Open Universiteit
Observatieonderzoek in het basisonderwijs
Een wetenschappelijk onderzoek naar de leertheoretische principes op micro- en mesoniveau
Naam: Liza Jegerings
Studentnummer:
23-1-2020
Aantal woorden: 3261
Hierbij verklaar ik dat dit document bestaat uit eigen werk en vrij is van plagiaat.
Ik stem in met het gebruik van mijn uitwerking voor onderwijsdoeleinden.
, EINDOPDRACHT VAN LIZA JEGERINGS 1
Samenvatting
Het doel van deze casestudy was om de consistentie tussen een enkele les en de visie van een
school te bekijken. Daarbij werden de instructiekenmerken als observatie-instrument en de
leertheoretische principes als meetinstrument gebruikt. De onderzoeksvraag luidde ‘Welke
leerprincipes zijn te herleiden uit een instructieles rekenen aan groep 5 in het reguliere basisonderwijs
en in hoeverre komen deze principes overeen met de visie van de school?’ De participanten bij dit
onderzoek waren een groepsleerkracht groep 5 op een basisschool en 16 leerlingen in de leeftijd van 7
tot 10 jaar. Voor het onderzoek op microniveau werd de groepsleerkracht, ook wel de
instructieverantwoordelijke, in de klas tijdens een les rekenen geobserveerd en daarna werd dezelfde
instructieverantwoordelijke naar aanleiding van de observatie geïnterviewd. Voor het onderzoek op
mesoniveau werd een documentenanalyse uitgevoerd. De verkregen data werd geanalyseerd om
vervolgens de leertheoretische principes op micro- en mesoniveau met elkaar te vergelijken. De
resultaten op microniveau lieten overwegend zien dat de leertheoretische principes van het
behaviorisme het meeste naar voren kwamen. Dit waren onder andere ‘Actief aanleren van gewenst
gedrag met behulp van reinforcers’ en ‘Law of exersize: hoe meer herhaling hoe beter de relatie’. Ook
op mesoniveau kwamen voornamelijk leertheoretische principes van het behaviorisme voor.
‘Chaining’ en ‘sequentiering’ kwamen regelmatig voor. Dit betekende dus dat er op beiden niveaus
voornamelijk behavioristische leerprincipes naar voren kwamen, hierdoor was er een grote mate van
consistentie tussen de geobserveerde les en de visie van de school.
, EINDOPDRACHT VAN LIZA JEGERINGS 2
1. Inleiding
Elke onderwijsinstelling heeft een bepaalde visie op onderwijs. Een schoolbrede visie in een
onderwijsinstelling is van belang zodat er op een duidelijke en consistente wijze gehandeld kan
worden. Echter, het is niet altijd vanzelfsprekend dat er ook vanuit deze schoolbrede visie gehandeld
wordt door de medewerkers. In deze casestudy werd daarom gekeken naar de consistentie tussen een
enkele rekenles in groep 5 en de visie van deze school. Dit werd gedaan door te onderzoeken welke
instructieprincipes met bijbehorende leerprincipes te koppelen zijn aan de twaalf instructiekenmerken
tijdens een rekenles in groep 5 op een basisschool. De onderzoeksvraag die daarbij hoorde is: ‘Welke
leerprincipes zijn te herleiden uit een instructieles rekenen aan groep 5 in het reguliere basisonderwijs
en in hoeverre komen deze principes overeen met de visie van de school?’ Dit gebeurde eerst op
microniveau, in de klas. Daarna werd dit bekeken op mesoniveau, de schoolvisie. Deze twee inzichten
werden met elkaar vergeleken. Dit artikel begint met een theoretisch kader gevolgd door de methode
van de casestudy. Daarna volgt een beschrijving van de resultaten, de conclusie en de discussie.
