Recht van de overheid, leerjaar 2
Hoorcollege 1: Terugblik propedeuse en introductie internationaal publiekrecht en EU-recht
Verplichte jurisprudentie:
- HR 10 oktober 2014, ECLI:NL:HR:2014:2928 (Rookverbod)
Theorie:
Nederland is een democratische rechtstaat in de vorm van een constitutionele monarchie, ingericht
als een gedecentraliseerde eenheidstaat met een parlementair stelsel.
• Een democratische rechtstaat is een organisatie op een bepaald grondgebied met ene
bevolking waarover een hoogste gezag regels maakt en handhaaft: de staat. Dat hoogste
gezag is (direct dan wel indirect) gekozen door die bevolking (democratie). Het gezag mag
alleen doen wat in de wet staat en de macht is binnen dat hoogste gezag verdeeld over drie
instellingen, zodat niet alle macht bij een instelling berust. Een instelling maakt de regels
(wetgevende macht). Een instelling voert de regels uit en handhaaft die (uitvoerende macht
ofwel bestuur). De bevolking heeft fundamentele rechten die niet dan wel heel
terughoudend en onder strenge voorwaarden door het gezag mogen worden beperkt. In
laatste instantie is er een macht die onafhankelijk van de wetgeving en het bestuur beslis
over geschillen tussen burgers en de wetgevende/uitvoerende macht: de rechtsprekende
macht.
• Ons staatshoofd is weliswaar en erfelijk vorst, maar dat is vastgelegd in de Grondwet. Onze
volksvertegenwoordiging kan dat op democratische manier wijzigen, door de Grondwet aan
te passen. De macht van de koning wordt ook beperkt door de Grondwet.
• De staatsmachten zijn niet alleen gescheiden door wetgeving, uitvoering en rechtspraak te
scheiden. Maar binnen die machten is de macht ook verspreid (twee Kamers, verschillende
bestuurslagen).
Een democratische rechtsstaat bestaat uit het legaliteitsbeginsel, grondrechten, machtenscheiding
en een onafhankelijke onpartijdige rechter
Machtenscheiding (triaspolitica) bestaat uit:
Wetgevende/controlerende macht
taak: maakt de regels (van wetten in formele zin tot gemeenteverordeningen)
Rechtsprekende macht
taak: voert de regels uit (van regering tot burgemeester)
Uitvoerende macht
taak: controleert de uitvoering van de regels in concrete gevallen
1
,Voorbeelden van taken machtenscheiding:
In een notendop de machtenscheiding hierboven in beeld aan de hand van een concreet voorbeeld.
De formele wetgever die de burgemeester de bevoegdheid heeft gegeven om een last onder
bestuursdwang (een bevel om iemand te dwingen de wet na te leven) op te leggen als in een
bedrijfspand of woning drugs worden aangetroffen. De burgemeester die als uitvoerende (en
handhavende macht) deze bevoegdheid heeft ingevuld door panden in dergelijke gevallen te sluiten
en de rechtsprekende macht die in dit concrete geval de uitvoering van de wet aan een algemeen
rechtsbeginsel toetst en vaststelt dat de sluiting in dit geval te ver gaat. Als de wetgevende macht
niet gelukkig is met deze uitspraak, kan de wetgevende macht proberen om de wet aan te passen.
De gedecentraliseerde eenheidsstaat wordt gevormd door:
- de Staat/ het Rijk
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen
Nederland is een sociale verzorgingsstaat = een staat die er ook is voor haar burgers die het moeilijk
hebben bijvoorbeeld dat de staat doet aan armoedebestrijding, bijstandsuitkering, de staat moet
zorgen voor goede wegen, voor goed onderwijs etc.
Gedecentraliseerde eenheidstaat bestaat uit:
- nadruk op centrale overheid,
- decentrale bestuurslagen (decentralisatie)
- bestuursorganen binnen die lagen hebben eigen bevoegdheden die worden uitgeoefend binnen
specifieke grenzen
2
,Bronnen van recht
Hieronder vind je primaire bronnen van recht:
Hier kun je antwoorden op rechtsvragen vinden. Dat is wat een jurist steeds moet doen.
Studieboeken, artikelen etc. zijn secundaire bronnen die je kunnen helpen het recht te begrijpen.
