Bestuursprocesrecht hoorcolleges
Inhoud
Week 1 Inleiding tot het systeem van bestuursrechtelijke rechtsbescherming.....................................2
Kennisclip 2 – Historische ontwikkeling..............................................................................................2
Kennisclip 3 – Aard van het bestuursprocesrecht...............................................................................3
Kennisclip 4 – Bevoegdheid bestuursrechter......................................................................................4
Week 2 Bestuurlijke voorprocedures en toegang tot de bestuursrechter..............................................5
Kennisclip 1 - Bestuurlijke voorprocedures........................................................................................5
Kennisclip 2 - Toegang tot de bestuursrechter...................................................................................7
Week 3 Beroep: procesverloop en bewijs............................................................................................10
Kennisclip 1 – Procesverloop beroep: het dossier............................................................................10
Kennisclip 2 – Procesverloop in beroep: de zitting...........................................................................11
Kennisclip 3 – Procesverloop in beroep: afwijkende behandeling....................................................12
Kennisclip 4 – Bewijsrecht................................................................................................................12
Week 4 Beroep: omvang van het geding en relativiteit........................................................................14
Kennisclip 1 – Omvang van het geding: besluit en trechtering.........................................................14
Kennisclip 2 - Omvang van het geding: ambtshalve aanvullen & toetsen........................................16
Kennisclip 3 – Omvang van het geding: Rechter kan niet alles opnieuw beoordelen.......................17
Kennisclip 4 – Relativiteit..................................................................................................................17
Week 5 Beroep: toetsing en exceptieve toetsing.................................................................................19
Kennisclip 1 Toetsingsintensiteit......................................................................................................19
Kennisclip 2: Exceptieve toetsing......................................................................................................21
Week 6 Uitspraakbevoegdheden in beroep.........................................................................................25
Kennisclip 1 Uitspraakbevoegdheden...............................................................................................25
Kennisclip 2 Uitspraakbevoegdheden in hoger beroep....................................................................29
Kennisclip 3 Bestuurlijke lus.............................................................................................................30
Kennisclip 4 Voorlopige voorziening.................................................................................................34
Week 7 Afbakening met de burgerlijke rechter....................................................................................36
Kennisclip 1 Afbakening taakverdeling bestuursrechter & burgerlijke rechter................................36
,WEEK 1 INLEIDING TOT HET SYSTEEM VAN BESTUURSRECHTELIJKE
RECHTSBESCHERMING
Kennisclip 2 – Historische ontwikkeling
Alles beter dan de burgerlijke rechter!
In het begin was er geen bestuursrechter, slechts de adel die de wet bepaalde. De enige mensen die
tegen de adel inging, was de andere adel of een ander persoon met macht. Zo ontstond de
‘bestuursrechter.’ In onze geschiedenis was er eerst een conflictenbesluit bij de koning, hij had het
laatste woord in de rechtszaal.
Heel lang werd het bestuursrecht niet gezien als ‘recht.’ Maar de civiele procesgang is te ingewikkeld
en te lang voor het bestuursrecht. Toch worden administratieve geschillen liever aan het
bestuursorgaan zelf voorgelegd dan aan de rechter. Bestuursrechtelijke rechtsbescherming begint bij
de gewone rechter.
Eerste jaren na de Grondwet van 1815:
• De burgerlijke rechter acht zich snel bevoegd: Willem I vaardigt het Conflictenbesluit uit
• Grote weerstand tegen de civiele procedure in het parlement: te ingewikkeld, kostbaar en
tijdrovend
• De wetgever stelt steeds vaker administratief beroep open (GS, Kroon)
• Legitimiteit wordt ontleend aan het gezag van het college, niet aan de procedure
Administratie of rechter? Deze discussie wordt gevoerd door mr. Loef en professor Struijken.
1. Loef: normale rechtsgang te weinig rechtsbescherming, hij schreef het begin van de Awb
2. Struijken: rechtsbescherming bij de rechter is zonder de politieke lading en normen die
wel bij een bestuursorgaan zou zijn, bestuursorganen hebben veel expertise over
bepaalde vraagstukken. Dit was de doorslag voor het parlement.
