KWALITATIEVE
METHODEN
2024-2025
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: wat is kwalitatief onderzoek?............................................................9
1.1 De familiefoto................................................................................................ 9
Voorbeeld 1. Participerende observatie in de sociologie..................................9
Voorbeeld 2. Diepte-interviews in het sociaal werk..........................................9
Voorbeeld 3. Focusgroepen in de communicatiewetenschappen.....................9
Voorbeeld 4. Casestudies in de politieke wetenschappen en
onderwijswetenschappen................................................................................. 9
1.2 Gemeenschappelijke genen in de familie......................................................9
Kenmerk 1: vraagstelling & doel van onderzoek............................................10
Kenmerk 2: onderzoeksdesign.......................................................................10
Kenmerk 3: dataverzamelingsmethode..........................................................10
Kenmerk 4: analyse........................................................................................ 11
Kenmerk 5: rapportage.................................................................................. 11
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?..............................11
Niet= wetenschappelijk:................................................................................ 11
Persoonlijke opinies:....................................................................................... 11
“Soft” onderzoek:........................................................................................... 11
Kleine & niet gerandomiseerde steekproef:...................................................11
Hoofdstuk 2: geschiedenis van het kwalitatief onderzoek....................................12
2.1 Overzicht van de geschiedenis....................................................................12
2.2 De klassieke periode (1900-1945)...............................................................13
2.3 De verdrukking en de kiemen van de vernieuwing (Jaren ’50 tot ‘ 70)........14
2.3.1 De geboorte van de focusgroep............................................................15
2.3.2 De ‘ontdekking’ van de Grounded Theory.............................................15
2.4 De heropstanding (jaren ’70 en ’80)............................................................15
2.5 Het postmodernisme en de consolidatie (jaren ’90)....................................15
2.6 Een ‘derde weg’ met mixed methods-onderzoek........................................16
Positie 1: er is geen filosofisch probleem.......................................................16
Positie 2: mixed methods is onmogelijk.........................................................16
Positie 3: de paradigma’s blijven strikt gescheiden in mixed methods..........16
Positie 4: mixed methods vormen een apart paradigma: pragmatisme.........16
Positie 5: er is een dialectische verhouding tussen de paradigma’s..............16
Positie 6: meerdere paradigma’s in sociale wetenschappen..........................16
Hoofdstuk 3: paradigma’s in het kwalitatief onderzoek........................................17
3.1 De klassieke tweedeling: positivisme of interpretivisme.............................17
1
, 3.2 Vier paradigma’s......................................................................................... 18
3.3 Het positivisme en postpositivisme.............................................................18
3.4 Het constructivisme.................................................................................... 19
3.4.1 Het symbolische interactionisme..........................................................19
3.4.2 Fenomenologie en sociaal constructivisme...........................................19
3.4.3 De etnomethodologie en conversatieanalyse.......................................20
3.5 Kritische theorie, feministische en andere benaderingen........................20
3.5.3 Postmodernisme en poststructuralisme................................................20
3.5.4 Op kunst gebaseerd onderzoek (arts-based research)..........................20
3.6 Het participatief paradigma........................................................................21
Hoofdstuk 4: de probleemstelling en de onderzoeksvraag...................................22
4.2 Algemene structuur van de probleemstelling..............................................22
4.3 Onderdeel 1: het onderzoeksdomein..........................................................22
4.4 Onderdeel 2: de verantwoording van het onderzoek..................................22
4.4.1 Wetenschappelijke gemeenschap.........................................................22
4.4.2 Beleidsmakers....................................................................................... 23
4.4.3 Praktische relevantie............................................................................. 23
4.5 Onderdeel 3: het onderzoeksdoel................................................................23
Exploratief onderzoek.................................................................................... 23
Verklarend onderzoek.................................................................................... 23
Beschrijvend onderzoek................................................................................. 23
Emancipatorisch onderzoek...........................................................................23
4.6 Onderdeel 4: de onderzoeksvraag...............................................................24
4.6.2.1 Theoretische evaluatie 1: welk type onderzoeksvraag heb ik?.......24
De simplistische inductivistische onderzoeksvraag....................................24
De omnivoor-vraag...................................................................................... 24
De theoretische onderzoeksvraag...............................................................24
4.6.2.3 Praktische evaluatie 1: is mijn probleemstelling onderzoekbaar?...24
4.6.2.4 Praktische evaluatie 2: is mijn onderzoek haalbaar?......................25
Tijd.............................................................................................................. 25
Geld............................................................................................................ 25
Bereikbaarheid en bereidheid van onderzoeksobjecten..............................25
4.7 Onderdeel 5: het conceptueel kader...........................................................25
4.7.1 Sensitizing concepts.............................................................................. 25
4.7.2 Bracketing of epoche............................................................................ 26
4.7.3 De literatuurstudie................................................................................ 26
4.8 Kiezen voor een grondvorm van onderzoek................................................26
2
, 4.8.1 De kwalitatieve survey..........................................................................27
4.8.2 Participerende observatie of de etnografische studie...........................27
