Poëzieanalyse tentamen
Tentamenweek 3
Tweedejaars Lerarenopleiding Nederlands HAN
College 1- inleiding poëzie
Wat is poëzie?
1. Gevoelsuitstorting.
Gebaseerd op klassieke indeling bij literaire teksten (epiek = heldhaftige thema’s,
dramatiek = conflictsituaties, lyriek = gevoelstuitstortingen). Deze indeling is weer
gebaseerd op de poëtica van Aristoteles.
2. Rijm, metrum, strofebouw en figuurlijk taalgebruik/ beeldspraak.
3. Monologische taalsituatie
Er is met andere woorden een woordvoerder, een ‘ik’, die zich uit. Die spreekt vaak
een gij of jij toe en die zogenaamde ‘toegesprokene’ geeft geen antwoord
4. Momentaan
Er is geen tijdselement. De chronologische volgorde en geschiedenis ontbreken.
5. Verheven taal- en beeldgebruik
6. Harde returns
regelafbrekingen die duidelijk, concreet en met overtuiging gekozen zijn om een
regel op een bepaald moment af te breken
Communicatieve aspect van poëzie
1. Leeshouding van de lezer
- lezen volgens de regels van het taalspel
- poëtische leeshouding
- betekenis toekennen aan vormaspecten
2. Spreekhouding van de schrijver
- lyrisch subject of lyrische ik spreekt de lezer meestal niet toe
- aangesprokene (soms genoemd, soms impliciet, soms lyrisch over subject zelf)
- Lezer speelt luistervink
3. Poëtische functie van taalgebruik
- de vorm van de boodschap
- aandacht voor de manier waarop
Foregrounding = de taaluiting zelf wordt op de voorgrond geplaatst. Kan werken op alle
talige niveaus.
Deviatie: afwijkingen van normaal taalgebruik
Equivalentie: vormen van herhaling
, College 2- Ritme en metrum
Ritme
Een definitie:
‘Ritme is de natuurlijke beweging van de zin, expressief gemaakt door de wisselende
intensiteit van het temporeel, het dynamisch en het melodisch accent.’
(Lodewick, 1977, p. 93)
Temporeel accent: afwisseling van vlugge en langzame lettergrepen
Dynamisch accent: afwisseling van sterke en zwakke lettergrepen (hard-zacht)
Melodisch accent: afwisseling hoge en lage lettergrepen
Metrum
Een definitie:
‘Onder metrum verstaan we de regelmatige afwisseling van sterker en zwakker
beklemtoonde syllaben.’
(Lodewick, 1977)
Metrum is een vorm van foregrounding: immers, doordat een versregel of een heel gedicht
volgens een vast patroon (herhaling dus equivalentie)
verloopt qua klemtonen, wordt de taalvorm op de voorgrond geplaatst.
Was dit nu een wezenskenmerk van poëzie? Nee. Waarom niet? Omdat er ook gedichten
zijn waar geen metrum in zit.
Scanderen, hoe doe je dat?
V= geen accent en --- is wel accent
Elk woord heeft één hoofdaccent en eventueel één of meerdere bijaccenten. De
hoofdklemtoon is belangrijk wanneer we op zoek gaan naar een metrum.
Hulpmiddel: het woordenboek.
Een woord dat begint met een apostrof (zoals in: ‘k zei duizendmaal….) is geen apart
woord maar wordt aan het daarop volgende woord geplakt.
–en aan het einde van een werkwoord krijgt nooit een accent, wat meestal ook geldt
voor meervoudsvormen.
Lidwoorden krijgen nooit een accent: schrijf boven “de”, “het” of “een” dus altijd
direct een V.
Voor- en achtervoegsel: krijgen meestal geen accent. (Paape, 2006)
Tot de in onze taal meest voorkomende metra behoren:
Jambe: V—
Anapest: VV—
Trocheus: —V
Dactylus: —VV
Amfibrachys: V—V
Spondeus: —— (alleen als afwisseling met dactylus)
Tentamenweek 3
Tweedejaars Lerarenopleiding Nederlands HAN
College 1- inleiding poëzie
Wat is poëzie?
