Digitale technologie in de GGZ
Egon Dejonckheere, PhD
, 2
Inhoud
Leerdoelen van de cursus ......................................................................................... 4
Lecture 1 ................................................................................................................. 5
Lecture 2 – mobiele apps .......................................................................................... 6
Mobiele registratie ................................................................................................ 6
ESM/EMA .......................................................................................................... 6
Traditionele diagnostiek ..................................................................................... 7
Vergelijking traditionele diagnostiek en mobiele registratie ................................... 7
Retrospectieve vs. prospectieve meting .............................................................. 8
ESM/EMA feedback ........................................................................................... 9
Lecture 5 & 6 .......................................................................................................... 17
Meetreactiviteit................................................................................................... 17
Interferentie met natuurlijk gedrag ....................................................................... 19
Cliënt en behandelaar perspectief ....................................................................... 20
Conclusie cliënt en behandelaar perspectief: ....................................................... 26
Lecture 7 & 8 – Passive Mobile Sensing .................................................................... 27
Verhouding sensing vs EMA data....................................................................... 27
Quantified Self ................................................................................................ 27
Mind-body probleem ........................................................................................... 27
Onderzoek ...................................................................................................... 28
Angstklachten en stress ................................................................................... 29
Depressieve klachten ...................................................................................... 31
Suïcide intenties ................................................................................................. 33
Manische klachten .............................................................................................. 34
Psychotische klachten ........................................................................................ 35
Middelenmisbruik ............................................................................................... 36
Overzicht onderzoek ........................................................................................... 37
Lecture 10 – mobile sensing .................................................................................... 38
Cliënt perspectief ............................................................................................... 39
Objectieve indicatoren ..................................................................................... 39
Subjectieve indicatoren ................................................................................... 39
Behandelaar perspectief ..................................................................................... 40
, 3
Ecological Momentary Interventions (EMI) en Just-in-Time Adaptive Interventions (JAI)
.......................................................................................................................... 41
Verschillende vormen mobiele interventies ....................................................... 41
Lecture 12 – Ecological Momentary Intervention ....................................................... 42
Angstklachten en stress ................................................................................... 42
Depressieve klachten ...................................................................................... 44
Manische klachten .......................................................................................... 45
Psychotische klachten ..................................................................................... 45
Middelenmisbruik ........................................................................................... 46
Overzicht onderzoek ........................................................................................ 46
Ethische overwegingen ........................................................................................... 48
Vervanging professioneel contact ..................................................................... 48
Afhankelijkheid digitale technologie .................................................................. 48
Lecture 14 – Ethische overwegingen ........................................................................ 49
Informed consent, privacy & security ................................................................ 49
Navigeren in het digitale landschap .................................................................. 49
Lecture 9 - Online stand-alone zelfhulp- & therapievormen ....................................... 51
Lecture 11 – Virtual Reality toepassingen in de GGZ de Booij ..................................... 53
Lecture 13 – Virtual Reality & Wearables Frowijn & Nijman ......................................... 53
Responsiecollege ................................................................................................... 56
, 4
Leerdoelen van de cursus
Na het succesvol afronden van dit opleidingsonderdeel:
• heeft de student kennis van en inzicht in het correct gebruik van digitale
toepassingen in de geestelijke gezondheidszorg, zoals het gebruik van
mobiele technologie (EMA, wearables en zelfhulp-apps) en virtual reality.
• kan de student zelfstandig, op gestructureerde en wetenschappelijk
onderbouwde wijze deze technologie correct toepassen in de verschillende
fases van een zorgtraject (d.w.z. diagnostische fase, interventiefase, nazorg).
• is de student in staat nieuwe vormen van technologie in de geestelijke
gezondheidszorg systematisch en kritisch te beoordelen, met bijzondere
aandacht voor de ethische overwegingen.
Leerdoelen
LD1: het gebruik van verschillende vormen van digitale technologie binnen de
geestelijke gezondheidszorg kaderen, met aandacht voor de voor- en nadelen van elke
technologie.
LD2: wetenschappelijke effectiviteitsstudies over verschillende vormen van digitale
technologie in de geestelijke gezondheidszorg correct en kritisch analyseren, met
aandacht voor de studiebeperkingen en de vertaalslag naar de klinische praktijk.
LD3: mobiele registratie, interventie en virtual reality binnen (de verschillende fases
van) een zorgtraject correct toepassen (d.w.z. diagnostische fase, interventiefase,
nazorg), de (persoons-specifieke) effectiviteit ervan correct evalueren en professioneel
communiceren.
LD4: nieuwe vormen van digitale technologie in de geestelijke gezondheidszorg
systematisch en kritisch beoordelen, met bijzondere aandacht voor de ethische
overwegingen.
