PERSPECTIEVEN OP PUBLIEKE
VRAAGSTUKKEN
S A M E N V A T T I N G L I TE R A T U U R ( A L L E A R TI K E L E N )
Inhoudsopgave
HC 1: Head & Alford (2015).............................................................................1
HC 1: Noordegraaf et al. (2019)......................................................................6
HC 2: Moore (2000)........................................................................................9
HC 2: Provan & Lemaire (2012).....................................................................12
HC 3: Boselie et al. (2011)............................................................................16
HC 3: Johnson et al. (2022)...........................................................................19
HC 3: Knies & Leisink (2018).........................................................................21
HC 4: Pless & Maak (2004)............................................................................25
HC 4: Morgan & Ogbonna (2008)...................................................................30
HC 4: Whorton & Worthley (1981).................................................................32
HC 5: Kersbergen & Van Waarden (2004)......................................................34
HC 5: Scholten & Penninx (2016)...................................................................37
HC 5: Van Dyk (2018)...................................................................................40
HC 6: Blumler (2015)....................................................................................42
HC 6: De Vreese & Kandyla (2009)................................................................45
HC 1: HEAD & ALFORD (2015)
W I C K E D P R O B L E M S : I M P LI C A T I O N S F O R P U B LI C P O L I C Y A N D M A N A G E M E N T
1
,Introductie:
Overheidsorganisaties (Publieke organisaties) zijn goed in het leveren van
gestandaardiseerde services. Maar ze blijken niet goed voorbereid op
uitdagingen die niet in hun routine zit/ongestandaardiseerd zijn, zoals het geval
is bij Wicked Problems.
Wicked problems lijken in eerste instantie onoplosbaar en onbegrijpelijk, maar in
dit artikel wordt er met een open blik naar Wicked problems gekeken om ze te
kunnen begrijpen:
1. Er wordt gesteld dat er gradaties van ‘wickedness’ zijn, die begrepen
kunnen worden vanuit verschillende dimensies.
2. Er wordt beweerd dat hoewel het zeldzaam is om tot dé oplossing te komen,
het mogelijk is om tot gedeeltelijke oplossingen/manieren van aanpakken te
komen.
3. Er wordt kritisch geanalyseerd hoe huidige overheid beleid/management
processen het bemoeilijken om de Wicked Problems te begrijpen en aan te
pakken.
De aard van Wicked Problems:
In de jaren 1970 ontstonden kritische analyses die keken naar de betekenis van
complexe beleidsproblemen. Dit was een reactie op de ontevredenheid over
rationeel-technische benaderingen van besluitvorming en planning, hier
ontstond steeds meer kritiek over:
1. Kritiek vanuit het perspectief van de systeemtheorie: deze zegt dat
sociale en economische problemen niet geïsoleerd kunnen worden
begrepen/opgelost. Elk probleem maakt deel uit van een complex systeem
van problemen. Problemen zijn verbonden aan elkaar, zo kan het oplossen
van het ene probleem kan het andere probleem verergeren. Dit maakt het
heel moeilijk om problemen afzonderlijk van elkaar aan te pakken.
2. Kritiek over wetenschappelijke analyses: voor het oplossen van sociale
problemen zijn niet enkel meer informatie en wetenschappelijke analyses
nodig. Problemen zijn vaak dieper geworteld en bevatten verschillende
waarde-percepties, daarom is het belangrijk om ook andere kennis te
gebruiken, bijvoorbeeld van professionals. De ontwikkeling van steeds
uitgebreidere wetenschappelijke expertise kan geen oplossing bieden voor de
hedendaagse problematiek.
3. Kritiek op expert-gedreven rationele planning: hierbij wordt er kritiek
geleverd op de “engineering”-benadering van planning. Sociale problemen
kunnen volgens Rittel & Webber (1973) niet vergeleken worden met
technische problemen, en daarom ook niet op dezelfde manier aangepakt
worden. Sociale problemen hebben in tegenstelling tot technische problemen
geen universele oplossing en zijn niet duidelijk gedefinieerd en niet makkelijk
op te lossen, ookwel “Wicked Problems” genoemd.