Vertrouwensbeginsel = Algemeen beginsel van behoorlijk bestuur (abbb) dat voorschrijft dat een
burger erop moet kunnen vertrouwen, dat een bepaalde toezegging van een bestuursorgaan ook
nagekomen wordt of een wettelijke bepaling wordt nageleefd.
Motie van wantrouwen = Aannemen tegen het gevoerde beleid van een bewindspersoon of het
gehele kabinet. Een motie van wantrouwen is daarentegen gericht tegen de persoon zelf.
Internationaal recht/ EU-recht
internationaal recht en EU-recht zijn geen rechtsgebieden zoals privaatrecht, bestuursrecht en
strafrecht, maar bronnen van recht. Het EU-recht is onderdeel van ons nationale en sommige
verdragen (en verdragsbepalingen) zijn dat ook.
Dualisme = verdragen/ internationale (publiek)recht maakt niet automatisch deel uit van de
nationale rechtsorde. Het moet eerst (bijvoorbeeld bij de wet) opgenomen worden in het nationaal
recht, oftewel voor doorwerking in de nationale rechtsorde is omzetting van internationaal
(publiek)recht in nationaal recht nodig. Voorbeelden Italië en Duitsland.
Monisme = verdragen/internationaal (publiek)recht maken automatische deel uit van het nationaal
recht. Internationaal recht is een rechtsbron van nationaal recht. Omzetting van internationaal
(publiek)recht in nationaal is dus niet nodig. Bekendmaking ook niet.
Voorbeelden: Nederland (gematigd monisme artikel 93 en 94 Gw), België en Frankrijk.
Volkenrechtelijke (internationale (publiek)recht) normen binden de staten. Binding van ambten en
onderdanen gebeurt door die transformatie.
Nederland is (gematigd) monistisch stelsel
Doorwerking internationaal publiekrecht (van belang voor burgers en bedrijven)
3
, Een burger kan in Nederland een beroep doen op internationale bepalingen als er sprake is van:
Eenieder verbindende bepaling uit verdragen en uit volkenrechtelijke besluiten
Schriftelijke bepalingen dus
(na) bekendmaking
Artikel 93 Gw: doorwerking
Uitleg: soms moeten burgers zich houden aan regels in verdragen van internationale organisaties.
Die regels zijn pas geldig als de regering ze aan iedereen heeft bekendgemaakt
Artikel 94 Gw: voorrang
Uitleg: afspraken in internationale verdragen en beslissingen van internationale organisaties die voor
burgers gelden zijn belangrijker dan Nederlandse wetten.
Raad van Europa = Het is een internationale organisatie waarvan meer Europese landen lid zijn. De
Raad van Europa is in Straatsburg gevestigd en heeft tot doel de mensenrechten, de democratie en
de rechtsstaat te beschermen.
Verenigde naties= 193 landen zijn hier lid van.
Wat is eenieder verbindende bepaling?
Hieronder zijn voorbeelden van eenieder verbindende bepaling, o.a. omdat ze beide sowieso uit een
verdrag komen, en daarbij mag je ervan uitgaan dat beide zijn gepubliceerd in het Tractatenblad.
Artikel 8 lid 1 EVRM zegt ‘’Eenieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie-
en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie.’’
Artikel 3 Kinderrechtenverdrag zegt ‘’Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of
deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk
welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen,
vormen de belangen van het kind de eerste overweging.’’
Hieronder een voorbeeld van een GEEN eenieder verbindende bepaling, ook al komt dit artikel wel
uit een verdrag en mag je ervan uitgaan dat het is gepubliceerd in het Tractatenblad.
Artikel 1 Europees Sociaal Handvest zegt Ten einde de onbelemmerde uitoefening van het
recht op arbeid te waarborgen verbinden de Overeenkomst sluitende Partijen zich:
‘’1. de totstandbrenging en handhaving van een zo hoog en stabiel mogelijk
werkgelegenheidspeil, met het oogmerk een volledige werkgelegenheid te verwezenlijken,
als een hunner voornaamste doelstellingen en verantwoordelijkheden te beschouwen;’’
Juridische basis EU
De juridische grondslag van de EU is gebaseerd op 2 verdragen
1. VEU: doelstellingen + beginselen + structuur/organisatie
2. VWEU: nadere uitwerking VEU -> werking van de EU-organisatie
Beide verdragen hebben dezelfde juridische waarde (zie artikel 1 VEU & artikel 1 lid 2 VWEU)
4
Hoorcollege 1: Terugblik propedeuse en introductie internationaal publiekrecht en EU-recht
Verplichte jurisprudentie:
- HR 10 oktober 2014, ECLI:NL:HR:2014:2928 (Rookverbod)
Theorie:
Nederland is een democratische rechtstaat in de vorm van een constitutionele monarchie, ingericht
als een gedecentraliseerde eenheidstaat met een parlementair stelsel.