Van enumeratie (in de loop van de tijd komen steeds meer wetten bij een specifiek rechtscollege)
naar algemene rechtsbescherming:
• De raden van beroep en de Centrale Raad van Beroep worden de eerste onafhankelijke
bestuursrechters van Nederland. (allereerste vorm van bestuursrechtspraak).
• In de jaren ‘70 ontstaat een algemene aanvullende rechtsgang bij een onafhankelijke rechter
(Wet Arob, Afdeling rechtspraak RvS). Een restvoorziening.
• In 1985 oordeelt het EHRM het Kroonberoep (Afdeling geschillen RvS) in strijd met art. 6
EVRM (Benthem-arrest). Er is te veel rechtsbescherming bij de bestuursrechter, het
administratief beroep wordt semi door de kroon behandeld. Het EVRM vond dit geen fair
trail omdat de kroon geen onafhankelijk orgaan is.
• In 1994 treedt de Awb in werking
• Discussie over organisatie blijft
Drie hoogste bestuursrechters: in de raad van state zitten drie bestuursrechters die zeggen hoe de
Awb ten uitvoer gelegd moet worden. De centrale raad van beroep is ons oudste orgaan, hier ga je
heen als er iets specifieks is geregeld, of de CBP. De RvS gaat over algemene zaken.
3. RvS gaat origineel over voorzieningsrecht.
4. De centrale raad van beroep is origineel voor de kwetsbare burger en hun
belangenbescherming (ongelijkheidscompensatie).
5. College beroep van bedrijfsleven is voor bedrijven, dit gaat primair om de markt.
,Kennisclip 3 – Aard van het bestuursprocesrecht
Kenmerken bestuursprocesrecht
• Besluit als voorwerp van geschil
• ‘Aanvullende voorziening’: besluitvorming en bezwaar zouden geschillen moeten wegnemen
• Rechtmatigheidstoetsing ex tunc (controleert bestuur op moment van nemen van besluit)
• Ongelijke verhouding partijen
• Elk geschil raakt belangen van derden en/of maatschappij
6. Korte beroepstermijnen
7. Laagdrempelige procedure
8. Materiële waarheidsvinding
9. Niet-lijdelijke rechter (rechtsgronden aanvullen)
Rechtsvergelijking: bestuursrechter spreekt recht in ander universum. Civiele en strafrechter stellen
vast, de bestuursrechter is niet de gezaghebbende rechtsvasteller maar zij stuurt de maatschappij.
Hij is een toetser.
• Toetsing in plaats van rechtsvaststelling
• Rechter heeft beperkt beeld van de praktijk
• Besturen vraagt om snelle besluitvorming (6-8 weken vaak)
• Besturen is vooruitzien; rechtspreken is achteruit kijken. Vergunnend bestuursrecht is bijna
altijd over de toekomst.
Rechtsvergelijking: burgerlijk- & strafprocesrecht
• Begunstigend bestuursrecht heeft overeenkomsten met civiel recht
10. ‘Civilisatie’ bestuursprocesrecht: steeds meer een partijenproces
11. ‘Verbestuurlijking’ civiel geschil: steeds meer regie rechter
• Belastend bestuursrecht heeft overeenkomsten met strafrecht (handhavende overheid)
12. Bestuurlijke boetes worden steeds hoger, (bewijs)procesregels geënt op strafvordering
(boetes zijn criminal charges).
13. OM-stafbeschikking is vorm van bestuurlijke afdoening
Beginselen procesrecht
• Grote overeenkomsten in beginselen, mede door normering artikel 6 EVRM, óók in het
bestuursrecht:
1. Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de
gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een
eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een
onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. De uitspraak moet in het
openbaar worden gewezen (...)
2. Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat
zijn schuld in rechte is komen vast te staan.
Ontwikkelingen / actualiteit
Algemeen Specifiek bestuursprocesrecht
Internationalisering Al in besluitvorming
Digitalisering Vertrouwen in de overheid
Versnelling (3 jaar naar 6-8 weken) Definitieve geschilbeslechting
Rechtsontwikkeling/sturing in de maatschappij
, Kennisclip 4 – Bevoegdheid bestuursrechter
Stappenplan bevoegdheid bestuursrechter:
• Beroep staat open (art. 8:1 Awb):
1. voor belanghebbenden,
2. tegen een besluit
• Mits de verplichte voorprocedure is doorlopen (art. 6:13 Awb). (UOV bijv.)