"Wicked problems" verwijzen naar complexe, interdisciplinaire uitdagingen die
moeilijk te definiëren zijn en waarvoor geen duidelijke oplossing bestaat. Rittel
& Webber benoemen 10 eigenschappen van wicked problems:
1. There is no definitive formulation of a wicked problem.
2. Wicked problems have no “stopping rule” (i.e., no definitive solution).
3. Solutions to wicked problems are not true or false, but good or bad.
2 4. There is no immediate and no ultimate test of a solution to a wicked problem.
5. Every (attempted) solution to a wicked problem is a “one-shot operation”; the
results cannot be readily undone, and there is no opportunity to learn by trial and
error.
,Uitdagingen van Wicked Problems:
In de jaren 1970 en 1980 probeerden verschillende politieke leiders de
“overbelaste” rol van de overheid te verminderen door de verantwoordelijkheden
voor individuen en gemeenschappen te vergroten, met een focus op
marktmechanismen. Tegelijk namen ze vastbesloten ambitieuze initiatieven om
complexe problemen in de maatschappij aan te pakken, ondanks onvolmaakte
kennis en het risico op jarenlang wachten op resultaten. Dit benadrukt de
noodzaak van geschikte methoden voor het omgaan met dergelijke problemen.
“Wicked Problems” zijn ontstaan als reactie op rampen en ontoereikende
overheidsreacties. Kettl (2009) pleit voor de aanname van “non
traditionele/adaptieve/netwerk strategieën” om niet routinematige
problemen aan te pakken (nieuwe soort beleidsreacties). Roberts (2000) stelt
dat toenemende waardeverschillen voortkomen uit globalisering, democratie en
sociale uitwisseling. Veel problemen worden gekenmerkt door diepgewortelde
meningsverschillen over zowel aard als oplossingen, zonder een "hoofdoorzaak"
of beste aanpak.
Een probleemdefinitie impliceert meestal een voorkeursoplossing, hierbij wordt
echter geadviseerd voorzichtig te handelen gezien de onvolledigheid. Schrijvers
hebben de neiging om te benadrukken dat pogingen om Wicked Problems aan te
pakken vaak leiden tot slechte resultaten of onvoorziene uitkomsten.
Wicked Problems worden gekarakteriseerd door:
Sociale pluraliteit: Meervoudige belangen en waarden.
Institutionele complexiteit: Samenwerking en bestuur op meerdere
niveaus.
Wetenschappelijke onzekerheid: Gebrekkige en gefragmenteerde kennis.
Rittel en Webber (1973) stellen dat succescriteria ontbreken en leren uit
ervaring moeilijk is. Dit artikel benadrukt echter dat voortdurende evaluatie en
aanpassing van beleidsaanpakken cruciaal zijn. Adaptief beheer en
beleidsinstrumenten op meerdere niveaus kunnen waardevolle leerprocessen
genereren.
Complexiteit, diversiteit en onzekerheid:
Het identificeren van een spectrum van probleemtypen helpt om de
variërende kenmerken en intensiteit van problemen te begrijpen. Niet alle
problemen zijn simpelweg ‘tame’ of simpelweg ‘wicked’. Heifetz (1994) stelde
een typologie op van verschillende probleemsituaties waarmee managers worden
geconfronteerd, gerangschikt in oplopende volgorde van moeilijkheid.
Type 1: Het probleem én de oplossing zijn duidelijk, vereist technische
oplossingen. (Tame)
Type 2: Het probleem is duidelijk, maar de oplossing niet, vereist leren en
discussie.
Type 3: Zowel het probleem als de oplossing zijn onduidelijk, uitgebreide
discussie en leren zijn nodig. (Wicked)
3
, Roberts (2001) heeft een soortgelijke taxonomie voorgesteld, waarbij
onderheid wordt gemaakt tussen:
Tame Problems: laag niveau van complexiteit en betwisting, standaard-
routinematige oplossingen zijn mogelijk.
Complex Problems: Toenemende onzekerheid en betwisting.
Wetenschappelijke kennis is onvoldoende om consensus te bereiken door
politieke/waardegebonden debatten.
Wicked Problems: Hoge onzekerheid, meerdere actoren met conflicterende
belangen en gebrek aan consensus. Het creëren van een gedeeld begrip
tussen deze actoren wordt cruciaal voor het vinden van oplossingen.
