Samenvatting observeren, registreren, rapporteren en interpreteren
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 observeren ................................................................................................................................... 3
1.1 Inleiding en definitie ............................................................................................................................... 3
1.2 Terminologie rond observaties ................................................................................................................ 3
1.2.1 Gedragsobservatie .......................................................................................................................... 3
1.2.2 Observator en observant ................................................................................................................. 3
1.2.3 Niet-systematische observatie......................................................................................................... 3
1.2.4 Systematische observatie ................................................................................................................ 3
1.2.5 Participerende observatie ............................................................................................................... 4
1.2.6 Niet-participerende observatie ........................................................................................................ 4
1.2.7 Zelfobservatie ................................................................................................................................. 4
1.3 Doelstelling van de observatie................................................................................................................. 5
1.3.1 Wat is het doel van de observatie? .................................................................................................. 5
1.3.2 Wat zijn de observatievragen? ........................................................................................................ 5
1.3.3 Wat is het te observeren kenmerk? ................................................................................................. 5
1.3.4 Welke gedragingen worden geobserveerd? ..................................................................................... 5
1.3.5 Is er een nulmeting? ........................................................................................................................ 6
1.3.6 Hoe brengen we de observatie in kaart? .......................................................................................... 6
1.3.7 Welke taal gebruiken we? ............................................................................................................... 6
H2 Waarnemen ................................................................................................................................................ 6
2.2 Waarnemen via de zintuigen................................................................................................................... 6
Zien ......................................................................................................................................................... 7
Horen ...................................................................................................................................................... 7
Voelen ..................................................................................................................................................... 7
Ruiken ..................................................................................................................................................... 7
Proeven ................................................................................................................................................... 8
2.3 Perceptie en selectie ............................................................................................................................... 8
Perceptie ................................................................................................................................................. 8
Selectie.................................................................................................................................................... 8
Perceptie en selectie in de beroepspraktijk .............................................................................................. 9
2.4 De invloed van het geheugen .................................................................................................................. 9
2.5 Verbaal en non-verbaal gedrag ............................................................................................................... 9
2.6 Gedragsketens...................................................................................................................................... 10
Hoofdstuk 3 Betrouwbaarheid en validiteit.................................................................................................... 10
3.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 10
3.2 Objectiviteit en subjectiviteit ................................................................................................................. 10
3.3 Observator-bias .................................................................................................................................... 11
3.4 Betrouwbaarheid .................................................................................................................................. 11
3.5 Inter- en intra-observatiebetrouwbaarheid. .......................................................................................... 11
3.6 Validiteit............................................................................................................................................... 12
Hoofdstuk 4: Registreren................................................................................................................................ 12
1
, 4.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 12
4.2 Registratiesystemen ............................................................................................................................. 12
4.3 Ongestructureerde registratie ............................................................................................................... 13
4.4 Gestructureerde registratie ................................................................................................................... 13
4.4.1 Structureren van bepaalde gedragingen ........................................................................................ 13
