Onderwijskunde & pedagogiek – blok C
Hoofdstuk 2 – Zelfbeeld: concrete uitwerking
2.1 Een goede relatie en beïnvloeden van het zelfbeeld
Niet elke leerling functioneert goed. Vaak hebben deze te maken op problemen met het
zelfbeeld. Niet goed functioneren van een leerling gaat ten koste van leren, lesgeven en
leeropbrengsten. Het is dus in het belang van leerling en leraar te proberen dat negatieve
zelfbeeld om te buigen naar een positieve. De kwaliteit van de relatie tussen leraar en
leerling is daarbij bepalend voor het succes van de aanpak.
Een negatief zelfbeeld gaat samen met gevoelens en gedrag: onzekerheid, teruggetrokken.
Deze gevoelens maken een kind soms ontvankelijk voor een positieve benadering.
Is er een goede relatie tussen leraar en leerling – acceptatie, ondersteuning, betrokkenheid –
dan voelt de leerling zich veilig en kan alle aandacht besteed worden aan het beïnvloeden
van het negatieve zelfbeeld. Hierdoor merkt de leerling dat de leraar hem accepteert in zijn
eigenheid, hierdoor staat hij open voor hulp.
2.2 ik ben de moeite waard
Een positief zelfbeeld is een optelsom van goede en minder goede eigenschappen en
vaardigheden, waarvan de uitkomst is: ‘Ik ben de moeite waard’. Bij het optellen weegt de
ene eigenschap of vaardigheid wat zwaarder dan de andere.
Het idee van het kind is dus een concretisering van het positieve zelfbeeld. Bij een negatief
zelfbeeld zal het kind het idee hebben dat hij niet de moeite waard is.
Ik ben de moeite waard bestaat uit 4 aspecten:
1. Emotioneel aspect: ‘Ik voel me veilig, heb vertrouwen en voel zekerheid.’
2. Sociaal aspect: ‘Ik ben aardig en lief.’
3. Cognitief aspect: ‘Ik ben bekwaam.’
4. Lichamelijk aspect: ‘Ik ben mooi, sterk, atletisch.’
De drie psychologische basisbehoeften:
1 Autonomie
2 Relatie
3 Competentie
Deze behoeften creëren met elkaar de intrinsieke motivatie om je te ontwikkelen als mens.
Het emotionele aspect van het zelfbeeld houdt vooral een gevoel in van veiligheid,
vertrouwen en zekerheid. Al heel vroeg wordt er bepaald of het kind zich veilig voelt of niet.
Hij zal in deze fase een gevoel van vertrouwen en wantrouwen ontwikkelen. In een later
stadium gaat het erom of het kind zijn eigen gedachten, gevoelens en gedragingen mag en
durft te ontplooien. Bij het emotionele aspect hoort de ontwikkeling van het gevoel van
autonomie. Deze behoefte verwijst naar de mogelijkheid zich te ontwikkelen tot een
zelfstandig wezen dat verantwoordelijk is voor zichzelf.
Het sociale aspect betreft vooral de behoefte aan een goede relatie hebben met mensen.
Het veilig weten bij en het ontwikkelen van vertrouwen in de ander. Is de sociale
grondhouding positief, dan zal een kind veel eerder de durf hebben relaties aan te gaan en
kan dan tegen een stootje als deze niet altijd positief verlopen.
, Het cognitieve aspect heeft vooral te maken met de basisbehoefte competentie. Deze
behoefte zien we terug in het streven naar vertrouwen in eigen kunnen. Hierdoor ontstaat
een gevoel van bekwaamheid.
Als een kind met een zwakke motoriek voor het eerst netjes schrijft, kan het best zijn dat hij
meer spellingsfouten maakt dan anders. Geef dan vooral complimenten op het schrijven,
maar ga dan niet focussen op de verbeterpunten. Zo motiveer je het kind niet om de
volgende keer weer netjes te gaan schrijven. Het kind heeft zo een gevoel iets te kunnen.
Het lichamelijke aspect neemt een belangrijke plaat is bij de ontwikkeling van het kind. Een
goed werkend lichaam is een belangrijke voorwaarde om te kunnen ontdekken,
experimenteren. Om jezelf dus te ontwikkelen. Als een kind op dit vlak beperkingen
ondervindt, zal het moeite hebben zijn lichaam te vertrouwen. Het zal zijn lichaam als een
belemmering ervaren, als iets negatiefs dat hem niet in staat stelt dat te doen waar hij
vanuit zijn groei behoefte aan heeft. Dit kan een belemmering zijn voor zijn ontwikkeling.