• Rechtspraak in twee instanties, tenzij (art. 8:6 Awb). Eerst rechtbank, soms gelijk naar de
hogere beroepsrechter.
• Hoger beroep bij de ABRvS, tenzij een specifiekere beroepsrechter geschikt is (art. 8:105
Awb). Geen cassatie want dat belemmert de snelheid van de procedure
Voorwerp van geschil in beroep:
Het geschil begint met een besluit, dat kan een vergunning of een boete zijn. De eerste stap is het
maken van bezwaar, dat gebeurt bij het bestuursorgaan. Daar op volgt de beslissing op bezwaar, dat
kan een aanpassing zijn van het originele besluit. Tegen de beslissing op bezwaar kan men in beroep,
de beroepsgronden hebben slechts betrekking op de BOB. Daarna volgt hoger beroep die slechts
betrekking heeft op de uitspraak in 1 e aanleg.
Beslissing op
Hoger beroep
Aanvraag/amsbtshalve bezwaar
heroverweging in 1e aanleg
bezwaar
Optioneel vervangend
besluit art.6:19 Awb
Uitspraak
Besluit in primo
rechtbank
Art. 6:19 Awb stelt dat een besluit kan worden ingetrokken en een nieuw besluit kan worden
gevormd.
Het gat in de rechtsbescherming:
De bestuursrechter is dus niet bevoegd over alle besluiten te oordelen, art. 8:3 weergeeft welke
besluiten dat zijn. Algemene verbindende voorschriften zijn uitgewerkte wetten, dus die kan men
niet bestrijden. Een beschikking is de uitvoering van de wet en daartegen kan men wel procederen.
Besluit
Besluit van
Beschikking algemene
strekking
A.V.V.
Beleidsregel
A.b.a.s.
Inhoud
Week 1 Inleiding tot het systeem van bestuursrechtelijke rechtsbescherming.....................................2
Kennisclip 2 – Historische ontwikkeling..............................................................................................2
Kennisclip 3 – Aard van het bestuursprocesrecht...............................................................................3
Kennisclip 4 – Bevoegdheid bestuursrechter......................................................................................4
Week 2 Bestuurlijke voorprocedures en toegang tot de bestuursrechter..............................................5
Kennisclip 1 - Bestuurlijke voorprocedures........................................................................................5
Kennisclip 2 - Toegang tot de bestuursrechter...................................................................................7
Week 3 Beroep: procesverloop en bewijs............................................................................................10
Kennisclip 1 – Procesverloop beroep: het dossier............................................................................10
Kennisclip 2 – Procesverloop in beroep: de zitting...........................................................................11
Kennisclip 3 – Procesverloop in beroep: afwijkende behandeling....................................................12
Kennisclip 4 – Bewijsrecht................................................................................................................12
Week 4 Beroep: omvang van het geding en relativiteit........................................................................14
Kennisclip 1 – Omvang van het geding: besluit en trechtering.........................................................14
Kennisclip 2 - Omvang van het geding: ambtshalve aanvullen & toetsen........................................16
Kennisclip 3 – Omvang van het geding: Rechter kan niet alles opnieuw beoordelen.......................17
Kennisclip 4 – Relativiteit..................................................................................................................17
Week 5 Beroep: toetsing en exceptieve toetsing.................................................................................19
Kennisclip 1 Toetsingsintensiteit......................................................................................................19
Kennisclip 2: Exceptieve toetsing......................................................................................................21
Week 6 Uitspraakbevoegdheden in beroep.........................................................................................25
Kennisclip 1 Uitspraakbevoegdheden...............................................................................................25
Kennisclip 2 Uitspraakbevoegdheden in hoger beroep....................................................................29
Kennisclip 3 Bestuurlijke lus.............................................................................................................30
Kennisclip 4 Voorlopige voorziening.................................................................................................34
Week 7 Afbakening met de burgerlijke rechter....................................................................................36
Kennisclip 1 Afbakening taakverdeling bestuursrechter & burgerlijke rechter................................36
,WEEK 1 INLEIDING TOT HET SYSTEEM VAN BESTUURSRECHTELIJKE
RECHTSBESCHERMING
Kennisclip 2 – Historische ontwikkeling
Alles beter dan de burgerlijke rechter!