, 5
Lecture 1
Treament gap – hoeveel procent van de mensen die hulp nodig hebben zoeken of krijgen
geen hulp.
Patiënt herval – draaideur fenomeen. 50% van de mensen die behandeld worden voor
angst of stemmingsstoornis zal binnen 2 jaar terugvallen.
Digitale technologie – alle internet-, mobiel-, of virtueel-gebaseerde toepassingen die
duurzame emotionele, cognitieve of gedragsmatige veranderingen in iemands
leven kunnen veroorzaken.
Beoogd doel (lotgenoten forum voor mensen met een ziekte) vs. bijkomstig doel (Tetris).
Hoe wordt de digitale technologie ingezet?
Stand-alone – dit doet de cliënt zelf (headspace).
Stepped-care – in eerste instantie krijgt de cliënt alleen de digitale interventie.
Blended – het wordt geïntegreerd in face to face gesprekstherapie.
Voordelen
• Inclusiever: groter bereik.
• Efficiënter: meer patiënten per behandelaar, minder sessies (thuiswerk),
goedkoper.
• Effectiever: elke patiënt krijgt de juiste dosis zorg, vroegere interventie,
terugvalpreventie.
Valkuilen
• Digital is booming: euforie, hype, wildgroei, veld in ontwikkeling
• Risicos en ethische aspecten (kwaliteit)
• Wat is de bereidheid van patiënten en behandelaars
Het doel van deze cursus is om jullie warm te maken voor het potentieel van digitale
technologie binnen de GGZ…
• omdat er wel degelijk wetenschappelijke evidentie is dat digitale toepassingen
psychologisch herstel kunnen faciliteren. (Kennis)
• waarbij we jullie kritisch leren kijken naar verschillende digitale tools en hun
effectiviteit, en jullie deze technologie correct leren gebruiken. (Kunde)
• … zodat jullie – als digitale ambassadeurs - andere hulpverleners (correct)
kunnen enthousiasmeren om hier ook mee aan de slag te gaan. (Karakter)
, 6
Lecture 2 – mobiele apps
Er is een groot aanbod, maar de kwaliteit kan niet altijd worden gewaarborgd. Er zit wel
potentie in.
1. Mobiele registratie en Ecological Momentary Assessment
2. Passive Mobile Sensing
3. Ecological Momentary Interventions en Just-in-Time Adaptive Interventions
4. Stand-alone (zelfhulp) applicaties
5. Ethische overwegingen
Mobiele registratie
Het bestuderen van een probleemgebied / functioneren in iemands dagelijks leven via
een app op iemand smartphone.
Met als doel informatie te verzamelen:
• Ernst/frequentie/duur
• Fluctuaties, antecedenten, consequenties
Heeft een lange traditie in wetenschappelijk psychologisch onderzoek, onder de naam:
• Experience Sampling Methodologie (ESM)
• Ecological Momentary Assessment (EMA)
Gestructureerde zelfrapportagetechniek waarbij deelnemers herhaaldelijk stil staan
bij bepaalde gedachten, gevoelens, gedragingen die ze op dat moment ervaren in hun
dagelijks leven.
1. vaste set van vragen (i.t.t. kwalitatieve interviews /dagboeken)
2. meerdere malen per dag (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
3. subjectieve ervaringen (i.t.t. observationeel onderzoek)
4. real-time evaluatie (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
5. in natuurlijke omgeving (i.t.t. artificiële lab experimenten)
ESM/EMA
Oorsprong in de ecologische psychologie: Gedrag en ervaringen kunnen enkel
begrepen worden wanneer ze in hun eigenlijke context geëvalueerd worden.
• Ongecontroleerd
• Geen manipulatie
• Natuurlijke variatie door natuurlijke interactie met omgeving
Radicaal situationisme – Lab data heeft beperkte externe validiteit! Die generaliseren
niet naar real-life settings.
, 7
Backfilling – achteraf ga je weer aanvullen
Therapeutisch zorgtraject als single case studie (empirische cyclus)
Mobiele registraties kunnen (theoretisch!) in elke stap aangewend worden, maar doel
wijzigt licht per fase.
Het is niet in elke fase even nuttig om mobiele registraties toe te passen.