4.4.2 Structureren in tijd ........................................................................................................................ 13
4.4.3 Structureren van personen ............................................................................................................ 13
4.4.4 Structureren van een situatie ........................................................................................................ 13
4.5 Kiezen voor een registratiesysteem ....................................................................................................... 13
4.5.1 Wat is het doel van de observatie? ................................................................................................ 14
4.5.2 Wat is de hoeveelheid van de te registreren gedragingen? ............................................................ 14
4.5.3 Wat is de rol van de observatie? .................................................................................................... 14
4.5.4 Hoeveel Observatoren gaan naar een situatie kijken? .................................................................... 14
Hoofdstuk 5. Observatiesystemen ................................................................................................................. 14
5.2 Event-sampling en time-sampling ......................................................................................................... 14
5.3 Bestaande observatiesystemen ............................................................................................................. 14
5.4 Zelfgemaakte observatieformulieren ..................................................................................................... 15
Hoofdstuk 7: Uitwerken onderzoeksvraag ..................................................................................................... 15
7.2 Onderscheid tussen observeren en interpreteren ................................................................................... 15
7.3 Causaal verband ................................................................................................................................... 15
7.4 Transparantie bij het interpreteren ....................................................................................................... 15
7.5 Taalgebruik bij het interpreteren ........................................................................................................... 15
7.6 Interpreteren vanuit referentiekaders ................................................................................................... 16
Hoofdstuk 8 Rapporteren ............................................................................................................................... 17
8.2 Soorten rapportage .............................................................................................................................. 17
Mondelinge, interne rapportage ............................................................................................................ 17
Mondelinge, externe rapportage ........................................................................................................... 17
Schriftelijke, interne rapportage............................................................................................................. 17
Schriftelijke, externe rapportage ............................................................................................................ 17
8.3 Taalregisters en stijl .............................................................................................................................. 17
8.4 Objectiviteit in rapportage .................................................................................................................... 18
8.5 Vaak gemaakte taalfouten.................................................................................................................... 18
8.6 Rapportageformat ................................................................................................................................ 18
2
, Hoofdstuk 1 observeren
1.1 Inleiding en definitie
Observeren heeft veel verschillende betekenissen. In dit boek worden deze behandeld.
*Observeren volgens het woordenboek = gadeslaan, waarnemen.
Waarnemen = continu proces: we nemen voortdurend waar met behulp van onze zintuigen. In de
beroepspraktijk gebeurt dit waarnemen echter bewust en doelgericht. Er wordt geïnterpreteerd.
Interpreteren = Er worden verbanden gelegd en conclusies getrokken.
*Definitie van observeren waarbij het proces van waarnemen tot concluderen (met alle obstakels en
valkuilen) inzichtelijk zal moeten worden gemaakt.
= Observeren is bewust en doelgericht waarnemen
Bewust observeren is het bewust gebruikmaken van je zintuigen.
Doelgericht = er is een duidelijk omschreven doel, waarbij is afgesproken hoe dat doel te bereiken is.
1.2 Terminologie rond observaties
Er zijn verschillende termen van observeren. In deze paragraaf worden die uitgelegd:
1.2.1 Gedragsobservatie
In dit boek hebben we het alleen over de observatie van gedrag van mensen. Andere observaties
worden buiten beschouwing gelaten. Menselijk gedrag is complex, omdat er zo veel gedragingen
tegelijk zin te observeren. Een leerling loopt, praat en trekt hierbij een bepaald gezicht.
1.2.2 Observator en observant
Observator = degene die observeert
Observant = degene die geobserveerd wordt
1.2.3 Niet-systematische observatie
Dagelijkse observaties = gedragingen en gebeurtenissen die we tijdens het werk zien. Ze zijn niet-
systematisch. Er is niets afgesproken over waarop gelet gaat worden en er zijn geen
observatieformulieren, observatiedoelen of observatievragen gemaakt. De observatie is subjectief.
Voorbeeld = de opmerking van een woonbegeleider in een behandeltehuis voor kinderen dat er
steeds vaker kinderen van tafel lopen bij het avondeten.
Subjectief = de beleving van de observator staat centraal, of de waarneming ook feitelijk
waar is weet je niet.
1.2.4 Systematische observatie
= Bewust en doelgericht waarnemen, waarbij duidelijk is gemaakt wie er geobserveerd gaat worden,
waarom, wanneer, hoe lang en op welke gedragingen gelet gaat worden. Er is een observatiedoel, er
zijn observatievragen geformuleerd, er is bepaald op welke manier er geobserveerd gaat worden en
welke observatieformulieren gebruikt worden. Deze gegevens worden vervolgens in een bepaald
systeem gezet, waarbij geturfd of gemeten kan worden.
Voorbeeld = het turven van het aantal keren dat een jongetje met ADHD-problematiek van
tafel loopt bij het avondeten.