In het begin was er geen bestuursrechter, slechts de adel die de wet bepaalde. De enige mensen die
tegen de adel inging, was de andere adel of een ander persoon met macht. Zo ontstond de
‘bestuursrechter.’ In onze geschiedenis was er eerst een conflictenbesluit bij de koning, hij had het
laatste woord in de rechtszaal.
Heel lang werd het bestuursrecht niet gezien als ‘recht.’ Maar de civiele procesgang is te ingewikkeld
en te lang voor het bestuursrecht. Toch worden administratieve geschillen liever aan het
bestuursorgaan zelf voorgelegd dan aan de rechter. Bestuursrechtelijke rechtsbescherming begint bij
de gewone rechter.
Eerste jaren na de Grondwet van 1815:
• De burgerlijke rechter acht zich snel bevoegd: Willem I vaardigt het Conflictenbesluit uit
• Grote weerstand tegen de civiele procedure in het parlement: te ingewikkeld, kostbaar en
tijdrovend
• De wetgever stelt steeds vaker administratief beroep open (GS, Kroon)
• Legitimiteit wordt ontleend aan het gezag van het college, niet aan de procedure
Administratie of rechter? Deze discussie wordt gevoerd door mr. Loef en professor Struijken.
1. Loef: normale rechtsgang te weinig rechtsbescherming, hij schreef het begin van de Awb
2. Struijken: rechtsbescherming bij de rechter is zonder de politieke lading en normen die
wel bij een bestuursorgaan zou zijn, bestuursorganen hebben veel expertise over
bepaalde vraagstukken. Dit was de doorslag voor het parlement.
Van enumeratie (in de loop van de tijd komen steeds meer wetten bij een specifiek rechtscollege)
naar algemene rechtsbescherming:
• De raden van beroep en de Centrale Raad van Beroep worden de eerste onafhankelijke
bestuursrechters van Nederland. (allereerste vorm van bestuursrechtspraak).
• In de jaren ‘70 ontstaat een algemene aanvullende rechtsgang bij een onafhankelijke rechter
(Wet Arob, Afdeling rechtspraak RvS). Een restvoorziening.
• In 1985 oordeelt het EHRM het Kroonberoep (Afdeling geschillen RvS) in strijd met art. 6
EVRM (Benthem-arrest). Er is te veel rechtsbescherming bij de bestuursrechter, het
administratief beroep wordt semi door de kroon behandeld. Het EVRM vond dit geen fair
trail omdat de kroon geen onafhankelijk orgaan is.
• In 1994 treedt de Awb in werking
• Discussie over organisatie blijft
Drie hoogste bestuursrechters: in de raad van state zitten drie bestuursrechters die zeggen hoe de
Awb ten uitvoer gelegd moet worden. De centrale raad van beroep is ons oudste orgaan, hier ga je
heen als er iets specifieks is geregeld, of de CBP. De RvS gaat over algemene zaken.
3. RvS gaat origineel over voorzieningsrecht.
4. De centrale raad van beroep is origineel voor de kwetsbare burger en hun
belangenbescherming (ongelijkheidscompensatie).
5. College beroep van bedrijfsleven is voor bedrijven, dit gaat primair om de markt.
,Kennisclip 3 – Aard van het bestuursprocesrecht
Kenmerken bestuursprocesrecht
• Besluit als voorwerp van geschil
• ‘Aanvullende voorziening’: besluitvorming en bezwaar zouden geschillen moeten wegnemen
• Rechtmatigheidstoetsing ex tunc (controleert bestuur op moment van nemen van besluit)
• Ongelijke verhouding partijen
• Elk geschil raakt belangen van derden en/of maatschappij
6. Korte beroepstermijnen
7. Laagdrempelige procedure
8. Materiële waarheidsvinding
9. Niet-lijdelijke rechter (rechtsgronden aanvullen)
Rechtsvergelijking: bestuursrechter spreekt recht in ander universum. Civiele en strafrechter stellen
vast, de bestuursrechter is niet de gezaghebbende rechtsvasteller maar zij stuurt de maatschappij.
