Samenvatting Basiskennis Taalonderwijs A2

Hoofdstuk: 5-6-7-8-11




Taal samenvatting:
Hoofdstuk 5: beginnende geletterdheid

Hoofdstuk 5.1: geletterdheid

Geletterdheid heeft betrekking op de volgende aspecten:
 Boekoriëntatie;
 Verhaalbegrip;
 Functies van geschreven taal;
 Relatie tussen gesproken en geschreven taal;
 Taalbewustzijn;
 Alfabetische principes;
 Functioneel schrijven en lezen;
 Technisch lezen en schrijven, start;
 Technisch lezen en schrijven, vervolg;
 Begrijpend lezen en schrijven.

Het niveau van de geletterdheid wordt meestal bepaald aan de hand van de
vaardigheid in het technisch lezen. Denk aan de AVI-toetsen.

De ontwikkeling van de geletterdheid kunnen we in drie fasen onderscheiden:
1. Ontluikende geletterdheid
2. Beginnende geletterdheid
3. Gevorderde geletterdheid

De ontluikende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de
geletterdheid in de voorschoolse periode van 0 tot 4 jaar. De interactie met
ouders en opvoeders speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling. Kinderen zijn
in dit stadium nog vooral bezig met het ontdekken van de algemene functies van
geschreven taal.

De beginnende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de
geletterdheid in de groepen 1 tot 3. De meeste kinderen hebben dan al kennis
opgedaan over boeken en letters.

De gevorderde geletterdheid beslaat de periode na groep 3 en omvat het
voortgezet lezen, maar ook het stellen. In deze fase leren kinderen steeds sneller
woorden herkennen en richten ze hun aandacht meer op de betekenis en de
bedoeling van een tekst. Ze leren de verschillende soorten teksten en leren
strategieën om teksten te begrijpen.




1

,Hoofdstuk: 5-6-7-8-11


Hoofdstuk 5.2: tussendoelen beginnende geletterdheid

De tussendoelen beginnende geletterdheid hebben betrekking op:
 Aanvankelijk lezen;
 Technisch lezen;
 Begrijpend lezen;

Zie blz. 100-101 voor alle tussendoelen.

Hoofdstuk 5.3: ontwikkeling geletterdheid
5.3.1 spontane schrijfontwikkeling

Een belangrijke rol bij de taalontwikkeling speelt het metalinguïstisch
bewustzijn. Dat is het vermogen om na te denken over de vorm en het gebruik
van taal en om onbewuste kennis over de regels in de taal te verwoorden.

De spontane schrijfvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen al in de peuterleeftijd.
De spontane schrijfontwikkeling wordt in de volgende fasen beschreven:
 Het tekenen van woorden;
 Het krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens;
 Het schrijven van letterachtige vormen of letters;
 Het weergeven van woorden door één of enkele letters;
 Invented spelling

5.3.2 spontane leesontwikkeling

De eerste stap in de leesontwikkeling is dat kinderen leesgedrag imiteren. We
noemen dit pseudolezen. Bij pseudolezen zijn de volgende leesgedragingen te
onderscheiden:
1) Commentaar geven op plaatsjes
2) Het volgen van het verhaal op de plaatjes
3) Een verhaal weergeven in dialoogvorm
4) Een verhaal weergeven in monoloogvorm
5) Een verhaalweergeven in een mengeling van spreektaal en schrijftaal
6) Het memoriseren van teksten.

Commentaar geven op plaatsjes
In het begin is het pseudolezen vooral het benoemen van wat er op de plaatjes
staat. Er zit geen samenhang tussen de opmerkingen van de kinderen.

Het volgen van het verhaal op de plaatjes
In een later stadium is een kind ook in staat met behulp van de plaatsjes de
verhaallijn te volgen.



Een verhaal weergeven in dialoogvorm



2

, Hoofdstuk: 5-6-7-8-11


Als kinderen wel in staat zijn om een verhaallijn weer te geven, dan doen ze dat
eerst in een dialoogvorm. Ze gebruiken daarbij stemmetjes om aan te geven wie
er spreekt. Het verhaal is nog niet echt samenhangend.

Een verhaal weergeven in monoloogvorm
In een later stadium zien we dat kinderen in staat zijn in een monoloogvorm het
complete verhaal na te vertellen. Ze gebruiken de intonatie die ze ook bij de
spreektaal gebruiken en tijdens het vertellen wordt er nog wel verwezen naar de
plaatjes.

Een verhaal weergeven in een mengeling van spreektaal en schrijftaal
Kinderen worden bewust van het feit dat de manier waarop je boeken voorleest,
afwijkt van de gewone spreektaal. Ook komen ze tot het besef dat de schrijftaal
qua woordkeus en zinsbouw afwijkt van de spreektaal. Ze gebruiken nu ‘er was
eens’ en de afhankelijkheid van de prenten wordt minder.

Het memoriseren van teksten
Ze hebben ontdekt dat de tekst van een verhaal in letters vastligt. Ze zijn in staat
om kleine veranderingen in de tekst vast te stellen en degene die voorleest op
dat punt te corrigeren: ‘Nee, dat staat er niet.’



Als volgt komt het spontaan lezen. Het is geen imitatie meer, maar ze proberen
echt de tekst te decoreren. We onderscheiden hiervan de volgende 3 fasen:
1) Globaal lezen van bekende woorden
2) Lezen door analyse van bekende woorden
3) Zelfstandig lezen van nieuwe woorden

Globaal lezen van bekende woorden
In het begin lezen kinderen door gebruik te maken van de visuele woordvorm. Ze
herkennen een woord op grond van een aantal kenmerkende visuele
eigenschappen.

Lezen door analyse van bekende woorden
Kinderen gaan bekende woorden met elkaar vergelijken en zo komen ze tot de
ontdekking dat woorden zijn opgebouwd uit letters. Ze zien bijvoorbeeld dat de
woorden huis en muis veel op elkaar lijken en komen tot de conclusie dat de
letter ha de klank /h/ weergeeft. Vooral via rijmwoorden maken kinderen zich de
klank-letterkoppeling eigen.

Zelfstandig lezen van nieuwe woorden
In de derde fase zijn kinderen in staat om zelfstandig nieuwe woorden te lezen.
Hier speelt ook rijm weer een belangrijke rol. Als ze het woord boek kennen, dan
kunnen ze vrij makkelijk de woorden hoek, zoek of koek herkennen.




3