Collegeweek 2.1
Fonetiek: bij fonetiek wordt gekeken naar details van klanken die voor de
betekenis niet relevant zijn, naar de precieze articulatie en hoe sprekers
deze klanken feitelijk uitspreken (anatomie + natuurkunde). Het gaat dus
om de mogelijke klanken die we kunnen realiseren (fonen).
Fonologie: bij fonologie wordt gekeken naar het gehele klanksysteem van
een taal en naar de klanken die betekenisonderscheidend zijn (‘fonemen’).
Hierbij gaat het dus om betekenisonderscheid/distinctiviteit (fonemen).
Klank-tekenkoppeling/foneem-grafeemkoppeling: in het IPA worden
klanken aan tekens gekoppeld. De manier waarop in een taal de
onderscheidende klanken (fonemen) weergegeven worden in schrifttekens
(grafemen, bijvoorbeeld letters of karakters). In het Fries en Nederlands
gebruiken we de 26 letters van het Latijnse alfabet. De klank-
tekenkoppeling in het Fries is doorzichtiger dan die van het Nederlands,
doordat de Friese spelling fonologischer is dan de Nederlandse
spellingregels. In het Fries schrijf je vaker wat je hoort, in het Nederlands
spelen het etymologische en morfologische spellingprincipe een grotere
rol.
Grafeem: teken voor een klank
IPA: International Phonetic Alphabet Dat alfabet kent meer tekens dan
onze bekende 26 letters, zodat we voor iedere klank een eigen teken
kunnen gebruiken.
Labiaal: bij lippen
Dentaal: bij tanden
Alveolair: bij tandkassen
Nasaal: bij neus
Uvulair: bij huig
Velair: bij zachte gehemelte
Palataal: bij harde gehemelte
Glottaal: bij strotklepje
1. beide lippen op elkaar 1. bilabiaal b, p, m
2.boventanden op onderlip 2. (labio)-dentaal f, v
3. tong optillen richting 3. palataal j
van het harde gehemelte 4. huig-r r
(voorin) 5. alveolair s, z, t, d
4. huig laten trillen
5. tegen tandkas
(richeltje achter tanden)
Coarticulatie: bij het uitspreken van consonanten (medeklinkers) neemt
je mond al voordat je geluid maakt de stand aan van de vocaal (klinker)
die komt. Dus de [r] produceer je op verschillende manieren bij de
uitspraak van 'riet', 'reed', 'raad', 'roet', 'Ruud'. Je articuleert al voordat er
lucht vanuit je longen via je mond naar buiten stroomt. Die voorbeelden
,van de r-klank zijn dus in het Nederlands en Fries allofonen, ook als je
i.p.v. de tongpunt-r de huig-r zou gebruiken.
Allofonen: klanken die anders klinken, maar toch niet zorgen voor
distinctiviteit (betekenisverschil)
• rat (met tongpunt-r) - rat (met huig-r)
• geest (met Limburgse [g]) - geest (met meer gutturale [g]
• lopen (met Twentse o-klank) - lopen (met Limburgse o-klank)
Distinctiviteit: dat wat voor betekenisverschil in een taal zorgt
Foneem: betekenisonderscheidende klank, te bepalen via minimaal
paar:
• rat - mat
• rat - rot
• rat - raat
• rat – ram
, Collegeweek 2.2 Taalcanon h.33/34 + taalatlas h.8/38
Fonetiek: bij fonetiek wordt gekeken naar details van klanken die voor de
betekenis niet relevant zijn, naar de precieze articulatie en hoe sprekers
deze klanken feitelijk uitspreken (anatomie + natuurkunde). Het gaat dus
om de mogelijke klanken die we kunnen realiseren (fonen).
Fonologie: bij fonologie wordt gekeken naar het gehele klanksysteem van
een taal en naar de klanken die betekenisonderscheidend zijn (‘fonemen’).
Hierbij gaat het dus om betekenisonderscheid/distinctiviteit (fonemen).
Klank-tekenkoppeling/foneem-grafeemkoppeling: in het IPA worden
klanken aan tekens gekoppeld. De manier waarop in een taal de
onderscheidende klanken (fonemen) weergegeven worden in schrifttekens
(grafemen, bijvoorbeeld letters of karakters). In het Fries en Nederlands
gebruiken we de 26 letters van het Latijnse alfabet. De klank-
tekenkoppeling in het Fries is doorzichtiger dan die van het Nederlands,
doordat de Friese spelling fonologischer is dan de Nederlandse
spellingregels. In het Fries schrijf je vaker wat je hoort, in het Nederlands
spelen het etymologische en morfologische spellingprincipe een grotere
rol.
Grafeem: teken voor een klank
IPA: International Phonetic Alphabet Dat alfabet kent meer tekens dan
onze bekende 26 letters, zodat we voor iedere klank een eigen teken
kunnen gebruiken.
Labiaal: bij lippen
Dentaal: bij tanden
Alveolair: bij tandkassen
Nasaal: bij neus
Uvulair: bij huig
Velair: bij zachte gehemelte
Palataal: bij harde gehemelte
Glottaal: bij strotklepje
1. beide lippen op elkaar 1. bilabiaal b, p, m
2.boventanden op onderlip 2. (labio)-dentaal f, v
3. tong optillen richting 3. palataal j
van het harde gehemelte 4. huig-r r
(voorin) 5. alveolair s, z, t, d
4. huig laten trillen
5. tegen tandkas
(richeltje achter tanden)
Coarticulatie: bij het uitspreken van consonanten (medeklinkers) neemt
je mond al voordat je geluid maakt de stand aan van de vocaal (klinker)
die komt. Dus de [r] produceer je op verschillende manieren bij de
uitspraak van 'riet', 'reed', 'raad', 'roet', 'Ruud'. Je articuleert al voordat er
lucht vanuit je longen via je mond naar buiten stroomt. Die voorbeelden
,van de r-klank zijn dus in het Nederlands en Fries allofonen, ook als je
i.p.v. de tongpunt-r de huig-r zou gebruiken.
Allofonen: klanken die anders klinken, maar toch niet zorgen voor
distinctiviteit (betekenisverschil)
• rat (met tongpunt-r) - rat (met huig-r)
• geest (met Limburgse [g]) - geest (met meer gutturale [g]
• lopen (met Twentse o-klank) - lopen (met Limburgse o-klank)
Distinctiviteit: dat wat voor betekenisverschil in een taal zorgt
Foneem: betekenisonderscheidende klank, te bepalen via minimaal
paar:
• rat - mat
• rat - rot
• rat - raat
• rat – ram
, Collegeweek 2.2 Taalcanon h.33/34 + taalatlas h.8/38