Traditionele diagnostiek
• Eénmalige (batterij) van gestructureerde vragenlijsten of kwalitatieve anamneses
• Vaak aan het begin van een zorgtraject (dus exploratorisch, m.u.v. ROM)
• Voornamelijk vergelijking tussen personen (bv. normscore of klinische
drempelwaarde)
Vergelijking traditionele diagnostiek en mobiele registratie
Egon Dejonckheere, PhD
, 2
Inhoud
Leerdoelen van de cursus ......................................................................................... 4
Lecture 1 ................................................................................................................. 5
Lecture 2 – mobiele apps .......................................................................................... 6
Mobiele registratie ................................................................................................ 6
ESM/EMA .......................................................................................................... 6
Traditionele diagnostiek ..................................................................................... 7
Vergelijking traditionele diagnostiek en mobiele registratie ................................... 7
Retrospectieve vs. prospectieve meting .............................................................. 8
ESM/EMA feedback ........................................................................................... 9
Lecture 5 & 6 .......................................................................................................... 17
Meetreactiviteit................................................................................................... 17
Interferentie met natuurlijk gedrag ....................................................................... 19
Cliënt en behandelaar perspectief ....................................................................... 20
Conclusie cliënt en behandelaar perspectief: ....................................................... 26
Lecture 7 & 8 – Passive Mobile Sensing .................................................................... 27
Verhouding sensing vs EMA data....................................................................... 27
Quantified Self ................................................................................................ 27
Mind-body probleem ........................................................................................... 27
Onderzoek ...................................................................................................... 28
Angstklachten en stress ................................................................................... 29
Depressieve klachten ...................................................................................... 31
Suïcide intenties ................................................................................................. 33
Manische klachten .............................................................................................. 34
Psychotische klachten ........................................................................................ 35
Middelenmisbruik ............................................................................................... 36
Overzicht onderzoek ........................................................................................... 37
Lecture 10 – mobile sensing .................................................................................... 38
Cliënt perspectief ............................................................................................... 39
Objectieve indicatoren ..................................................................................... 39
Subjectieve indicatoren ................................................................................... 39
Behandelaar perspectief ..................................................................................... 40
, 3
Ecological Momentary Interventions (EMI) en Just-in-Time Adaptive Interventions (JAI)
.......................................................................................................................... 41
Verschillende vormen mobiele interventies ....................................................... 41
Lecture 12 – Ecological Momentary Intervention ....................................................... 42
Angstklachten en stress ................................................................................... 42
Depressieve klachten ...................................................................................... 44
Manische klachten .......................................................................................... 45
Psychotische klachten ..................................................................................... 45
Middelenmisbruik ........................................................................................... 46
Overzicht onderzoek ........................................................................................ 46
Ethische overwegingen ........................................................................................... 48
Vervanging professioneel contact ..................................................................... 48
Afhankelijkheid digitale technologie .................................................................. 48
Lecture 14 – Ethische overwegingen ........................................................................ 49
Informed consent, privacy & security ................................................................ 49
Navigeren in het digitale landschap .................................................................. 49
Lecture 9 - Online stand-alone zelfhulp- & therapievormen ....................................... 51
Lecture 11 – Virtual Reality toepassingen in de GGZ de Booij ..................................... 53
Lecture 13 – Virtual Reality & Wearables Frowijn & Nijman ......................................... 53
Responsiecollege ................................................................................................... 56
, 4
Leerdoelen van de cursus
Na het succesvol afronden van dit opleidingsonderdeel:
• heeft de student kennis van en inzicht in het correct gebruik van digitale
toepassingen in de geestelijke gezondheidszorg, zoals het gebruik van
mobiele technologie (EMA, wearables en zelfhulp-apps) en virtual reality.
• kan de student zelfstandig, op gestructureerde en wetenschappelijk
onderbouwde wijze deze technologie correct toepassen in de verschillende
fases van een zorgtraject (d.w.z. diagnostische fase, interventiefase, nazorg).
• is de student in staat nieuwe vormen van technologie in de geestelijke
gezondheidszorg systematisch en kritisch te beoordelen, met bijzondere
aandacht voor de ethische overwegingen.
Leerdoelen
LD1: het gebruik van verschillende vormen van digitale technologie binnen de
geestelijke gezondheidszorg kaderen, met aandacht voor de voor- en nadelen van elke
technologie.
LD2: wetenschappelijke effectiviteitsstudies over verschillende vormen van digitale
technologie in de geestelijke gezondheidszorg correct en kritisch analyseren, met
aandacht voor de studiebeperkingen en de vertaalslag naar de klinische praktijk.
LD3: mobiele registratie, interventie en virtual reality binnen (de verschillende fases
van) een zorgtraject correct toepassen (d.w.z. diagnostische fase, interventiefase,
nazorg), de (persoons-specifieke) effectiviteit ervan correct evalueren en professioneel
communiceren.
LD4: nieuwe vormen van digitale technologie in de geestelijke gezondheidszorg
systematisch en kritisch beoordelen, met bijzondere aandacht voor de ethische
overwegingen.
