Periode 1 Letterkunde en fictie
Hoofdstuk 2.1
Binnen de genreleer bestaat een indeling van drie hoofdgenres:
1. Epiek: alle verhalende teksten
2. Lyriek: alle gedichten en liedjes
3. Dramatiek: alle toneelstukken
Epiek
- Allegorie: een tekst waarin personages en handelingen een diepere, symbolische betekenis
hebben.
- Arthurroman/Brits-Keltische roman/Frankische roman/hoofse
roman/Karelroman/voorhoofse roman: ridderroman
- Autobiografische roman: de auteur zelf is de hoofdpersonage en beschrijft zijn leven.
- Avonturenroman: verzamelnaam voor allerlei soorten roman waarin de actie het belangrijkst
is.
- Ballonstrip/beeldverhaal/beeldroman/fotostrip: stripverhaal
- Betekenisliteratuur/egodocumenten: overkoepelende term voor boeken waarin de schrijver
zich zo direct mogelijk over zichzelf uitspreekt.
- Bildungsroman/ontwikkelingsroman: een roman waarin de psychologische ontwikkeling van
de hoofdpersoon richting volwassenheid centraal staat.
- Biografie: het levensverhaal van iemand anders wordt beschreven.
- Biografische roman/vie romancee: roman over het leven van een bekend persoon. Dit is
gefictionaliseerd.
- Briefroman: personages schrijven brieven aan elkaar en daardoor krijg je vanuit diverse
invalshoeken zicht op het verhaalloop.
- Chicklit: luchtige romans speciaal geschreven voor en door jonge en moderne vrouwen.
- Column: kort prozastukje in de krant waar de colimist zijn/haar visie geeft op bepaalde zaken.
- Coming of age-roman: roman die de ontwikkeling naar adolescentie tot onderwerp heeft.
- Cultroman: roman die in een bepaalde subgroep een hoge status heeft.
- Cursiefje: kort, grappig prozastukje over gebeurtenissen in het leven van alle dag, soms met
een wat ernstiger ondertoon.
- Dagboek(brieven): een vorm van autobiografie die hoort bij de categorie van de zogenaamde
egodocumenten. De auteur beschrijft wat hij denkt en meemaakt.
- Detective(verhaal)/misdaadroman/speurdersroman: er is een misdaad gepleegd.
- Dierenroman: roman waarin dieren de hoofdrol spelen, maar de bedoeling is om het gedrag
van mensen te tonen en meestal te bespotten.
- Doktersroman: dameslectuur die in serieboekjes verschijnt. Altijd met een happy end.
- Dubbelroman: een roman met een dubbele verhaalstructuur. Er worden twee verhalen met
andere personages verteld.
- Essay: beschouwende verhandeling waarin de schrijver zijn persoonlijke opvattingen over een
onderwerp geeft.
- Existentialistische roman: roman waarin de pessimistische levensvisie van de Franse filosofen
doorklinkt.
- Experimentele roman: een tekst waarin de schrijver experimenteert of afwijkt van de
kenmerken van de ‘’gewone’’ roman.
- Fabel: kort didactisch verhaal over dieren die ons met hun gedrag een wijze les leren.
,- Familieroman: een roman waarin de lotgevallen van een familie worden beschreven.
- Fantasy: de nadruk ligt op de fantasiewereld.
- Feministische roman/ Emancipatie van de vrouw: de strijd voor gelijke rechten.
- Geëngageerde literatuur: overkoepelende term voor teksten waarin de schrijver zich richt
tegen de bestaande maatschappelijke orde en partij kiest voor de onderdrukte mensen.
- Gelijkenis: parabel
- Gothic novel: een griezelroman van de eind 18e eeuw.
- Groteske: enigszins absurde tekst met karikaturale trekken.
- Hagiografie/heiligenleven: de levensbeschrijving van een christelijke heilige of martelaar.