Hij is een toetser.
• Toetsing in plaats van rechtsvaststelling
• Rechter heeft beperkt beeld van de praktijk
• Besturen vraagt om snelle besluitvorming (6-8 weken vaak)
• Besturen is vooruitzien; rechtspreken is achteruit kijken. Vergunnend bestuursrecht is bijna
altijd over de toekomst.
Rechtsvergelijking: burgerlijk- & strafprocesrecht
• Begunstigend bestuursrecht heeft overeenkomsten met civiel recht
10. ‘Civilisatie’ bestuursprocesrecht: steeds meer een partijenproces
11. ‘Verbestuurlijking’ civiel geschil: steeds meer regie rechter
• Belastend bestuursrecht heeft overeenkomsten met strafrecht (handhavende overheid)
12. Bestuurlijke boetes worden steeds hoger, (bewijs)procesregels geënt op strafvordering
(boetes zijn criminal charges).
13. OM-stafbeschikking is vorm van bestuurlijke afdoening
Beginselen procesrecht
• Grote overeenkomsten in beginselen, mede door normering artikel 6 EVRM, óók in het
bestuursrecht:
1. Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de
gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een
eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een
onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. De uitspraak moet in het
openbaar worden gewezen (...)
2. Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat
zijn schuld in rechte is komen vast te staan.
Ontwikkelingen / actualiteit
Algemeen Specifiek bestuursprocesrecht
Internationalisering Al in besluitvorming
Digitalisering Vertrouwen in de overheid
Versnelling (3 jaar naar 6-8 weken) Definitieve geschilbeslechting
Rechtsontwikkeling/sturing in de maatschappij
, Kennisclip 4 – Bevoegdheid bestuursrechter
Stappenplan bevoegdheid bestuursrechter:
• Beroep staat open (art. 8:1 Awb):
1. voor belanghebbenden,
2. tegen een besluit
• Mits de verplichte voorprocedure is doorlopen (art. 6:13 Awb). (UOV bijv.)
• Rechtspraak in twee instanties, tenzij (art. 8:6 Awb). Eerst rechtbank, soms gelijk naar de
hogere beroepsrechter.
• Hoger beroep bij de ABRvS, tenzij een specifiekere beroepsrechter geschikt is (art. 8:105
Awb). Geen cassatie want dat belemmert de snelheid van de procedure
Voorwerp van geschil in beroep:
Het geschil begint met een besluit, dat kan een vergunning of een boete zijn. De eerste stap is het
maken van bezwaar, dat gebeurt bij het bestuursorgaan. Daar op volgt de beslissing op bezwaar, dat
kan een aanpassing zijn van het originele besluit. Tegen de beslissing op bezwaar kan men in beroep,
de beroepsgronden hebben slechts betrekking op de BOB. Daarna volgt hoger beroep die slechts
betrekking heeft op de uitspraak in 1 e aanleg.
Beslissing op
Hoger beroep
Aanvraag/amsbtshalve bezwaar
heroverweging in 1e aanleg
bezwaar
Optioneel vervangend
besluit art.6:19 Awb
Uitspraak
Besluit in primo
rechtbank
Art. 6:19 Awb stelt dat een besluit kan worden ingetrokken en een nieuw besluit kan worden
gevormd.
Het gat in de rechtsbescherming:
De bestuursrechter is dus niet bevoegd over alle besluiten te oordelen, art. 8:3 weergeeft welke
besluiten dat zijn. Algemene verbindende voorschriften zijn uitgewerkte wetten, dus die kan men
niet bestrijden. Een beschikking is de uitvoering van de wet en daartegen kan men wel procederen.
Besluit
Besluit van
Beschikking algemene
strekking
A.V.V.
Beleidsregel
A.b.a.s.