Aanpak van Wicked problems: In plaats van definitieve oplossingen vraagt dit om
pragmatische benaderingen, zoals het onderhandelen over een gedeeld begrip
en gezamenlijke actie. Het vinden van oplossingen hangt sterk af van
samenwerking en het afstemmen van het type antwoord op de complexiteit van
het probleem.
De tekortkomingen van publiek management bij het omgaan met
Wicked Problems:
Het aanpakken van ‘wicked problems’ is niet alleen lastig vanwege de
complexiteit, maar ook omdat de management mechanismen in de publieke
sector de inspanningen om dergelijke problemen op te lossen vaak belemmeren.
Beperkingen van traditionele managementstructuren en – processen zijn:
1. Hiërarchische bestuursmodellen: Traditionele, hiërarchische structuren
beperken de flexibiliteit en alomvattendheid die nodig is om complexe
problemen effectief aan te pakken. De nadruk ligt op procescontrole en
inputbewaking in plaats van op integrale oplossingen.
2. New Public Management (NPM): Hoewel NPM werd geïntroduceerd om
deze tekortkomingen te verbeteren, schiet het tekort bij wicked problems.
Focus op resultaten: NPM gebruikt resultaatgericht management,
managerialism, dat richt zich op rationeel-technische oplossingen, met een
scheiding tussen beleid en uitvoering. Dit leidt tot fragmentatie van kennis en
samenwerking.
Output boven outcomes: De nadruk op meetbare output, door middel van
‘program logic’ en concurrentie tussen dienstverleners belemmert
samenwerking en het delen van kennis, beide essentieel voor het aanpakken
van wicked problems.
Het aanpakken van wicked problems vraagt om flexibiliteit in systemen en
processen, en een verschuiving naar een meer bottom-up benadering met
brede betrokkenheid van belanghebbenden. Alleen door nieuwe manieren van
denken, managen en organiseren kunnen deze complexe problemen worden
aangepakt.
Strategieën voor het omgaan met Wicked Problems:
Als het gaat om strategieën om Wicked Problems aan te pakken, wordt er vaak
gesproken over “collaboratieve/netwerk management”. Samenwerking is
inderdaad belangrijk, maar het oplossen van Wicked Problems vergt ook andere
maatregelen:
4
VRAAGSTUKKEN
S A M E N V A T T I N G L I TE R A T U U R ( A L L E A R TI K E L E N )
Inhoudsopgave
HC 1: Head & Alford (2015).............................................................................1
HC 1: Noordegraaf et al. (2019)......................................................................6
HC 2: Moore (2000)........................................................................................9
HC 2: Provan & Lemaire (2012).....................................................................12
HC 3: Boselie et al. (2011)............................................................................16
HC 3: Johnson et al. (2022)...........................................................................19
HC 3: Knies & Leisink (2018).........................................................................21
HC 4: Pless & Maak (2004)............................................................................25
HC 4: Morgan & Ogbonna (2008)...................................................................30
HC 4: Whorton & Worthley (1981).................................................................32
HC 5: Kersbergen & Van Waarden (2004)......................................................34
HC 5: Scholten & Penninx (2016)...................................................................37
HC 5: Van Dyk (2018)...................................................................................40
HC 6: Blumler (2015)....................................................................................42
HC 6: De Vreese & Kandyla (2009)................................................................45
HC 1: HEAD & ALFORD (2015)
W I C K E D P R O B L E M S : I M P LI C A T I O N S F O R P U B LI C P O L I C Y A N D M A N A G E M E N T
1
,Introductie:
Overheidsorganisaties (Publieke organisaties) zijn goed in het leveren van
gestandaardiseerde services. Maar ze blijken niet goed voorbereid op
uitdagingen die niet in hun routine zit/ongestandaardiseerd zijn, zoals het geval
is bij Wicked Problems.
Wicked problems lijken in eerste instantie onoplosbaar en onbegrijpelijk, maar in
dit artikel wordt er met een open blik naar Wicked problems gekeken om ze te
kunnen begrijpen:
1. Er wordt gesteld dat er gradaties van ‘wickedness’ zijn, die begrepen
kunnen worden vanuit verschillende dimensies.
2. Er wordt beweerd dat hoewel het zeldzaam is om tot dé oplossing te komen,
het mogelijk is om tot gedeeltelijke oplossingen/manieren van aanpakken te
komen.