- Historische roman: roman waarin de tijd die beschreven wordt voor de auteur een periode
uit de geschiedenis is.
- Horror: genre dat in de volwassenliteratuur tot de triviaalliteratuur wordt gerekend, vanwege
de voorspelbare opbouw en vaak clichématige stijl.
- Ideeënroman: roman waarin de auteur vooral zijn visie op de wereld duidelijk wil maken.
- Imaginair reisverhaal: reisverhaal
- Jeugdliteratuur: deze boeken hebben een opvoedende functie.
- Adaptatie: de bewerking van een bestaande tekst.
- Journalistieke roman: romangenre op het snijvlak van documentaire literatuur.
- Kadervertaling/raamvertaling: verhaal dat als een kader andere verhalen omsluit.
- Kasteelroman: dameslectuur die vooral in serieboekjes verschijnt. Het verhaal speelt zich af
in een kasteel.
- Koloniale letterkunde: literatuur die geschreven is door schrijvers tijdens een koloniale
overheersing.
- Lectuur/massaliteratuur: triviaalliteratuur
- Legende: een religieus fantasieverhaal rond Maria of de heiligen.
- Lgbtq+ boeken: romans over gays
- Literaire thriller
- Magisch-realistische roman: roman die een realistisch aspect heeft. De hoofdpersoon
begrijpt de onverklaarbare zaken niet en probeert greep te krijgen op het raadselachtige dat
hem overkomt.
- Memoires: een vorm van bekentenisliteratuur die enige verwantschap vertoont met
enerzijds de autobiografie en anderzijds het dagboek.
- Multiculturele literatuur
- Mythe: verhalen waarin men probeert onbegrepen verschijnselen te verklaren door deze toe
te schrijven aan goden en godinnen.
- Naturalistische roman: realistische roman waarin de auteur vanuit een deterministische visie
beschrijft.
- Novelle: een niet scherp te definiëren genre, iets tussen een kort verhaal en een roman in.
- Oorlogsroman: roman die in of rond een oorlog speelt.
- Parabel/gelijkenis: een kort verhaal in meestal verheven taal met een duidelijk didactisch
moraliserende bedoeling.
- Plattelandsroman/ streekroman: de omgeving is het platteland.
- Probleemroman/probleemboek: een boek dat maar één probleem behandelt.
- Psychologische roman: roman waarin het gevoelsleven en de psychologie van de
hoofdpersoon centraal staat.
- Reisroman: roman waarin reiservaringen beschreven worden.
- Robinsonade: een avontuurlijke reisroman waarin de hoofdpersoon of een groep mensen
reist naar een verblijf op een onbekende plek.
, - Sage: een mondeling overgeleverde volksvertelling die pas later is opgeschreven. Elke
Nederlandse provincie kent zijn eigen sage.
- Satire: een spottende tekst waarin de schrijver uit verontwaardiging bepaalde gebeurtenissen
of personen aan de kaak stelt.
- Schelroman: roman waarin de hoofdpersoon een schelm is die door zijn slimme streken elke
keer kans ziet andere mensen te bedriegen.
- Sciencefiction/toekomstroman: literatuur die avonturen beschrijft in een denkbeeldige tijd
en ruimte.
- Sleutelroman: werkelijk bestaande personen en werkelijk gebeurde feiten worden onder
fictieve namen met de bedoeling om kritiek te leveren.
- Sprookje: sprookjes behoren tot het oudste cultuurgoed. We kennen volkssprookjes en
cultuursprookjes.
- Strekkingsroman/tendensroman: de schrijver wil bewijzen dat een bepaald systeem of een
bepaalde handelwijze fout is.
- Thriller: spannend boek over moorden of rechtszaken.
- Western: een cowboy- en indianen verhaal.
- Young-adultroman: romans voor lezers die het jeugdboek ontgroeid zijn en nog niet toe zijn
aan literatuur voor volwassenen.
