democratie komt in zijn leer tot uitdrukking. 1762 Contrat social:
individuen geven vrijheden op en maken deel uit van een groter geheel.
- Volante general: algemene wil van het volk. Iedereen maakt deel van dit bestand, je bent dus
altijd enkel gebonden aan je eigen beslissing deel te nemen aan dit verband. Je bent dus in
principe wel vrij. Later is deze leer misbruikt, opvattingen die afweken van de ‘volante
general’ werden niet geaccepteerd.
- Voor Europa speelt de jaren 30 een grote rol. Veel landen kozen toen een andere
bestuursvorm, nacisme/fascisme, leidde tot geweld en ellende.
- Concrete staatsrechtelijke inrichting: geschiedenis, politieke ontwikkeling, keuzes die ooit
gemaakt zijn. Deze zijn allemaal verankert in de Grondwet (de belangrijkste grond van
staatsrecht), behalve de vertrouwensregel. Een democratie zegt niet alles over de
staatsrechtelijke inrichting.
- Begin 19e eeuw instelling 2 kamer stelsel, dit wilden de Belgen.
- Vanuit het uitgangspunt dat het volk regeert, zijn een aantal kwesties betreffende
democratie voor alle landen relevant.
Begrip democratie
Grenzen aan democratie? Formeel en materieel.
• Democratie is een fundamentele waarde, maar er kunnen ook negatieve kanten aan zitten.
Vanuit dezelfde waarde als vrijheid en gelijkheid kun je redeneren dat de overheid zich niet
moet bemoeien met de burgers. Dit past niet bij Rousseau’s idee. Er is geen onvrijheid als het
volk regeert. In de praktijk zijn en blijven er minderheden met andere standpunten.
Democratie en rechtstaat wijzen niet altijd in dezelfde richting. Deze 2 begrippen kunnen
zelfs in klem komen. Bijvoorbeeld als democratisch een grondrecht wordt geschonden. Je
kunt bij meerderheid van stemmen beslissen dat 1 religie minder bevoegdheden krijgt.
• Democratie kan ook met zichzelf op gespannen voet staan. Wat als het volk beslist dat de
democratie moet worden afgeschaft? Of de vrijheid van meningsuiting. Is dat mogelijk?
• Formele democratieopvatting: democratie vooral als procedure voor besluitvorming,
procedure waarbij de meerderheid beslist. Geen eisen aan de inhoud van die beslissing. De
burgers beslissen welke wetten de beste zijn en moeten verankert worden in de wet.
Rousseau staat hierachter. Weinig of geen ruimte voor beperking van kiesrecht, vrijheid van
politici, of mogelijkheid om een partij op te richten of te verbieden
• Materiële democratieopvatting: democratie is inherent verbonden met waarden als vrijheid,
gelijkheid en autonomie. Standpunten die hieraan niet voldoen worden niet toegelaten. Dit
leidt wel tot partij en organisatie verboden en beperkingen van de vrijheid van
meningsuiting, etc.
• Wat kan het staatsrecht doen om ruimte te geven aan het beschermen van democratie
(materiële opvatting)? De samenleving heeft hier zelf ook een rol in.
Directie en representatieve democratie
Directe democratie: Rousseau;s ideaal: iedereen een directe stem in de besluitvorming. Wel een
uitvoerend orgaan nodig, maar ook deze is onderworpen aan de volkswil. In de praktijk enkel
geschikt voor kleine groepen, bijv in kleine groepen in Zwitserland.
of vertegenwoordiging:
- Indirecte of representatieve democratie
