Samenvatting ethiek van de digitale media
WEEK 1
HOORCOLLEGE
Introductie
Amanda Todd gechanteerd met naaktfoto’s, verspreidt zich. Nieuwe
school maar man verspreidt foto’s onder nieuwe kringen Amanda pleegt
zelfmoord. Anonymous lekt gegevens van dader, maar niet echte dader.
Uiteindelijk wel echte dader gepakt.
Cyberpesten: gebrek aan regelgeving, verspreidt snel, anoniem.
Moraliteit/moraal: een set opvattingen binnen een groep, vaak
vanzelfsprekend.
Ethiek: (wetenschappelijke) reflectie op moraal. De tak van filosofie die
zich bezighoudt met het juist handelen.
Ieder mens heeft een moraal en is tot ethiek in staat.
Normen: vaak ongeschreven gedragsregels die ons vertellen wat we
wel/niet moeten doen in een groep.
Waarden: zaken die als waardevol door iemand/een groep worden
gevonden.
Wat wij als normaal zien (de norm), komt voort uit een overtuiging die wij
hebben (de waarde).
Normen en waarden verschillen van plaats tot plaats. Hoe veranderen
normen en waarden?
1. Onenigheid over een norm of waarde of de norm of waarde lijkt niet
meer te passen.
2. Mensen bediscussiëren, denken na, luisteren, overtuigen, twijfelen
(ethiek!).
3. Uiteindelijk stabiliseert een nieuwe norm of waarde in een
gemeenschap.
4. Van vooraf aan weer beginnen.
- Dit proces komt vaak op gang onder invloed van technologie.
Pluriforme samenleving: samenleving waarin verschillende culturen en
gemeenschappen naast elkaar leven.
Liberale samenlevingen leggen veel nadruk op waardenpluralisme en
individuele vrijheid:
, - De staat is terughoudend met het opleggen van waarden en
normen.
- Risico op overheidsmoralisme / paternalisme (beperken andermans
vrijheid).
- Maar: vrijheid van de één kan vrijheid van de ander beperken. We
hebben wel gedeelde regels nodig.
Technologie bepaalt mede hoe wij leven en in hoeverre we een goed leven
kunnen realiseren.
Waardenpluralisme (meerdere visies op normen en waarden) leidt
tot ‘liberale reflex’ bij overheid:
- Niet verbieden, maar randvoorwaarden regelen (bv. veiligheid).
- Aan individu en gemeenschappen de keuze laten technologie
wel/niet te gebruiken.
Maar: versmalt de ethische discussie naar wel/niet toestaan nieuwe
technologie (regelethiek).
Discussie gaat ook over wat voor levens en wat voor samenvatting we
willen: willen we alles wat kan?
Becker, M. (2015). Ethiek van de digitale media. Boom Uitgeverij
Maakt de mens de techniek of maakt de techniek de mens? 3 zienswijzen:
1. De mens bepaalt technologische ontwikkelingen
instrumentalisme.
Technische artefacten zijn los van de mens staande middelen
(instrumenten) om de doelen die hij zich stelt te realiseren. Gedachtegang
Descartes enerzijds een rationele kern in de mens (comité) en
anderzijds de fysieke voorwerpen van de natuurlijke wereld. Een mens is
met zijn rationele activiteit in staat de omgeving ‘objectief’ in kaart te
brengen en van daaruit te overheersen. De mens zet de materiele
omgeving van techniek naar zijn hand. In de loop van de 19e eeuw kwam
het instrumentalisme onder kritiek te staan de mens beschouwde zich
niet langer als heer en meester over de technische processen.
2. Techniek bepaalt het leven van de mens technologisch
determinisme.
Techniek heeft een eigen macht en invloed waarmee het menselijk leven
gedetermineerd wordt. Milde vormen stellen dat techniek de mens
beïnvloedt, maar dat de mens daar als ontwerper wel nog iets over te
zeggen heeft. Extreme opvattingen stellen dat technische ontwikkelingen
een eigen dynamiek hebben waar de mens geen macht meer over heeft.
Dit ging gepaard met optimisten en pessimisten.
, - Optimistische kijk vond dat techniek nieuwe wegen opende en
oplossingen bood (Karl Marx: techniek als de motor van
maatschappelijke ontwikkelingen).
- Pessimistische kijk vond dat de techniek zo dominant was dat zij niet
alleen het maken van voorwerpen bepaalde, maar ook een manier
van denken was die overal binnendrong richtend op overheersing,
uniformiteit en berekening.
3. Eigen positie tegemoet treden van ethische problemen.
Kritiek op het instrumentalisme:
Het kent volgens velen een te simplistisch rationalistisch uitgangspunt.