• Een democratische rechtstaat is een organisatie op een bepaald grondgebied met ene
bevolking waarover een hoogste gezag regels maakt en handhaaft: de staat. Dat hoogste
gezag is (direct dan wel indirect) gekozen door die bevolking (democratie). Het gezag mag
alleen doen wat in de wet staat en de macht is binnen dat hoogste gezag verdeeld over drie
instellingen, zodat niet alle macht bij een instelling berust. Een instelling maakt de regels
(wetgevende macht). Een instelling voert de regels uit en handhaaft die (uitvoerende macht
ofwel bestuur). De bevolking heeft fundamentele rechten die niet dan wel heel
terughoudend en onder strenge voorwaarden door het gezag mogen worden beperkt. In
laatste instantie is er een macht die onafhankelijk van de wetgeving en het bestuur beslis
over geschillen tussen burgers en de wetgevende/uitvoerende macht: de rechtsprekende
macht.
• Ons staatshoofd is weliswaar en erfelijk vorst, maar dat is vastgelegd in de Grondwet. Onze
volksvertegenwoordiging kan dat op democratische manier wijzigen, door de Grondwet aan
te passen. De macht van de koning wordt ook beperkt door de Grondwet.
• De staatsmachten zijn niet alleen gescheiden door wetgeving, uitvoering en rechtspraak te
scheiden. Maar binnen die machten is de macht ook verspreid (twee Kamers, verschillende
bestuurslagen).
Een democratische rechtsstaat bestaat uit het legaliteitsbeginsel, grondrechten, machtenscheiding
en een onafhankelijke onpartijdige rechter
Machtenscheiding (triaspolitica) bestaat uit:
Wetgevende/controlerende macht
taak: maakt de regels (van wetten in formele zin tot gemeenteverordeningen)
Rechtsprekende macht
taak: voert de regels uit (van regering tot burgemeester)
Uitvoerende macht
taak: controleert de uitvoering van de regels in concrete gevallen
1
,Voorbeelden van taken machtenscheiding:
In een notendop de machtenscheiding hierboven in beeld aan de hand van een concreet voorbeeld.
De formele wetgever die de burgemeester de bevoegdheid heeft gegeven om een last onder
bestuursdwang (een bevel om iemand te dwingen de wet na te leven) op te leggen als in een
bedrijfspand of woning drugs worden aangetroffen. De burgemeester die als uitvoerende (en
handhavende macht) deze bevoegdheid heeft ingevuld door panden in dergelijke gevallen te sluiten
en de rechtsprekende macht die in dit concrete geval de uitvoering van de wet aan een algemeen
rechtsbeginsel toetst en vaststelt dat de sluiting in dit geval te ver gaat. Als de wetgevende macht
niet gelukkig is met deze uitspraak, kan de wetgevende macht proberen om de wet aan te passen.
De gedecentraliseerde eenheidsstaat wordt gevormd door:
- de Staat/ het Rijk
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen
Nederland is een sociale verzorgingsstaat = een staat die er ook is voor haar burgers die het moeilijk
hebben bijvoorbeeld dat de staat doet aan armoedebestrijding, bijstandsuitkering, de staat moet
zorgen voor goede wegen, voor goed onderwijs etc.
Gedecentraliseerde eenheidstaat bestaat uit:
- nadruk op centrale overheid,
- decentrale bestuurslagen (decentralisatie)
- bestuursorganen binnen die lagen hebben eigen bevoegdheden die worden uitgeoefend binnen
specifieke grenzen
2
,Bronnen van recht
Hieronder vind je primaire bronnen van recht:
Hier kun je antwoorden op rechtsvragen vinden. Dat is wat een jurist steeds moet doen.
Studieboeken, artikelen etc. zijn secundaire bronnen die je kunnen helpen het recht te begrijpen.