3
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 observeren ................................................................................................................................... 3
1.1 Inleiding en definitie ............................................................................................................................... 3
1.2 Terminologie rond observaties ................................................................................................................ 3
1.2.1 Gedragsobservatie .......................................................................................................................... 3
1.2.2 Observator en observant ................................................................................................................. 3
1.2.3 Niet-systematische observatie......................................................................................................... 3
1.2.4 Systematische observatie ................................................................................................................ 3
1.2.5 Participerende observatie ............................................................................................................... 4
1.2.6 Niet-participerende observatie ........................................................................................................ 4
1.2.7 Zelfobservatie ................................................................................................................................. 4
1.3 Doelstelling van de observatie................................................................................................................. 5
1.3.1 Wat is het doel van de observatie? .................................................................................................. 5
1.3.2 Wat zijn de observatievragen? ........................................................................................................ 5
1.3.3 Wat is het te observeren kenmerk? ................................................................................................. 5
1.3.4 Welke gedragingen worden geobserveerd? ..................................................................................... 5
1.3.5 Is er een nulmeting? ........................................................................................................................ 6
1.3.6 Hoe brengen we de observatie in kaart? .......................................................................................... 6
1.3.7 Welke taal gebruiken we? ............................................................................................................... 6
H2 Waarnemen ................................................................................................................................................ 6
2.2 Waarnemen via de zintuigen................................................................................................................... 6
Zien ......................................................................................................................................................... 7
Horen ...................................................................................................................................................... 7
Voelen ..................................................................................................................................................... 7
Ruiken ..................................................................................................................................................... 7
Proeven ................................................................................................................................................... 8
2.3 Perceptie en selectie ............................................................................................................................... 8
Perceptie ................................................................................................................................................. 8
Selectie.................................................................................................................................................... 8
Perceptie en selectie in de beroepspraktijk .............................................................................................. 9
2.4 De invloed van het geheugen .................................................................................................................. 9
2.5 Verbaal en non-verbaal gedrag ............................................................................................................... 9
2.6 Gedragsketens...................................................................................................................................... 10
Hoofdstuk 3 Betrouwbaarheid en validiteit.................................................................................................... 10
3.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 10
3.2 Objectiviteit en subjectiviteit ................................................................................................................. 10
3.3 Observator-bias .................................................................................................................................... 11
3.4 Betrouwbaarheid .................................................................................................................................. 11
3.5 Inter- en intra-observatiebetrouwbaarheid. .......................................................................................... 11
3.6 Validiteit............................................................................................................................................... 12
Hoofdstuk 4: Registreren................................................................................................................................ 12
1
, 4.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 12
4.2 Registratiesystemen ............................................................................................................................. 12
4.3 Ongestructureerde registratie ............................................................................................................... 13
4.4 Gestructureerde registratie ................................................................................................................... 13
4.4.1 Structureren van bepaalde gedragingen ........................................................................................ 13