- Zedenroman: een roman waarin de zeden en gewoonten van een maatschappelijke groep
een bepaalde tijd centraal staan.
- ZKV: zeer kort verhaal.
Lyriek
- Acrostichon: gedicht waarbij de beginletters van de regels een naam vormen.
- Alba/wachterlied: liefdeslied uit de middeleeuwen
- Anakreontische poëzie: gedichten waarin wijn en vrolijkheid centraal staan.
- Antipetrarkistische poëzie: petrarkistische poëzie.
- Arcadische/bucolische/pastorale poëzie/herdersdicht: het landleven en vooral het
herdersleven wordt als ideaal voorgesteld.
- Aubade/dagelied: waterdicht
- Bakerrijmen: rijmpjes zoals die door de verzorgster van een pasgeboren kind voor een kind
werd gezongen.
- Ballade: danslied
- Bruiloftslied/gedicht: een lied dat stamt uit de klassieke Oudheid, waarbij een koor een lied
voor de kamer van de bruid zong.
- Burleske poëzie: grappige gedichten waarin de dichter spot met ernstige onderwerping.
- Calligramme: een soort ‘’beeldgedicht’’ waarbij de inhoud ook uitgedruk wordt in de vorm.
- Concrete poëzie: eigenlijk meer beeldende kunst dan poëzie.
- Echodicht: een vraag-en-antwoordspel waarbij het laatste woord van de vraag als een echt
het antwoord vormt.
- Elegie: klaagzang, meestal naar aanleiding van het overlijden van iemand.
- Emblemata (embleem): ‘’een praatje bij een plaatje’’
- Epigram/puntdicht: een kort, kernachtig gedichtje met een puntige formulering.
- Geestelijke lyriek: verzamelnaam voor elk gedicht of lied dat een religieuze inhoud heeft,
zoals kerstliederen.
- Gelegenheidsgedicht: een gedicht geschreven naar aanleiding van een bepaalde
gelegenheid, zoals de opening van een gebouw.
Hoofdstuk 2.1
Binnen de genreleer bestaat een indeling van drie hoofdgenres:
1. Epiek: alle verhalende teksten
2. Lyriek: alle gedichten en liedjes
3. Dramatiek: alle toneelstukken
Epiek
- Allegorie: een tekst waarin personages en handelingen een diepere, symbolische betekenis
hebben.
- Arthurroman/Brits-Keltische roman/Frankische roman/hoofse
roman/Karelroman/voorhoofse roman: ridderroman
- Autobiografische roman: de auteur zelf is de hoofdpersonage en beschrijft zijn leven.
- Avonturenroman: verzamelnaam voor allerlei soorten roman waarin de actie het belangrijkst
is.
- Ballonstrip/beeldverhaal/beeldroman/fotostrip: stripverhaal
- Betekenisliteratuur/egodocumenten: overkoepelende term voor boeken waarin de schrijver
zich zo direct mogelijk over zichzelf uitspreekt.
- Bildungsroman/ontwikkelingsroman: een roman waarin de psychologische ontwikkeling van
de hoofdpersoon richting volwassenheid centraal staat.
- Biografie: het levensverhaal van iemand anders wordt beschreven.
- Biografische roman/vie romancee: roman over het leven van een bekend persoon. Dit is
gefictionaliseerd.
- Briefroman: personages schrijven brieven aan elkaar en daardoor krijg je vanuit diverse
invalshoeken zicht op het verhaalloop.
- Chicklit: luchtige romans speciaal geschreven voor en door jonge en moderne vrouwen.
- Column: kort prozastukje in de krant waar de colimist zijn/haar visie geeft op bepaalde zaken.
- Coming of age-roman: roman die de ontwikkeling naar adolescentie tot onderwerp heeft.
- Cultroman: roman die in een bepaalde subgroep een hoge status heeft.
- Cursiefje: kort, grappig prozastukje over gebeurtenissen in het leven van alle dag, soms met
een wat ernstiger ondertoon.