Vertrouwensbeginsel = Algemeen beginsel van behoorlijk bestuur (abbb) dat voorschrijft dat een
burger erop moet kunnen vertrouwen, dat een bepaalde toezegging van een bestuursorgaan ook
nagekomen wordt of een wettelijke bepaling wordt nageleefd.
Motie van wantrouwen = Aannemen tegen het gevoerde beleid van een bewindspersoon of het
gehele kabinet. Een motie van wantrouwen is daarentegen gericht tegen de persoon zelf.
Internationaal recht/ EU-recht
internationaal recht en EU-recht zijn geen rechtsgebieden zoals privaatrecht, bestuursrecht en
strafrecht, maar bronnen van recht. Het EU-recht is onderdeel van ons nationale en sommige
verdragen (en verdragsbepalingen) zijn dat ook.
Dualisme = verdragen/ internationale (publiek)recht maakt niet automatisch deel uit van de
nationale rechtsorde. Het moet eerst (bijvoorbeeld bij de wet) opgenomen worden in het nationaal
recht, oftewel voor doorwerking in de nationale rechtsorde is omzetting van internationaal
(publiek)recht in nationaal recht nodig. Voorbeelden Italië en Duitsland.
Monisme = verdragen/internationaal (publiek)recht maken automatische deel uit van het nationaal
recht. Internationaal recht is een rechtsbron van nationaal recht. Omzetting van internationaal
(publiek)recht in nationaal is dus niet nodig. Bekendmaking ook niet.
Voorbeelden: Nederland (gematigd monisme artikel 93 en 94 Gw), België en Frankrijk.
Volkenrechtelijke (internationale (publiek)recht) normen binden de staten. Binding van ambten en
onderdanen gebeurt door die transformatie.
Nederland is (gematigd) monistisch stelsel
Doorwerking internationaal publiekrecht (van belang voor burgers en bedrijven)
3
, Een burger kan in Nederland een beroep doen op internationale bepalingen als er sprake is van:
Eenieder verbindende bepaling uit verdragen en uit volkenrechtelijke besluiten
Schriftelijke bepalingen dus
(na) bekendmaking
Artikel 93 Gw: doorwerking
Uitleg: soms moeten burgers zich houden aan regels in verdragen van internationale organisaties.
Die regels zijn pas geldig als de regering ze aan iedereen heeft bekendgemaakt
Artikel 94 Gw: voorrang
Uitleg: afspraken in internationale verdragen en beslissingen van internationale organisaties die voor
burgers gelden zijn belangrijker dan Nederlandse wetten.
Raad van Europa = Het is een internationale organisatie waarvan meer Europese landen lid zijn. De
Raad van Europa is in Straatsburg gevestigd en heeft tot doel de mensenrechten, de democratie en
de rechtsstaat te beschermen.
Verenigde naties= 193 landen zijn hier lid van.
Wat is eenieder verbindende bepaling?
Hieronder zijn voorbeelden van eenieder verbindende bepaling, o.a. omdat ze beide sowieso uit een
verdrag komen, en daarbij mag je ervan uitgaan dat beide zijn gepubliceerd in het Tractatenblad.
Artikel 8 lid 1 EVRM zegt ‘’Eenieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie-
en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie.’’
Artikel 3 Kinderrechtenverdrag zegt ‘’Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of
deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk
welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen,
vormen de belangen van het kind de eerste overweging.’’
Hieronder een voorbeeld van een GEEN eenieder verbindende bepaling, ook al komt dit artikel wel
uit een verdrag en mag je ervan uitgaan dat het is gepubliceerd in het Tractatenblad.
Artikel 1 Europees Sociaal Handvest zegt Ten einde de onbelemmerde uitoefening van het
recht op arbeid te waarborgen verbinden de Overeenkomst sluitende Partijen zich:
‘’1. de totstandbrenging en handhaving van een zo hoog en stabiel mogelijk
werkgelegenheidspeil, met het oogmerk een volledige werkgelegenheid te verwezenlijken,
als een hunner voornaamste doelstellingen en verantwoordelijkheden te beschouwen;’’
Juridische basis EU
De juridische grondslag van de EU is gebaseerd op 2 verdragen
1. VEU: doelstellingen + beginselen + structuur/organisatie
2. VWEU: nadere uitwerking VEU -> werking van de EU-organisatie
Beide verdragen hebben dezelfde juridische waarde (zie artikel 1 VEU & artikel 1 lid 2 VWEU)
4