, 5
Lecture 1
Treament gap – hoeveel procent van de mensen die hulp nodig hebben zoeken of krijgen
geen hulp.
Patiënt herval – draaideur fenomeen. 50% van de mensen die behandeld worden voor
angst of stemmingsstoornis zal binnen 2 jaar terugvallen.
Digitale technologie – alle internet-, mobiel-, of virtueel-gebaseerde toepassingen die
duurzame emotionele, cognitieve of gedragsmatige veranderingen in iemands
leven kunnen veroorzaken.
Beoogd doel (lotgenoten forum voor mensen met een ziekte) vs. bijkomstig doel (Tetris).
Hoe wordt de digitale technologie ingezet?
Stand-alone – dit doet de cliënt zelf (headspace).
Stepped-care – in eerste instantie krijgt de cliënt alleen de digitale interventie.
Blended – het wordt geïntegreerd in face to face gesprekstherapie.
Voordelen
• Inclusiever: groter bereik.
• Efficiënter: meer patiënten per behandelaar, minder sessies (thuiswerk),
goedkoper.
• Effectiever: elke patiënt krijgt de juiste dosis zorg, vroegere interventie,
terugvalpreventie.
Valkuilen
• Digital is booming: euforie, hype, wildgroei, veld in ontwikkeling
• Risicos en ethische aspecten (kwaliteit)
• Wat is de bereidheid van patiënten en behandelaars
Het doel van deze cursus is om jullie warm te maken voor het potentieel van digitale
technologie binnen de GGZ…
• omdat er wel degelijk wetenschappelijke evidentie is dat digitale toepassingen
psychologisch herstel kunnen faciliteren. (Kennis)
• waarbij we jullie kritisch leren kijken naar verschillende digitale tools en hun
effectiviteit, en jullie deze technologie correct leren gebruiken. (Kunde)
• … zodat jullie – als digitale ambassadeurs - andere hulpverleners (correct)
kunnen enthousiasmeren om hier ook mee aan de slag te gaan. (Karakter)
, 6
Lecture 2 – mobiele apps
Er is een groot aanbod, maar de kwaliteit kan niet altijd worden gewaarborgd. Er zit wel
potentie in.
1. Mobiele registratie en Ecological Momentary Assessment
2. Passive Mobile Sensing
3. Ecological Momentary Interventions en Just-in-Time Adaptive Interventions
4. Stand-alone (zelfhulp) applicaties
5. Ethische overwegingen
Mobiele registratie
Het bestuderen van een probleemgebied / functioneren in iemands dagelijks leven via
een app op iemand smartphone.
Met als doel informatie te verzamelen:
• Ernst/frequentie/duur
• Fluctuaties, antecedenten, consequenties
Heeft een lange traditie in wetenschappelijk psychologisch onderzoek, onder de naam:
• Experience Sampling Methodologie (ESM)
• Ecological Momentary Assessment (EMA)
Gestructureerde zelfrapportagetechniek waarbij deelnemers herhaaldelijk stil staan
bij bepaalde gedachten, gevoelens, gedragingen die ze op dat moment ervaren in hun
dagelijks leven.
1. vaste set van vragen (i.t.t. kwalitatieve interviews /dagboeken)
2. meerdere malen per dag (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
3. subjectieve ervaringen (i.t.t. observationeel onderzoek)
4. real-time evaluatie (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
5. in natuurlijke omgeving (i.t.t. artificiële lab experimenten)
ESM/EMA
Oorsprong in de ecologische psychologie: Gedrag en ervaringen kunnen enkel
begrepen worden wanneer ze in hun eigenlijke context geëvalueerd worden.
• Ongecontroleerd
• Geen manipulatie
• Natuurlijke variatie door natuurlijke interactie met omgeving
Radicaal situationisme – Lab data heeft beperkte externe validiteit! Die generaliseren
niet naar real-life settings.
, 7
Backfilling – achteraf ga je weer aanvullen
Therapeutisch zorgtraject als single case studie (empirische cyclus)
Mobiele registraties kunnen (theoretisch!) in elke stap aangewend worden, maar doel
wijzigt licht per fase.
Het is niet in elke fase even nuttig om mobiele registraties toe te passen.
Traditionele diagnostiek
• Eénmalige (batterij) van gestructureerde vragenlijsten of kwalitatieve anamneses
• Vaak aan het begin van een zorgtraject (dus exploratorisch, m.u.v. ROM)
• Voornamelijk vergelijking tussen personen (bv. normscore of klinische
drempelwaarde)
Vergelijking traditionele diagnostiek en mobiele registratie