1. Gevoelsuitstorting.
Gebaseerd op klassieke indeling bij literaire teksten (epiek = heldhaftige thema’s,
dramatiek = conflictsituaties, lyriek = gevoelstuitstortingen). Deze indeling is weer
gebaseerd op de poëtica van Aristoteles.
2. Rijm, metrum, strofebouw en figuurlijk taalgebruik/ beeldspraak.
3. Monologische taalsituatie
Er is met andere woorden een woordvoerder, een ‘ik’, die zich uit. Die spreekt vaak
een gij of jij toe en die zogenaamde ‘toegesprokene’ geeft geen antwoord
4. Momentaan
Er is geen tijdselement. De chronologische volgorde en geschiedenis ontbreken.
5. Verheven taal- en beeldgebruik
6. Harde returns
regelafbrekingen die duidelijk, concreet en met overtuiging gekozen zijn om een
regel op een bepaald moment af te breken
Communicatieve aspect van poëzie
1. Leeshouding van de lezer
- lezen volgens de regels van het taalspel
- poëtische leeshouding
- betekenis toekennen aan vormaspecten
2. Spreekhouding van de schrijver
- lyrisch subject of lyrische ik spreekt de lezer meestal niet toe
- aangesprokene (soms genoemd, soms impliciet, soms lyrisch over subject zelf)
- Lezer speelt luistervink
3. Poëtische functie van taalgebruik
- de vorm van de boodschap
- aandacht voor de manier waarop
Foregrounding = de taaluiting zelf wordt op de voorgrond geplaatst. Kan werken op alle
talige niveaus.
Deviatie: afwijkingen van normaal taalgebruik
Equivalentie: vormen van herhaling
, College 2- Ritme en metrum
Ritme
Een definitie:
‘Ritme is de natuurlijke beweging van de zin, expressief gemaakt door de wisselende
intensiteit van het temporeel, het dynamisch en het melodisch accent.’
(Lodewick, 1977, p. 93)
Temporeel accent: afwisseling van vlugge en langzame lettergrepen
Dynamisch accent: afwisseling van sterke en zwakke lettergrepen (hard-zacht)
Melodisch accent: afwisseling hoge en lage lettergrepen
Metrum
Een definitie:
‘Onder metrum verstaan we de regelmatige afwisseling van sterker en zwakker
beklemtoonde syllaben.’
(Lodewick, 1977)
Metrum is een vorm van foregrounding: immers, doordat een versregel of een heel gedicht
volgens een vast patroon (herhaling dus equivalentie)
verloopt qua klemtonen, wordt de taalvorm op de voorgrond geplaatst.
Was dit nu een wezenskenmerk van poëzie? Nee. Waarom niet? Omdat er ook gedichten
zijn waar geen metrum in zit.
Scanderen, hoe doe je dat?
V= geen accent en --- is wel accent
Elk woord heeft één hoofdaccent en eventueel één of meerdere bijaccenten. De
hoofdklemtoon is belangrijk wanneer we op zoek gaan naar een metrum.
Hulpmiddel: het woordenboek.
Een woord dat begint met een apostrof (zoals in: ‘k zei duizendmaal….) is geen apart
woord maar wordt aan het daarop volgende woord geplakt.
–en aan het einde van een werkwoord krijgt nooit een accent, wat meestal ook geldt
voor meervoudsvormen.
Lidwoorden krijgen nooit een accent: schrijf boven “de”, “het” of “een” dus altijd
direct een V.
Voor- en achtervoegsel: krijgen meestal geen accent. (Paape, 2006)
Tot de in onze taal meest voorkomende metra behoren:
Jambe: V—
Anapest: VV—
Trocheus: —V
Dactylus: —VV
Amfibrachys: V—V
Spondeus: —— (alleen als afwisseling met dactylus)
