College 1 - Inleiding
Digitale technologie in de context van mentale hulpverlening
E-health platformen
Virtual of augmented reality
Chatbots
Games
Apps
Wearables en sensing
De GGZ staat onder druk door:
Prevalentie (1 op 6)
Ziektelast
Economische kosten
Huidige behandeling
o Treatment gap = hoeveel % van de mensen die zorg nodig hebben,
krijgen of zoeken geen hulp
o Wachtlijsten
Symptomen worden erger tijdens wachten
o Status quo effectiviteit
o Patiënt herval (50%)
‘draaideur fenomeen’
Digitale technologie als oplossing
= alle internet-, mobiel- of virtueel-gebaseerde toepassingen die duurzame
emotionele, cognitieve of gedragsmatige veranderingen in iemands leven
kunnen veroorzaken
o EPD of teleconsult vs. VR exposure
o Serious games om sociale vaardigheden te trainen vs. Singstar
Beoogd (gemodereerd online lotgenotenforum) vs. Bijkomstig (tetris)
o Beoogd = het doel hebben om te verbeteren
Stand-alone, stepped-care of blended
Voordelen
o Inclusiever: groter bereik
Niet gebonden aan tijd of locatie, anonimiteit
o Efficiënter: meer patiënten per behandelaar, minder sessies,
goedkoper
o Effectiever: elke patiënt krijgt juiste dosis, vroegere interventie,
hervalpreventie
Nadelen
o Digital is booming: euforie, hype, wildgroei, veld in ontwikkeling
o Risico’s en ethische aspecten?
o Bereidheid patiënten en behandelaars
College 2, 3 + 4 – Mobiele apps in de GGZ
Mobiele registratie en Ecological Momentary Assessment
Mobiele registratie
= het bestuderen van een probleemgebied/functioneren in iemands
dagelijks leven met als doel informatie te verzamelen via een app op
iemands smartphone
o Over de ernst/frequentie/duur van het probleemgebied (kan ook
positief zijn)
o Over de fluctuaties, antecedenten, consequenten
, Heeft een lange traditie in wetenschappelijk psychologisch onderzoek,
onder de naam
o Experience Sampling Methodologie (ESM)
o Ecological Momentary Assessment (EMA)
o Mihaly Csikszentmihalyi + Arthur Stone onderzochten flow
Ecological Momentary Assessment (ESM/EMA)
= gestructureerde zelfrapportagetechniek waarbij deelnemers
herhaaldelijk stil staan bij bepaalde gedachten, gevoelens, gedragingen
die ze op dat moment ervaren in hun dagelijks leven
o Vaste set van vragen (i.t.t. kwalitatieve interviews/dagboeken)
o Meerdere malen per dag (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
o Subjectieve ervaringen (i.t.t. observationeel onderzoek)
o Real-time evaluatie (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
o In natuurlijke omgeving (i.t.t. artificiële lab experimenten)
Oorsprong in de ecologische psychologie = gedrag en ervaringen kunnen
enkel begrepen worden wanneer ze in hun eigenlijke context geëvalueerd
worden
o Ongecontroleerd
o Geen manipulatie
o Natuurlijke variatie door natuurlijke interactie met omgeving
Radicaal situationisme = lab data hebben beperkte externe validiteit
Je moet kijken naar de situatie om te weten hoe iemand gaat reageren.
Historische evolutie
o Dagboek en polshorloge PDA (personal digital assistent bijv.
piepers van Hezbollah) smartphone app (start echte klinische
implementatie: diagnostiek als n = 1 studie) mobile sensing
(passieve manier bijv. waar is iemand op dit moment)
Voordelen Nadelen
Papieren Gratis en gemakkelijk in - Backfilling = achteraf aanvullen
dagboeken gebruik - Verlies van data
- Intensieve en/of onsystematische
dataverwerking
o Manuele verwerking =
foutgevoelig proces
o Eyeballen = niet wetenschappelijk
Elektronische - Timestamps - Gebruikersproblemen
dagboeken - Data back-ups (online) o Technische onderlegdheid of
- Automatische bereidheid
dataverwerking en analyse o Ergonomie
- Altijd in het bezit o Inferentie met andere apps
- Vergaande logica - Technische problemen
vragenlijsten mogelijk o Incompatibiliteit
o Bugs
- Privacy en GDPR
Mobiele registratie
Therapeutisch zorgtraject als single case studie (empirische cyclus)
Mobiele registraties kunnen in elke stap aangewend worden, maar doel
wijzigt licht naargelang elke fase
,Traditionele diagnostiek
Eenmalige van gestructureerde vragenlijsten of kwalitatieve anamneses
Vaak aan het begin van een zorgtraject
o Dus exploratorisch m.u.v. ROM
Voornamelijk vergelijking tussen personen
EMS/EMA
Single case studie = vergelijking binnen personen
Traditionele diagnostiek vs. Mobiele registratie
Retrospectieve meting vs. Prospectieve
meting
Informatieverwerking is geen feilloos
proces, ons geheugen geen 100%
accurate weerspiegeling van de
realiteit
Recall bias = systematische meetfout
door (verschillen in) nauwkeuringheid
, of volledigheid van het ophalen van gebeurtenissen of ervaringen uit het
verleden
Onvermijdbare vertekeningen ondermijnen de validiteit van retrospectieve
gegevens
o Leertouwer et al. (2022)
Interindividuele verschillen
Naast effect van tijd en eenvoud ook vaak een
methodologisch probleem retrospectieve metingen
Bijv. Hoe relaxed was je vorige week – gemiddeld?