2. Theoretisch kader
In deze casestudy werden twee (deel)studies uitgevoerd, een op microniveau en een op
mesoniveau. Het microniveau is het leerling-leerkracht niveau en het mesoniveau is het niveau van de
schoolorganisatie (Valcke, 2017). Bij deze (deel)studies werd gebruik gemaakt van een lijst van twaalf
instructiekenmerken welke door de Open Universiteit beschikbaar was gesteld. Dit zijn twaalf
kenmerken die iedere instructiesetting bevat. Aan deze instructiekenmerken kunnen instructieprincipes
worden gekoppeld. Dit zijn principes die bepalend zijn voor het onderwijsontwerp en de vormgeving
van de instructie van de instructieverantwoordelijke (Ertmer & Newby, 1993). Een instructieprincipe
is dat wat werkt bij instrueren. Deze instructieprincipes kunnen vertaald worden naar leerprincipes.
Een leerprincipe is wat leren is volgens een bepaald leertheoretisch perspectief. Deze leerprincipes
passen bij een bepaalde leertheorie: het behaviorisme, cognitivisme of constructivisme. Een leertheorie
is een theorie over de manier waarop mensen associaties leggen tussen stimuli. Leertheorieën
verschillen van elkaar in leerprincipes. Zij hebben elk een andere visie op hoe leren ontstaat.
De behavioristische leertheorie stelt dat ons gedrag bepaald en aangeleerd wordt door de
omgeving. Daarbij wordt er alleen naar het waarneembare gedrag gekeken. Bij operante
conditionering wordt via bekrachtigers de frequentie van het optreden van een gedrag gecontroleerd.
Drie voorbeelden van bekrachtigers zijn: prompting, chaining en shaping. Prompting is het
beschrijven van gewenst gedrag. Chaining verwijst naar het uitwerken van een gedragsketen. Hierbij
worden gedragsverwachtigingen in stukjes gehakt. Bij shaping wordt er direct een positieve
bekrachtiging gegeven wanneer er enigszins goed gedrag wordt vertoond (Valcke, 2017).
Observatieonderzoek in het basisonderwijs
Een wetenschappelijk onderzoek naar de leertheoretische principes op micro- en mesoniveau
Naam: Liza Jegerings
Studentnummer:
23-1-2020
Aantal woorden: 3261
Hierbij verklaar ik dat dit document bestaat uit eigen werk en vrij is van plagiaat.
Ik stem in met het gebruik van mijn uitwerking voor onderwijsdoeleinden.
, EINDOPDRACHT VAN LIZA JEGERINGS 1
Samenvatting
Het doel van deze casestudy was om de consistentie tussen een enkele les en de visie van een
school te bekijken. Daarbij werden de instructiekenmerken als observatie-instrument en de
leertheoretische principes als meetinstrument gebruikt. De onderzoeksvraag luidde ‘Welke
leerprincipes zijn te herleiden uit een instructieles rekenen aan groep 5 in het reguliere basisonderwijs
en in hoeverre komen deze principes overeen met de visie van de school?’ De participanten bij dit
onderzoek waren een groepsleerkracht groep 5 op een basisschool en 16 leerlingen in de leeftijd van 7
tot 10 jaar. Voor het onderzoek op microniveau werd de groepsleerkracht, ook wel de
instructieverantwoordelijke, in de klas tijdens een les rekenen geobserveerd en daarna werd dezelfde
instructieverantwoordelijke naar aanleiding van de observatie geïnterviewd. Voor het onderzoek op
mesoniveau werd een documentenanalyse uitgevoerd. De verkregen data werd geanalyseerd om
vervolgens de leertheoretische principes op micro- en mesoniveau met elkaar te vergelijken. De
resultaten op microniveau lieten overwegend zien dat de leertheoretische principes van het
behaviorisme het meeste naar voren kwamen. Dit waren onder andere ‘Actief aanleren van gewenst
gedrag met behulp van reinforcers’ en ‘Law of exersize: hoe meer herhaling hoe beter de relatie’. Ook
op mesoniveau kwamen voornamelijk leertheoretische principes van het behaviorisme voor.