- Dagboek(brieven): een vorm van autobiografie die hoort bij de categorie van de zogenaamde
egodocumenten. De auteur beschrijft wat hij denkt en meemaakt.
- Detective(verhaal)/misdaadroman/speurdersroman: er is een misdaad gepleegd.
- Dierenroman: roman waarin dieren de hoofdrol spelen, maar de bedoeling is om het gedrag
van mensen te tonen en meestal te bespotten.
- Doktersroman: dameslectuur die in serieboekjes verschijnt. Altijd met een happy end.
- Dubbelroman: een roman met een dubbele verhaalstructuur. Er worden twee verhalen met
andere personages verteld.
- Essay: beschouwende verhandeling waarin de schrijver zijn persoonlijke opvattingen over een
onderwerp geeft.
- Existentialistische roman: roman waarin de pessimistische levensvisie van de Franse filosofen
doorklinkt.
- Experimentele roman: een tekst waarin de schrijver experimenteert of afwijkt van de
kenmerken van de ‘’gewone’’ roman.
- Fabel: kort didactisch verhaal over dieren die ons met hun gedrag een wijze les leren.
,- Familieroman: een roman waarin de lotgevallen van een familie worden beschreven.
- Fantasy: de nadruk ligt op de fantasiewereld.
- Feministische roman/ Emancipatie van de vrouw: de strijd voor gelijke rechten.
- Geëngageerde literatuur: overkoepelende term voor teksten waarin de schrijver zich richt
tegen de bestaande maatschappelijke orde en partij kiest voor de onderdrukte mensen.
- Gelijkenis: parabel
- Gothic novel: een griezelroman van de eind 18e eeuw.
- Groteske: enigszins absurde tekst met karikaturale trekken.
- Hagiografie/heiligenleven: de levensbeschrijving van een christelijke heilige of martelaar.
- Historische roman: roman waarin de tijd die beschreven wordt voor de auteur een periode
uit de geschiedenis is.
- Horror: genre dat in de volwassenliteratuur tot de triviaalliteratuur wordt gerekend, vanwege
de voorspelbare opbouw en vaak clichématige stijl.
- Ideeënroman: roman waarin de auteur vooral zijn visie op de wereld duidelijk wil maken.
- Imaginair reisverhaal: reisverhaal
- Jeugdliteratuur: deze boeken hebben een opvoedende functie.
- Adaptatie: de bewerking van een bestaande tekst.
- Journalistieke roman: romangenre op het snijvlak van documentaire literatuur.
- Kadervertaling/raamvertaling: verhaal dat als een kader andere verhalen omsluit.
- Kasteelroman: dameslectuur die vooral in serieboekjes verschijnt. Het verhaal speelt zich af
in een kasteel.
- Koloniale letterkunde: literatuur die geschreven is door schrijvers tijdens een koloniale
overheersing.
- Lectuur/massaliteratuur: triviaalliteratuur
- Legende: een religieus fantasieverhaal rond Maria of de heiligen.
- Lgbtq+ boeken: romans over gays
- Literaire thriller
- Magisch-realistische roman: roman die een realistisch aspect heeft. De hoofdpersoon
begrijpt de onverklaarbare zaken niet en probeert greep te krijgen op het raadselachtige dat
hem overkomt.
- Memoires: een vorm van bekentenisliteratuur die enige verwantschap vertoont met
enerzijds de autobiografie en anderzijds het dagboek.
- Multiculturele literatuur
- Mythe: verhalen waarin men probeert onbegrepen verschijnselen te verklaren door deze toe
te schrijven aan goden en godinnen.
- Naturalistische roman: realistische roman waarin de auteur vanuit een deterministische visie
beschrijft.
- Novelle: een niet scherp te definiëren genre, iets tussen een kort verhaal en een roman in.
- Oorlogsroman: roman die in of rond een oorlog speelt.