Het is de vraag of de mens de buitenwereld die hij met de technische
middelen wil overheersen, wel onbevooroordeeld benadert. Misschien is
zijn denken wel beïnvloedt door de techniek, zonder daarvan bewust te
zijn. Daarnaast heeft het instrumentalisme een gebrekkige visie op de
dynamiek van technische ontwikkelingen. Het gaat ervan uit dat de
techniek ondergeschikt is aan de menselijke wil, maar de manier waarop
uitvindingen worden gebruikt en toegepast kan de mens niet voorzien of
controleren. Het gebeurt regelmatig dat uitwerkingen precies tegengesteld
zijn aan de bedoeling waarmee de techniek ooit was ingezet (rebound
effect).
Kritiek op het technologisch determinisme:
De gedachte dat alle technische voorwerpen iets gemeenschappelijks
hebben bleek steeds minder houdbaar. Er kwamen verfijningen en
daarmee grote verschillen tussen technieken en hun toepassingen. Zo kan
je niet meer over ‘de’ techniek spreken (grote gevolgen voor de ethische
discussie). De ethische dimensie dreigt uit het oog te raken want er is
groot verschil tussen de technologische en de ethische invalshoek: iemand
die technische zaken goed beheerst, is niet per se degene die weet hoe je
er ‘goed’ mee omgaat. Problematische redenering van deterministen de
ontwikkelingen zijn onvermijdelijk, we moeten ze accepteren, dus heeft
het nadenken over goed en kwaad geen zin. Maar daardoor wordt uit een
feitelijke gang van zaken een normatieve conclusie getrokken. Een
beschrijving van een ontwikkeling is iets anders dan een oordeel over de
juistheid ervan en de redenering maakt het ook onmogelijk om ethische
vragen te stellen.
De beide posities zijn onder druk komen te staan door nieuwe
ontwikkelingen en verfijnde toepassingen van techniek. Mens en
techniek zijn naar elkaar toegegroeid daardoor.
De technische mens en de menselijke techniek
, De mens als technisch wezen
De mens laat zijn gedachten en ervaringen niet in zijn binnenwereld, maar
laat ze meteen doorwerken in de vormgeving van voorwerpen om hem
heen. Gedachten en ervaringen worden direct ‘geëxterioriseerd’
(veruitwendigd). In tegenstelling tot dieren heeft de mens geen vaste
eigenschappen die zijn levenswijze bepalen, en zoekt hij zelf uit hoe hij zijn
leven vorm gaat geven. Techniek levert hem de mogelijkheden om zijn
incompleetheid te overwinnen. Het ‘exterieur’ van het werktuig en het
‘interieur’ van het bewustzijn ontwikkelen zich parallel aan elkaar. In dit
proces van wederzijdse beïnvloeding was er vooruitgang. Ook gedachten
worden door materiele zaken ontwikkeld. Kennis bestaat dus niet alleen in
onze geest, het kenproces strekt zich uit (extends) naar de voorwerpen die
we gebruiken.
Anders dan instrumentalisme of determinisme, want daar was ofwel
de mens ofwel de techniek de heerser over de ander. In nieuwe
opvattingen zijn technische artefacten en de mens in allerlei
processen met elkaar verbonden.
De techniek is menselijk
Artefacten nodigen uit tot of suggereren bepaalde handelingen en dringen
aan op het voorkomen van andere handelingen. Metafoor van het script:
de dingen dragen een script in zich dat erom vraagt uitgevoerd te worden.
Zo heeft een verkeersdrempel als script ‘rijd langzaam’, een boek ‘vraagt
erom’ gelezen en begrepen te worden, etc. Het woord ‘script’ drukt uit dat
er geen dwingende relatie bestaat tussen de eigenschappen van een
voorwerp en het menselijk handelen. Je kunt toch met hoge snelheid over
een verkeersdrempel, en met een boek kan je ook een vlieg doodslaan. De
uitwerking van een script is in de ene context anders dan in een andere
(verschillende interpretaties). Rebound effect: wat een maker in het
product legt hoeft er nog niet door de gebruiker ‘uit’ gehaald te worden.
Mensen zijn doorgaans geneigd naar het moreel verantwoorde gebruik van
een technologie te kijken. Technische artefacten moeten dan vanuit de
morele dimensie beschouwd worden. De maker van een voorwerp heeft
dus ook een morele verantwoordelijkheid waarmee hij mensen tot goede
of minder goede handelingen kan aanzetten.
Techniek en menselijke rationaliteit ontwikkelen zich in directe
samenhang met elkaar. Steeds pakt de interactie tussen mens en
techniek anders uit, dus is er geen ‘de’ techniek’.