3. Er wordt kritisch geanalyseerd hoe huidige overheid beleid/management
processen het bemoeilijken om de Wicked Problems te begrijpen en aan te
pakken.
De aard van Wicked Problems:
In de jaren 1970 ontstonden kritische analyses die keken naar de betekenis van
complexe beleidsproblemen. Dit was een reactie op de ontevredenheid over
rationeel-technische benaderingen van besluitvorming en planning, hier
ontstond steeds meer kritiek over:
1. Kritiek vanuit het perspectief van de systeemtheorie: deze zegt dat
sociale en economische problemen niet geïsoleerd kunnen worden
begrepen/opgelost. Elk probleem maakt deel uit van een complex systeem
van problemen. Problemen zijn verbonden aan elkaar, zo kan het oplossen
van het ene probleem kan het andere probleem verergeren. Dit maakt het
heel moeilijk om problemen afzonderlijk van elkaar aan te pakken.
2. Kritiek over wetenschappelijke analyses: voor het oplossen van sociale
problemen zijn niet enkel meer informatie en wetenschappelijke analyses
nodig. Problemen zijn vaak dieper geworteld en bevatten verschillende
waarde-percepties, daarom is het belangrijk om ook andere kennis te
gebruiken, bijvoorbeeld van professionals. De ontwikkeling van steeds
uitgebreidere wetenschappelijke expertise kan geen oplossing bieden voor de
hedendaagse problematiek.
3. Kritiek op expert-gedreven rationele planning: hierbij wordt er kritiek
geleverd op de “engineering”-benadering van planning. Sociale problemen
kunnen volgens Rittel & Webber (1973) niet vergeleken worden met
technische problemen, en daarom ook niet op dezelfde manier aangepakt
worden. Sociale problemen hebben in tegenstelling tot technische problemen
geen universele oplossing en zijn niet duidelijk gedefinieerd en niet makkelijk
op te lossen, ookwel “Wicked Problems” genoemd.
"Wicked problems" verwijzen naar complexe, interdisciplinaire uitdagingen die
moeilijk te definiëren zijn en waarvoor geen duidelijke oplossing bestaat. Rittel
& Webber benoemen 10 eigenschappen van wicked problems:
1. There is no definitive formulation of a wicked problem.
2. Wicked problems have no “stopping rule” (i.e., no definitive solution).
3. Solutions to wicked problems are not true or false, but good or bad.
2 4. There is no immediate and no ultimate test of a solution to a wicked problem.
5. Every (attempted) solution to a wicked problem is a “one-shot operation”; the
results cannot be readily undone, and there is no opportunity to learn by trial and
error.
,Uitdagingen van Wicked Problems:
In de jaren 1970 en 1980 probeerden verschillende politieke leiders de
“overbelaste” rol van de overheid te verminderen door de verantwoordelijkheden
voor individuen en gemeenschappen te vergroten, met een focus op
marktmechanismen. Tegelijk namen ze vastbesloten ambitieuze initiatieven om
complexe problemen in de maatschappij aan te pakken, ondanks onvolmaakte
kennis en het risico op jarenlang wachten op resultaten. Dit benadrukt de
noodzaak van geschikte methoden voor het omgaan met dergelijke problemen.
“Wicked Problems” zijn ontstaan als reactie op rampen en ontoereikende
overheidsreacties. Kettl (2009) pleit voor de aanname van “non
traditionele/adaptieve/netwerk strategieën” om niet routinematige
problemen aan te pakken (nieuwe soort beleidsreacties). Roberts (2000) stelt
dat toenemende waardeverschillen voortkomen uit globalisering, democratie en
sociale uitwisseling. Veel problemen worden gekenmerkt door diepgewortelde
meningsverschillen over zowel aard als oplossingen, zonder een "hoofdoorzaak"
of beste aanpak.
Een probleemdefinitie impliceert meestal een voorkeursoplossing, hierbij wordt
echter geadviseerd voorzichtig te handelen gezien de onvolledigheid. Schrijvers
hebben de neiging om te benadrukken dat pogingen om Wicked Problems aan te
pakken vaak leiden tot slechte resultaten of onvoorziene uitkomsten.
Wicked Problems worden gekarakteriseerd door:
Sociale pluraliteit: Meervoudige belangen en waarden.