4.8.3 De casestudy......................................................................................... 28
4.8.4 Inhoudsanalyse..................................................................................... 28
Hoofdstuk 5: ethiek van het onderzoek................................................................30
5.3 Procedurele ethiek....................................................................................... 30
5.3.1 Geïnformeerde toestemming (informed consent).................................30
5.3.2 Bescherming van de privacy.................................................................30
5.3.3 Breng geen schade toe.........................................................................30
5.3.4 Verborgen onderzoek en misleiding......................................................30
5.4 Situationele ethiek...................................................................................... 30
5.5 Relationele ethiek........................................................................................ 30
5.7 Ethisch omgaan met data (GDPR)...............................................................30
Hoofdstuk 6: wie ga je onderzoeken? De kwalitatieve steekproef........................31
6.1 De onderzoekspopulatie en het steekproefkader........................................31
6.2 Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden.........................................31
6.2.1 Geen selectie........................................................................................ 31
6.2.2 De typische case................................................................................... 31
6.2.3 Heterogeniteit of maximale variatie......................................................32
6.2.4 Homogeniteit........................................................................................ 32
6.2.5 Kritische case........................................................................................ 32
6.2.6 Bevestigende en ontkennende cases....................................................32
6.2.7 Sneeuwbalsteekproef............................................................................ 32
6.2.8 Extreme of afwijkende cases.................................................................32
6.2.9 Intensiteit.............................................................................................. 32
6.2.10 Random doelgericht............................................................................ 32
6.2.11 Gestratificeerd doelgericht..................................................................33
6.2.12 Criteriumgebaseerd............................................................................ 33
Selectie van fasering................................................................................... 33
Selectie op de afhankelijke variabele..........................................................33
6.2.13 Opportunistisch................................................................................... 34
6.2.14 Pragmatisch........................................................................................ 34
6.3 De theoretische steekproef.........................................................................34
6.4 Omvang van de steekproef.........................................................................34
6.5 Uitbreiding naar focusgroepen....................................................................35
6.5.1 Wie zit er in de focusgroep?..................................................................35
6.5.2 Omvang van de groepen.......................................................................36
3
METHODEN
2024-2025
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: wat is kwalitatief onderzoek?............................................................9
1.1 De familiefoto................................................................................................ 9
Voorbeeld 1. Participerende observatie in de sociologie..................................9
Voorbeeld 2. Diepte-interviews in het sociaal werk..........................................9
Voorbeeld 3. Focusgroepen in de communicatiewetenschappen.....................9
Voorbeeld 4. Casestudies in de politieke wetenschappen en
onderwijswetenschappen................................................................................. 9
1.2 Gemeenschappelijke genen in de familie......................................................9
Kenmerk 1: vraagstelling & doel van onderzoek............................................10
Kenmerk 2: onderzoeksdesign.......................................................................10
Kenmerk 3: dataverzamelingsmethode..........................................................10
Kenmerk 4: analyse........................................................................................ 11
Kenmerk 5: rapportage.................................................................................. 11
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?..............................11
Niet= wetenschappelijk:................................................................................ 11
Persoonlijke opinies:....................................................................................... 11
“Soft” onderzoek:........................................................................................... 11
Kleine & niet gerandomiseerde steekproef:...................................................11
Hoofdstuk 2: geschiedenis van het kwalitatief onderzoek....................................12
2.1 Overzicht van de geschiedenis....................................................................12
2.2 De klassieke periode (1900-1945)...............................................................13
2.3 De verdrukking en de kiemen van de vernieuwing (Jaren ’50 tot ‘ 70)........14
2.3.1 De geboorte van de focusgroep............................................................15
2.3.2 De ‘ontdekking’ van de Grounded Theory.............................................15
2.4 De heropstanding (jaren ’70 en ’80)............................................................15
2.5 Het postmodernisme en de consolidatie (jaren ’90)....................................15
2.6 Een ‘derde weg’ met mixed methods-onderzoek........................................16
Positie 1: er is geen filosofisch probleem.......................................................16
Positie 2: mixed methods is onmogelijk.........................................................16
Positie 3: de paradigma’s blijven strikt gescheiden in mixed methods..........16
Positie 4: mixed methods vormen een apart paradigma: pragmatisme.........16
Positie 5: er is een dialectische verhouding tussen de paradigma’s..............16
Positie 6: meerdere paradigma’s in sociale wetenschappen..........................16
Hoofdstuk 3: paradigma’s in het kwalitatief onderzoek........................................17
3.1 De klassieke tweedeling: positivisme of interpretivisme.............................17
1
, 3.2 Vier paradigma’s......................................................................................... 18
3.3 Het positivisme en postpositivisme.............................................................18