Menselijk handelen en menselijke intentionaliteit
WEEK 1
HOORCOLLEGE
Introductie
Amanda Todd gechanteerd met naaktfoto’s, verspreidt zich. Nieuwe
school maar man verspreidt foto’s onder nieuwe kringen Amanda pleegt
zelfmoord. Anonymous lekt gegevens van dader, maar niet echte dader.
Uiteindelijk wel echte dader gepakt.
Cyberpesten: gebrek aan regelgeving, verspreidt snel, anoniem.
Moraliteit/moraal: een set opvattingen binnen een groep, vaak
vanzelfsprekend.
Ethiek: (wetenschappelijke) reflectie op moraal. De tak van filosofie die
zich bezighoudt met het juist handelen.
Ieder mens heeft een moraal en is tot ethiek in staat.
Normen: vaak ongeschreven gedragsregels die ons vertellen wat we
wel/niet moeten doen in een groep.
Waarden: zaken die als waardevol door iemand/een groep worden
gevonden.
Wat wij als normaal zien (de norm), komt voort uit een overtuiging die wij
hebben (de waarde).
Normen en waarden verschillen van plaats tot plaats. Hoe veranderen
normen en waarden?
1. Onenigheid over een norm of waarde of de norm of waarde lijkt niet
meer te passen.
2. Mensen bediscussiëren, denken na, luisteren, overtuigen, twijfelen
(ethiek!).
3. Uiteindelijk stabiliseert een nieuwe norm of waarde in een
gemeenschap.
4. Van vooraf aan weer beginnen.
- Dit proces komt vaak op gang onder invloed van technologie.
Pluriforme samenleving: samenleving waarin verschillende culturen en
gemeenschappen naast elkaar leven.
Liberale samenlevingen leggen veel nadruk op waardenpluralisme en
individuele vrijheid:
, - De staat is terughoudend met het opleggen van waarden en
normen.
- Risico op overheidsmoralisme / paternalisme (beperken andermans
vrijheid).
- Maar: vrijheid van de één kan vrijheid van de ander beperken. We
hebben wel gedeelde regels nodig.
Technologie bepaalt mede hoe wij leven en in hoeverre we een goed leven
kunnen realiseren.
Waardenpluralisme (meerdere visies op normen en waarden) leidt
tot ‘liberale reflex’ bij overheid:
- Niet verbieden, maar randvoorwaarden regelen (bv. veiligheid).
- Aan individu en gemeenschappen de keuze laten technologie
wel/niet te gebruiken.
Maar: versmalt de ethische discussie naar wel/niet toestaan nieuwe
technologie (regelethiek).
Discussie gaat ook over wat voor levens en wat voor samenvatting we
willen: willen we alles wat kan?
Becker, M. (2015). Ethiek van de digitale media. Boom Uitgeverij
Maakt de mens de techniek of maakt de techniek de mens? 3 zienswijzen:
1. De mens bepaalt technologische ontwikkelingen
instrumentalisme.
Technische artefacten zijn los van de mens staande middelen
(instrumenten) om de doelen die hij zich stelt te realiseren. Gedachtegang
Descartes enerzijds een rationele kern in de mens (comité) en
anderzijds de fysieke voorwerpen van de natuurlijke wereld. Een mens is
met zijn rationele activiteit in staat de omgeving ‘objectief’ in kaart te
brengen en van daaruit te overheersen. De mens zet de materiele
omgeving van techniek naar zijn hand. In de loop van de 19e eeuw kwam
het instrumentalisme onder kritiek te staan de mens beschouwde zich
niet langer als heer en meester over de technische processen.
2. Techniek bepaalt het leven van de mens technologisch
determinisme.
Techniek heeft een eigen macht en invloed waarmee het menselijk leven
gedetermineerd wordt. Milde vormen stellen dat techniek de mens
beïnvloedt, maar dat de mens daar als ontwerper wel nog iets over te
zeggen heeft. Extreme opvattingen stellen dat technische ontwikkelingen
een eigen dynamiek hebben waar de mens geen macht meer over heeft.
Dit ging gepaard met optimisten en pessimisten.
, - Optimistische kijk vond dat techniek nieuwe wegen opende en
oplossingen bood (Karl Marx: techniek als de motor van
maatschappelijke ontwikkelingen).
- Pessimistische kijk vond dat de techniek zo dominant was dat zij niet
alleen het maken van voorwerpen bepaalde, maar ook een manier
van denken was die overal binnendrong richtend op overheersing,
uniformiteit en berekening.
3. Eigen positie tegemoet treden van ethische problemen.
Kritiek op het instrumentalisme:
Het kent volgens velen een te simplistisch rationalistisch uitgangspunt.