‘Chaining’ en ‘sequentiering’ kwamen regelmatig voor. Dit betekende dus dat er op beiden niveaus
voornamelijk behavioristische leerprincipes naar voren kwamen, hierdoor was er een grote mate van
consistentie tussen de geobserveerde les en de visie van de school.
, EINDOPDRACHT VAN LIZA JEGERINGS 2
1. Inleiding
Elke onderwijsinstelling heeft een bepaalde visie op onderwijs. Een schoolbrede visie in een
onderwijsinstelling is van belang zodat er op een duidelijke en consistente wijze gehandeld kan
worden. Echter, het is niet altijd vanzelfsprekend dat er ook vanuit deze schoolbrede visie gehandeld
wordt door de medewerkers. In deze casestudy werd daarom gekeken naar de consistentie tussen een
enkele rekenles in groep 5 en de visie van deze school. Dit werd gedaan door te onderzoeken welke
instructieprincipes met bijbehorende leerprincipes te koppelen zijn aan de twaalf instructiekenmerken
tijdens een rekenles in groep 5 op een basisschool. De onderzoeksvraag die daarbij hoorde is: ‘Welke
leerprincipes zijn te herleiden uit een instructieles rekenen aan groep 5 in het reguliere basisonderwijs
en in hoeverre komen deze principes overeen met de visie van de school?’ Dit gebeurde eerst op
microniveau, in de klas. Daarna werd dit bekeken op mesoniveau, de schoolvisie. Deze twee inzichten
werden met elkaar vergeleken. Dit artikel begint met een theoretisch kader gevolgd door de methode
van de casestudy. Daarna volgt een beschrijving van de resultaten, de conclusie en de discussie.
2. Theoretisch kader
In deze casestudy werden twee (deel)studies uitgevoerd, een op microniveau en een op
mesoniveau. Het microniveau is het leerling-leerkracht niveau en het mesoniveau is het niveau van de
schoolorganisatie (Valcke, 2017). Bij deze (deel)studies werd gebruik gemaakt van een lijst van twaalf
instructiekenmerken welke door de Open Universiteit beschikbaar was gesteld. Dit zijn twaalf
kenmerken die iedere instructiesetting bevat. Aan deze instructiekenmerken kunnen instructieprincipes
worden gekoppeld. Dit zijn principes die bepalend zijn voor het onderwijsontwerp en de vormgeving
van de instructie van de instructieverantwoordelijke (Ertmer & Newby, 1993). Een instructieprincipe
is dat wat werkt bij instrueren. Deze instructieprincipes kunnen vertaald worden naar leerprincipes.
Een leerprincipe is wat leren is volgens een bepaald leertheoretisch perspectief. Deze leerprincipes
passen bij een bepaalde leertheorie: het behaviorisme, cognitivisme of constructivisme. Een leertheorie
is een theorie over de manier waarop mensen associaties leggen tussen stimuli. Leertheorieën
verschillen van elkaar in leerprincipes. Zij hebben elk een andere visie op hoe leren ontstaat.
De behavioristische leertheorie stelt dat ons gedrag bepaald en aangeleerd wordt door de
omgeving. Daarbij wordt er alleen naar het waarneembare gedrag gekeken. Bij operante
conditionering wordt via bekrachtigers de frequentie van het optreden van een gedrag gecontroleerd.
Drie voorbeelden van bekrachtigers zijn: prompting, chaining en shaping. Prompting is het
beschrijven van gewenst gedrag. Chaining verwijst naar het uitwerken van een gedragsketen. Hierbij
worden gedragsverwachtigingen in stukjes gehakt. Bij shaping wordt er direct een positieve
bekrachtiging gegeven wanneer er enigszins goed gedrag wordt vertoond (Valcke, 2017).