Er wordt niet gespecificeerd over hoe lang en over welk
gemiddelde (mediaan, pieken etc.)
Enkele voorbeelden uit de therapiekamer
o Stemmingscongruente aandacht en herinnering
Positief gevoel tijdens aandachtsfase + herinneringsfase
meer aandacht voor positieve zaken + positieve zaken
worden sneller herinnerd
Negatief gevoel tijdens aandachtsfase + herinneringsfase
meer aandacht voor negatieve zaken + negatieve zaken
worden sneller herinnerd
In het lab: Koster et al. (2010) – depressie
Depressieve personen + random controle groep
Kruisje scherm cue (positief of negatief) blank
target kiezen
Depressieve mensen inderdaad meer gefocust op
negatieve
In het dagelijks leven: Ebner-Priemer et al. (2006) – borderline
Gemiddelde momentane ESM metingen vs.
retrospectieve evaluatie via vragenlijst
Slechts beperkte overlap tussen beide constructen
o Gezonde + positieve geen groot verschil
o Gezonde + negatieve groter verschil dus bias
o Borderline + positieve groter verschil dus bias
o Borderline + negatieve geen groot verschil
o Peak-end regel
Mensen baseren een gebeurtenis niet op basis van een
gemiddelde van de volledige ervaring, maar op
Een hoogtepunt – de piek
De afloop – het einde
Stone et al. (2002): Reumatoïde artritis en herinnering van
pijnklachten
Retrospectieve pijnevaluatie beter voorspeld door piek
en einde dan gemiddelde pijn
o (gemeenschappelijke noemer?)
Leertouwer et al. (2021): remembering vs. experienced zelf
Beschikbaarheidsheuristiek = sommige gebeurtenissen
zijn makkelijker te herinneren dan andere op basis van
saliëntie
o Remembering self = default (remembered
experiences)
Maar remembering zelf blijft belangrijk om te
onderzoeken
o Normcongruente herinnering
Herinneringen ook vertekend door externe factoren bijv.
gangbare normen en sociale wenselijkheid
Digitale technologie in de context van mentale hulpverlening
E-health platformen
Virtual of augmented reality
Chatbots
Games
Apps
Wearables en sensing
De GGZ staat onder druk door:
Prevalentie (1 op 6)
Ziektelast
Economische kosten
Huidige behandeling
o Treatment gap = hoeveel % van de mensen die zorg nodig hebben,
krijgen of zoeken geen hulp
o Wachtlijsten
Symptomen worden erger tijdens wachten
o Status quo effectiviteit
o Patiënt herval (50%)
‘draaideur fenomeen’
Digitale technologie als oplossing
= alle internet-, mobiel- of virtueel-gebaseerde toepassingen die duurzame
emotionele, cognitieve of gedragsmatige veranderingen in iemands leven
kunnen veroorzaken
o EPD of teleconsult vs. VR exposure
o Serious games om sociale vaardigheden te trainen vs. Singstar
Beoogd (gemodereerd online lotgenotenforum) vs. Bijkomstig (tetris)
o Beoogd = het doel hebben om te verbeteren
Stand-alone, stepped-care of blended
Voordelen
o Inclusiever: groter bereik
Niet gebonden aan tijd of locatie, anonimiteit
o Efficiënter: meer patiënten per behandelaar, minder sessies,
goedkoper
o Effectiever: elke patiënt krijgt juiste dosis, vroegere interventie,
hervalpreventie
Nadelen
o Digital is booming: euforie, hype, wildgroei, veld in ontwikkeling
o Risico’s en ethische aspecten?
o Bereidheid patiënten en behandelaars
College 2, 3 + 4 – Mobiele apps in de GGZ
Mobiele registratie en Ecological Momentary Assessment
Mobiele registratie
= het bestuderen van een probleemgebied/functioneren in iemands
dagelijks leven met als doel informatie te verzamelen via een app op
iemands smartphone
o Over de ernst/frequentie/duur van het probleemgebied (kan ook
positief zijn)
o Over de fluctuaties, antecedenten, consequenten
, Heeft een lange traditie in wetenschappelijk psychologisch onderzoek,
onder de naam
o Experience Sampling Methodologie (ESM)
o Ecological Momentary Assessment (EMA)
o Mihaly Csikszentmihalyi + Arthur Stone onderzochten flow
Ecological Momentary Assessment (ESM/EMA)
= gestructureerde zelfrapportagetechniek waarbij deelnemers
herhaaldelijk stil staan bij bepaalde gedachten, gevoelens, gedragingen
die ze op dat moment ervaren in hun dagelijks leven
o Vaste set van vragen (i.t.t. kwalitatieve interviews/dagboeken)
o Meerdere malen per dag (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
o Subjectieve ervaringen (i.t.t. observationeel onderzoek)
o Real-time evaluatie (i.t.t. cross-sectionele vragenlijsten)
o In natuurlijke omgeving (i.t.t. artificiële lab experimenten)
Oorsprong in de ecologische psychologie = gedrag en ervaringen kunnen
enkel begrepen worden wanneer ze in hun eigenlijke context geëvalueerd
worden
o Ongecontroleerd
o Geen manipulatie
o Natuurlijke variatie door natuurlijke interactie met omgeving
Radicaal situationisme = lab data hebben beperkte externe validiteit
Je moet kijken naar de situatie om te weten hoe iemand gaat reageren.