Institutionele complexiteit: Samenwerking en bestuur op meerdere
niveaus.
Wetenschappelijke onzekerheid: Gebrekkige en gefragmenteerde kennis.
Rittel en Webber (1973) stellen dat succescriteria ontbreken en leren uit
ervaring moeilijk is. Dit artikel benadrukt echter dat voortdurende evaluatie en
aanpassing van beleidsaanpakken cruciaal zijn. Adaptief beheer en
beleidsinstrumenten op meerdere niveaus kunnen waardevolle leerprocessen
genereren.
Complexiteit, diversiteit en onzekerheid:
Het identificeren van een spectrum van probleemtypen helpt om de
variërende kenmerken en intensiteit van problemen te begrijpen. Niet alle
problemen zijn simpelweg ‘tame’ of simpelweg ‘wicked’. Heifetz (1994) stelde
een typologie op van verschillende probleemsituaties waarmee managers worden
geconfronteerd, gerangschikt in oplopende volgorde van moeilijkheid.
Type 1: Het probleem én de oplossing zijn duidelijk, vereist technische
oplossingen. (Tame)
Type 2: Het probleem is duidelijk, maar de oplossing niet, vereist leren en
discussie.
Type 3: Zowel het probleem als de oplossing zijn onduidelijk, uitgebreide
discussie en leren zijn nodig. (Wicked)
3
, Roberts (2001) heeft een soortgelijke taxonomie voorgesteld, waarbij
onderheid wordt gemaakt tussen:
Tame Problems: laag niveau van complexiteit en betwisting, standaard-
routinematige oplossingen zijn mogelijk.
Complex Problems: Toenemende onzekerheid en betwisting.
Wetenschappelijke kennis is onvoldoende om consensus te bereiken door
politieke/waardegebonden debatten.
Wicked Problems: Hoge onzekerheid, meerdere actoren met conflicterende
belangen en gebrek aan consensus. Het creëren van een gedeeld begrip
tussen deze actoren wordt cruciaal voor het vinden van oplossingen.
Aanpak van Wicked problems: In plaats van definitieve oplossingen vraagt dit om
pragmatische benaderingen, zoals het onderhandelen over een gedeeld begrip
en gezamenlijke actie. Het vinden van oplossingen hangt sterk af van
samenwerking en het afstemmen van het type antwoord op de complexiteit van
het probleem.
De tekortkomingen van publiek management bij het omgaan met
Wicked Problems:
Het aanpakken van ‘wicked problems’ is niet alleen lastig vanwege de
complexiteit, maar ook omdat de management mechanismen in de publieke
sector de inspanningen om dergelijke problemen op te lossen vaak belemmeren.
Beperkingen van traditionele managementstructuren en – processen zijn:
1. Hiërarchische bestuursmodellen: Traditionele, hiërarchische structuren
beperken de flexibiliteit en alomvattendheid die nodig is om complexe
problemen effectief aan te pakken. De nadruk ligt op procescontrole en
inputbewaking in plaats van op integrale oplossingen.
2. New Public Management (NPM): Hoewel NPM werd geïntroduceerd om
deze tekortkomingen te verbeteren, schiet het tekort bij wicked problems.
Focus op resultaten: NPM gebruikt resultaatgericht management,
managerialism, dat richt zich op rationeel-technische oplossingen, met een
scheiding tussen beleid en uitvoering. Dit leidt tot fragmentatie van kennis en
samenwerking.
Output boven outcomes: De nadruk op meetbare output, door middel van
‘program logic’ en concurrentie tussen dienstverleners belemmert
samenwerking en het delen van kennis, beide essentieel voor het aanpakken
van wicked problems.
Het aanpakken van wicked problems vraagt om flexibiliteit in systemen en
processen, en een verschuiving naar een meer bottom-up benadering met
brede betrokkenheid van belanghebbenden. Alleen door nieuwe manieren van
denken, managen en organiseren kunnen deze complexe problemen worden
aangepakt.
Strategieën voor het omgaan met Wicked Problems:
Als het gaat om strategieën om Wicked Problems aan te pakken, wordt er vaak
gesproken over “collaboratieve/netwerk management”. Samenwerking is
inderdaad belangrijk, maar het oplossen van Wicked Problems vergt ook andere
maatregelen:
4