3.4 Het constructivisme.................................................................................... 19
3.4.1 Het symbolische interactionisme..........................................................19
3.4.2 Fenomenologie en sociaal constructivisme...........................................19
3.4.3 De etnomethodologie en conversatieanalyse.......................................20
3.5 Kritische theorie, feministische en andere benaderingen........................20
3.5.3 Postmodernisme en poststructuralisme................................................20
3.5.4 Op kunst gebaseerd onderzoek (arts-based research)..........................20
3.6 Het participatief paradigma........................................................................21
Hoofdstuk 4: de probleemstelling en de onderzoeksvraag...................................22
4.2 Algemene structuur van de probleemstelling..............................................22
4.3 Onderdeel 1: het onderzoeksdomein..........................................................22
4.4 Onderdeel 2: de verantwoording van het onderzoek..................................22
4.4.1 Wetenschappelijke gemeenschap.........................................................22
4.4.2 Beleidsmakers....................................................................................... 23
4.4.3 Praktische relevantie............................................................................. 23
4.5 Onderdeel 3: het onderzoeksdoel................................................................23
Exploratief onderzoek.................................................................................... 23
Verklarend onderzoek.................................................................................... 23
Beschrijvend onderzoek................................................................................. 23
Emancipatorisch onderzoek...........................................................................23
4.6 Onderdeel 4: de onderzoeksvraag...............................................................24
4.6.2.1 Theoretische evaluatie 1: welk type onderzoeksvraag heb ik?.......24
De simplistische inductivistische onderzoeksvraag....................................24
De omnivoor-vraag...................................................................................... 24
De theoretische onderzoeksvraag...............................................................24
4.6.2.3 Praktische evaluatie 1: is mijn probleemstelling onderzoekbaar?...24
4.6.2.4 Praktische evaluatie 2: is mijn onderzoek haalbaar?......................25
Tijd.............................................................................................................. 25
Geld............................................................................................................ 25
Bereikbaarheid en bereidheid van onderzoeksobjecten..............................25
4.7 Onderdeel 5: het conceptueel kader...........................................................25
4.7.1 Sensitizing concepts.............................................................................. 25
4.7.2 Bracketing of epoche............................................................................ 26
4.7.3 De literatuurstudie................................................................................ 26
4.8 Kiezen voor een grondvorm van onderzoek................................................26
2
, 4.8.1 De kwalitatieve survey..........................................................................27
4.8.2 Participerende observatie of de etnografische studie...........................27
4.8.3 De casestudy......................................................................................... 28
4.8.4 Inhoudsanalyse..................................................................................... 28
Hoofdstuk 5: ethiek van het onderzoek................................................................30
5.3 Procedurele ethiek....................................................................................... 30
5.3.1 Geïnformeerde toestemming (informed consent).................................30
5.3.2 Bescherming van de privacy.................................................................30
5.3.3 Breng geen schade toe.........................................................................30
5.3.4 Verborgen onderzoek en misleiding......................................................30
5.4 Situationele ethiek...................................................................................... 30
5.5 Relationele ethiek........................................................................................ 30
5.7 Ethisch omgaan met data (GDPR)...............................................................30
Hoofdstuk 6: wie ga je onderzoeken? De kwalitatieve steekproef........................31
6.1 De onderzoekspopulatie en het steekproefkader........................................31
6.2 Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden.........................................31
6.2.1 Geen selectie........................................................................................ 31
6.2.2 De typische case................................................................................... 31
6.2.3 Heterogeniteit of maximale variatie......................................................32
6.2.4 Homogeniteit........................................................................................ 32
6.2.5 Kritische case........................................................................................ 32
6.2.6 Bevestigende en ontkennende cases....................................................32
6.2.7 Sneeuwbalsteekproef............................................................................ 32
6.2.8 Extreme of afwijkende cases.................................................................32
6.2.9 Intensiteit.............................................................................................. 32
6.2.10 Random doelgericht............................................................................ 32
6.2.11 Gestratificeerd doelgericht..................................................................33
6.2.12 Criteriumgebaseerd............................................................................ 33
Selectie van fasering................................................................................... 33
Selectie op de afhankelijke variabele..........................................................33
6.2.13 Opportunistisch................................................................................... 34
6.2.14 Pragmatisch........................................................................................ 34
6.3 De theoretische steekproef.........................................................................34
6.4 Omvang van de steekproef.........................................................................34
6.5 Uitbreiding naar focusgroepen....................................................................35
6.5.1 Wie zit er in de focusgroep?..................................................................35
6.5.2 Omvang van de groepen.......................................................................36
3