4.4.2 Structureren in tijd ........................................................................................................................ 13
4.4.3 Structureren van personen ............................................................................................................ 13
4.4.4 Structureren van een situatie ........................................................................................................ 13
4.5 Kiezen voor een registratiesysteem ....................................................................................................... 13
4.5.1 Wat is het doel van de observatie? ................................................................................................ 14
4.5.2 Wat is de hoeveelheid van de te registreren gedragingen? ............................................................ 14
4.5.3 Wat is de rol van de observatie? .................................................................................................... 14
4.5.4 Hoeveel Observatoren gaan naar een situatie kijken? .................................................................... 14
Hoofdstuk 5. Observatiesystemen ................................................................................................................. 14
5.2 Event-sampling en time-sampling ......................................................................................................... 14
5.3 Bestaande observatiesystemen ............................................................................................................. 14
5.4 Zelfgemaakte observatieformulieren ..................................................................................................... 15
Hoofdstuk 7: Uitwerken onderzoeksvraag ..................................................................................................... 15
7.2 Onderscheid tussen observeren en interpreteren ................................................................................... 15
7.3 Causaal verband ................................................................................................................................... 15
7.4 Transparantie bij het interpreteren ....................................................................................................... 15
7.5 Taalgebruik bij het interpreteren ........................................................................................................... 15
7.6 Interpreteren vanuit referentiekaders ................................................................................................... 16
Hoofdstuk 8 Rapporteren ............................................................................................................................... 17
8.2 Soorten rapportage .............................................................................................................................. 17
Mondelinge, interne rapportage ............................................................................................................ 17
Mondelinge, externe rapportage ........................................................................................................... 17
Schriftelijke, interne rapportage............................................................................................................. 17
Schriftelijke, externe rapportage ............................................................................................................ 17
8.3 Taalregisters en stijl .............................................................................................................................. 17
8.4 Objectiviteit in rapportage .................................................................................................................... 18
8.5 Vaak gemaakte taalfouten.................................................................................................................... 18
8.6 Rapportageformat ................................................................................................................................ 18
2
, Hoofdstuk 1 observeren
1.1 Inleiding en definitie
Observeren heeft veel verschillende betekenissen. In dit boek worden deze behandeld.
*Observeren volgens het woordenboek = gadeslaan, waarnemen.
Waarnemen = continu proces: we nemen voortdurend waar met behulp van onze zintuigen. In de
beroepspraktijk gebeurt dit waarnemen echter bewust en doelgericht. Er wordt geïnterpreteerd.
Interpreteren = Er worden verbanden gelegd en conclusies getrokken.
*Definitie van observeren waarbij het proces van waarnemen tot concluderen (met alle obstakels en
valkuilen) inzichtelijk zal moeten worden gemaakt.
= Observeren is bewust en doelgericht waarnemen
Bewust observeren is het bewust gebruikmaken van je zintuigen.
Doelgericht = er is een duidelijk omschreven doel, waarbij is afgesproken hoe dat doel te bereiken is.
1.2 Terminologie rond observaties
Er zijn verschillende termen van observeren. In deze paragraaf worden die uitgelegd:
1.2.1 Gedragsobservatie
In dit boek hebben we het alleen over de observatie van gedrag van mensen. Andere observaties
worden buiten beschouwing gelaten. Menselijk gedrag is complex, omdat er zo veel gedragingen
tegelijk zin te observeren. Een leerling loopt, praat en trekt hierbij een bepaald gezicht.
1.2.2 Observator en observant
Observator = degene die observeert
Observant = degene die geobserveerd wordt
1.2.3 Niet-systematische observatie
Dagelijkse observaties = gedragingen en gebeurtenissen die we tijdens het werk zien. Ze zijn niet-
systematisch. Er is niets afgesproken over waarop gelet gaat worden en er zijn geen
observatieformulieren, observatiedoelen of observatievragen gemaakt. De observatie is subjectief.
Voorbeeld = de opmerking van een woonbegeleider in een behandeltehuis voor kinderen dat er
steeds vaker kinderen van tafel lopen bij het avondeten.
Subjectief = de beleving van de observator staat centraal, of de waarneming ook feitelijk
waar is weet je niet.
1.2.4 Systematische observatie
= Bewust en doelgericht waarnemen, waarbij duidelijk is gemaakt wie er geobserveerd gaat worden,
waarom, wanneer, hoe lang en op welke gedragingen gelet gaat worden. Er is een observatiedoel, er
zijn observatievragen geformuleerd, er is bepaald op welke manier er geobserveerd gaat worden en
welke observatieformulieren gebruikt worden. Deze gegevens worden vervolgens in een bepaald
systeem gezet, waarbij geturfd of gemeten kan worden.
Voorbeeld = het turven van het aantal keren dat een jongetje met ADHD-problematiek van
tafel loopt bij het avondeten.
3