Historische evolutie
o Dagboek en polshorloge PDA (personal digital assistent bijv.
piepers van Hezbollah) smartphone app (start echte klinische
implementatie: diagnostiek als n = 1 studie) mobile sensing
(passieve manier bijv. waar is iemand op dit moment)
Voordelen Nadelen
Papieren Gratis en gemakkelijk in - Backfilling = achteraf aanvullen
dagboeken gebruik - Verlies van data
- Intensieve en/of onsystematische
dataverwerking
o Manuele verwerking =
foutgevoelig proces
o Eyeballen = niet wetenschappelijk
Elektronische - Timestamps - Gebruikersproblemen
dagboeken - Data back-ups (online) o Technische onderlegdheid of
- Automatische bereidheid
dataverwerking en analyse o Ergonomie
- Altijd in het bezit o Inferentie met andere apps
- Vergaande logica - Technische problemen
vragenlijsten mogelijk o Incompatibiliteit
o Bugs
- Privacy en GDPR
Mobiele registratie
Therapeutisch zorgtraject als single case studie (empirische cyclus)
Mobiele registraties kunnen in elke stap aangewend worden, maar doel
wijzigt licht naargelang elke fase
,Traditionele diagnostiek
Eenmalige van gestructureerde vragenlijsten of kwalitatieve anamneses
Vaak aan het begin van een zorgtraject
o Dus exploratorisch m.u.v. ROM
Voornamelijk vergelijking tussen personen
EMS/EMA
Single case studie = vergelijking binnen personen
Traditionele diagnostiek vs. Mobiele registratie
Retrospectieve meting vs. Prospectieve
meting
Informatieverwerking is geen feilloos
proces, ons geheugen geen 100%
accurate weerspiegeling van de
realiteit
Recall bias = systematische meetfout
door (verschillen in) nauwkeuringheid
, of volledigheid van het ophalen van gebeurtenissen of ervaringen uit het
verleden
Onvermijdbare vertekeningen ondermijnen de validiteit van retrospectieve
gegevens
o Leertouwer et al. (2022)
Interindividuele verschillen
Naast effect van tijd en eenvoud ook vaak een
methodologisch probleem retrospectieve metingen
Bijv. Hoe relaxed was je vorige week – gemiddeld?
Er wordt niet gespecificeerd over hoe lang en over welk
gemiddelde (mediaan, pieken etc.)
Enkele voorbeelden uit de therapiekamer
o Stemmingscongruente aandacht en herinnering
Positief gevoel tijdens aandachtsfase + herinneringsfase
meer aandacht voor positieve zaken + positieve zaken
worden sneller herinnerd
Negatief gevoel tijdens aandachtsfase + herinneringsfase
meer aandacht voor negatieve zaken + negatieve zaken
worden sneller herinnerd
In het lab: Koster et al. (2010) – depressie
Depressieve personen + random controle groep
Kruisje scherm cue (positief of negatief) blank
target kiezen
Depressieve mensen inderdaad meer gefocust op
negatieve
In het dagelijks leven: Ebner-Priemer et al. (2006) – borderline
Gemiddelde momentane ESM metingen vs.
retrospectieve evaluatie via vragenlijst
Slechts beperkte overlap tussen beide constructen
o Gezonde + positieve geen groot verschil
o Gezonde + negatieve groter verschil dus bias
o Borderline + positieve groter verschil dus bias
o Borderline + negatieve geen groot verschil
o Peak-end regel
Mensen baseren een gebeurtenis niet op basis van een
gemiddelde van de volledige ervaring, maar op
Een hoogtepunt – de piek
De afloop – het einde
Stone et al. (2002): Reumatoïde artritis en herinnering van
pijnklachten
Retrospectieve pijnevaluatie beter voorspeld door piek
en einde dan gemiddelde pijn
o (gemeenschappelijke noemer?)
Leertouwer et al. (2021): remembering vs. experienced zelf
Beschikbaarheidsheuristiek = sommige gebeurtenissen
zijn makkelijker te herinneren dan andere op basis van
saliëntie
o Remembering self = default (remembered
experiences)
Maar remembering zelf blijft belangrijk om te
onderzoeken
o Normcongruente herinnering
Herinneringen ook vertekend door externe factoren bijv.
gangbare normen en sociale wenselijkheid