- Parabel/gelijkenis: een kort verhaal in meestal verheven taal met een duidelijk didactisch
moraliserende bedoeling.
- Plattelandsroman/ streekroman: de omgeving is het platteland.
- Probleemroman/probleemboek: een boek dat maar één probleem behandelt.
- Psychologische roman: roman waarin het gevoelsleven en de psychologie van de
hoofdpersoon centraal staat.
- Reisroman: roman waarin reiservaringen beschreven worden.
- Robinsonade: een avontuurlijke reisroman waarin de hoofdpersoon of een groep mensen
reist naar een verblijf op een onbekende plek.
, - Sage: een mondeling overgeleverde volksvertelling die pas later is opgeschreven. Elke
Nederlandse provincie kent zijn eigen sage.
- Satire: een spottende tekst waarin de schrijver uit verontwaardiging bepaalde gebeurtenissen
of personen aan de kaak stelt.
- Schelroman: roman waarin de hoofdpersoon een schelm is die door zijn slimme streken elke
keer kans ziet andere mensen te bedriegen.
- Sciencefiction/toekomstroman: literatuur die avonturen beschrijft in een denkbeeldige tijd
en ruimte.
- Sleutelroman: werkelijk bestaande personen en werkelijk gebeurde feiten worden onder
fictieve namen met de bedoeling om kritiek te leveren.
- Sprookje: sprookjes behoren tot het oudste cultuurgoed. We kennen volkssprookjes en
cultuursprookjes.
- Strekkingsroman/tendensroman: de schrijver wil bewijzen dat een bepaald systeem of een
bepaalde handelwijze fout is.
- Thriller: spannend boek over moorden of rechtszaken.
- Western: een cowboy- en indianen verhaal.
- Young-adultroman: romans voor lezers die het jeugdboek ontgroeid zijn en nog niet toe zijn
aan literatuur voor volwassenen.
- Zedenroman: een roman waarin de zeden en gewoonten van een maatschappelijke groep
een bepaalde tijd centraal staan.
- ZKV: zeer kort verhaal.
Lyriek
- Acrostichon: gedicht waarbij de beginletters van de regels een naam vormen.
- Alba/wachterlied: liefdeslied uit de middeleeuwen
- Anakreontische poëzie: gedichten waarin wijn en vrolijkheid centraal staan.
- Antipetrarkistische poëzie: petrarkistische poëzie.
- Arcadische/bucolische/pastorale poëzie/herdersdicht: het landleven en vooral het
herdersleven wordt als ideaal voorgesteld.
- Aubade/dagelied: waterdicht
- Bakerrijmen: rijmpjes zoals die door de verzorgster van een pasgeboren kind voor een kind
werd gezongen.
- Ballade: danslied
- Bruiloftslied/gedicht: een lied dat stamt uit de klassieke Oudheid, waarbij een koor een lied
voor de kamer van de bruid zong.
- Burleske poëzie: grappige gedichten waarin de dichter spot met ernstige onderwerping.
- Calligramme: een soort ‘’beeldgedicht’’ waarbij de inhoud ook uitgedruk wordt in de vorm.
- Concrete poëzie: eigenlijk meer beeldende kunst dan poëzie.
- Echodicht: een vraag-en-antwoordspel waarbij het laatste woord van de vraag als een echt
het antwoord vormt.
- Elegie: klaagzang, meestal naar aanleiding van het overlijden van iemand.
- Emblemata (embleem): ‘’een praatje bij een plaatje’’
- Epigram/puntdicht: een kort, kernachtig gedichtje met een puntige formulering.
- Geestelijke lyriek: verzamelnaam voor elk gedicht of lied dat een religieuze inhoud heeft,
zoals kerstliederen.
- Gelegenheidsgedicht: een gedicht geschreven naar aanleiding van een bepaalde
gelegenheid, zoals de opening van een gebouw.