Het is de vraag of de mens de buitenwereld die hij met de technische
middelen wil overheersen, wel onbevooroordeeld benadert. Misschien is
zijn denken wel beïnvloedt door de techniek, zonder daarvan bewust te
zijn. Daarnaast heeft het instrumentalisme een gebrekkige visie op de
dynamiek van technische ontwikkelingen. Het gaat ervan uit dat de
techniek ondergeschikt is aan de menselijke wil, maar de manier waarop
uitvindingen worden gebruikt en toegepast kan de mens niet voorzien of
controleren. Het gebeurt regelmatig dat uitwerkingen precies tegengesteld
zijn aan de bedoeling waarmee de techniek ooit was ingezet (rebound
effect).
Kritiek op het technologisch determinisme:
De gedachte dat alle technische voorwerpen iets gemeenschappelijks
hebben bleek steeds minder houdbaar. Er kwamen verfijningen en
daarmee grote verschillen tussen technieken en hun toepassingen. Zo kan
je niet meer over ‘de’ techniek spreken (grote gevolgen voor de ethische
discussie). De ethische dimensie dreigt uit het oog te raken want er is
groot verschil tussen de technologische en de ethische invalshoek: iemand
die technische zaken goed beheerst, is niet per se degene die weet hoe je
er ‘goed’ mee omgaat. Problematische redenering van deterministen de
ontwikkelingen zijn onvermijdelijk, we moeten ze accepteren, dus heeft
het nadenken over goed en kwaad geen zin. Maar daardoor wordt uit een
feitelijke gang van zaken een normatieve conclusie getrokken. Een
beschrijving van een ontwikkeling is iets anders dan een oordeel over de
juistheid ervan en de redenering maakt het ook onmogelijk om ethische
vragen te stellen.
De beide posities zijn onder druk komen te staan door nieuwe
ontwikkelingen en verfijnde toepassingen van techniek. Mens en
techniek zijn naar elkaar toegegroeid daardoor.
De technische mens en de menselijke techniek
, De mens als technisch wezen
De mens laat zijn gedachten en ervaringen niet in zijn binnenwereld, maar
laat ze meteen doorwerken in de vormgeving van voorwerpen om hem
heen. Gedachten en ervaringen worden direct ‘geëxterioriseerd’
(veruitwendigd). In tegenstelling tot dieren heeft de mens geen vaste
eigenschappen die zijn levenswijze bepalen, en zoekt hij zelf uit hoe hij zijn
leven vorm gaat geven. Techniek levert hem de mogelijkheden om zijn
incompleetheid te overwinnen. Het ‘exterieur’ van het werktuig en het
‘interieur’ van het bewustzijn ontwikkelen zich parallel aan elkaar. In dit
proces van wederzijdse beïnvloeding was er vooruitgang. Ook gedachten
worden door materiele zaken ontwikkeld. Kennis bestaat dus niet alleen in
onze geest, het kenproces strekt zich uit (extends) naar de voorwerpen die
we gebruiken.
Anders dan instrumentalisme of determinisme, want daar was ofwel
de mens ofwel de techniek de heerser over de ander. In nieuwe
opvattingen zijn technische artefacten en de mens in allerlei
processen met elkaar verbonden.
De techniek is menselijk
Artefacten nodigen uit tot of suggereren bepaalde handelingen en dringen
aan op het voorkomen van andere handelingen. Metafoor van het script:
de dingen dragen een script in zich dat erom vraagt uitgevoerd te worden.
Zo heeft een verkeersdrempel als script ‘rijd langzaam’, een boek ‘vraagt
erom’ gelezen en begrepen te worden, etc. Het woord ‘script’ drukt uit dat
er geen dwingende relatie bestaat tussen de eigenschappen van een
voorwerp en het menselijk handelen. Je kunt toch met hoge snelheid over
een verkeersdrempel, en met een boek kan je ook een vlieg doodslaan. De
uitwerking van een script is in de ene context anders dan in een andere
(verschillende interpretaties). Rebound effect: wat een maker in het
product legt hoeft er nog niet door de gebruiker ‘uit’ gehaald te worden.
Mensen zijn doorgaans geneigd naar het moreel verantwoorde gebruik van
een technologie te kijken. Technische artefacten moeten dan vanuit de
morele dimensie beschouwd worden. De maker van een voorwerp heeft
dus ook een morele verantwoordelijkheid waarmee hij mensen tot goede
of minder goede handelingen kan aanzetten.
Techniek en menselijke rationaliteit ontwikkelen zich in directe
samenhang met elkaar. Steeds pakt de interactie tussen mens en
techniek anders uit, dus is er geen ‘de’ techniek’.
Menselijk handelen en menselijke intentionaliteit