2.3 Negatief zelfbeeld en compensatiegedrag
Een kind met een positief zelfbeeld kan over het algemeen tegen een stootje. Ook een
negatieve beleving van een of meer aspecten van het zelfbeeld hoeft niet altijd te leiden tot
een negatief zelfbeeld. Dit is afhankelijk van de persoonlijkheidsstructuur van een kind en de
wijze waarop de omgeving erop reageert.
Er is sprake van een negatief zelfbeeld als een leerling een of meer aspecten van het
zelfbeeld zodanig negatief ervaart dat het zijn totale zelfbeeld bepaalt. Het is een
gebruikelijke reactie dat het kind probeert om het negatief ervaren aspect om te buigen naar
positieve ervaringen: hij zal proberen een min om te zetten in een plus. Hij zal proberen om
zich zo te gaan gedragen dat hij van de omgeving positieve in plaats van negatieve reacties
krijgt.
Normaal zou een kind een grote inspanning leveren om een positief zelfbeeld te krijgen.
Wanneer zijn inspanningen geen resultaat opleveren, brengt dit bij een kind gevoelens van
moedeloosheid en mislukking teweeg. Dit versterkt het negatief ervaren van een aspect van
het zelfbeeld. Negatieve gevoelens te vermijden is een sterke drijfveer. Daardoor zal het kind
blijven zoeken naar manieren om toch een positief zelfbeeld te ervaren. Het gaat gedrag
ontwikkelen waardoor het als het ware de negatief ervaren elementen compenseert: het
gaat compensatiegedrag vertonen.
Er zijn twee vormen van compensatiegedrag.
Een kind kan compensatiegedrag binnen het negatief ervaren aspect compensatiegedrag
vertonen binnen het negatief ervaren aspect. Hij kan bijvoorbeeld proberen van een min een
plus te maken, door de aandacht te verleggen naar andere elementen binnen dat aspect.
Als dat niet lukt te compenseren, zal de leerling proberen een van de andere aspecten te
versterken en er als het ware een grotere plus van te maken.
Het compensatiegedrag is een natuurlijk gedrag en het gaat daarbij om het krijgen of
houden van een goede balans positieve en negatieve aspecten zelfbeeld.
Compensatiegedrag dient ertoe om deze balans te behouden.
Hoofdstuk 2 – Zelfbeeld: concrete uitwerking
2.1 Een goede relatie en beïnvloeden van het zelfbeeld
Niet elke leerling functioneert goed. Vaak hebben deze te maken op problemen met het
zelfbeeld. Niet goed functioneren van een leerling gaat ten koste van leren, lesgeven en
leeropbrengsten. Het is dus in het belang van leerling en leraar te proberen dat negatieve
zelfbeeld om te buigen naar een positieve. De kwaliteit van de relatie tussen leraar en
leerling is daarbij bepalend voor het succes van de aanpak.
Een negatief zelfbeeld gaat samen met gevoelens en gedrag: onzekerheid, teruggetrokken.
Deze gevoelens maken een kind soms ontvankelijk voor een positieve benadering.
Is er een goede relatie tussen leraar en leerling – acceptatie, ondersteuning, betrokkenheid –
dan voelt de leerling zich veilig en kan alle aandacht besteed worden aan het beïnvloeden
van het negatieve zelfbeeld. Hierdoor merkt de leerling dat de leraar hem accepteert in zijn
eigenheid, hierdoor staat hij open voor hulp.
2.2 ik ben de moeite waard
Een positief zelfbeeld is een optelsom van goede en minder goede eigenschappen en
vaardigheden, waarvan de uitkomst is: ‘Ik ben de moeite waard’. Bij het optellen weegt de
ene eigenschap of vaardigheid wat zwaarder dan de andere.
Het idee van het kind is dus een concretisering van het positieve zelfbeeld. Bij een negatief
zelfbeeld zal het kind het idee hebben dat hij niet de moeite waard is.
Ik ben de moeite waard bestaat uit 4 aspecten:
1. Emotioneel aspect: ‘Ik voel me veilig, heb vertrouwen en voel zekerheid.’
2. Sociaal aspect: ‘Ik ben aardig en lief.’
3. Cognitief aspect: ‘Ik ben bekwaam.’
4. Lichamelijk aspect: ‘Ik ben mooi, sterk, atletisch.’
De drie psychologische basisbehoeften:
1 Autonomie
2 Relatie
3 Competentie
Deze behoeften creëren met elkaar de intrinsieke motivatie om je te ontwikkelen als mens.
Het emotionele aspect van het zelfbeeld houdt vooral een gevoel in van veiligheid,
vertrouwen en zekerheid. Al heel vroeg wordt er bepaald of het kind zich veilig voelt of niet.
Hij zal in deze fase een gevoel van vertrouwen en wantrouwen ontwikkelen. In een later
stadium gaat het erom of het kind zijn eigen gedachten, gevoelens en gedragingen mag en
durft te ontplooien. Bij het emotionele aspect hoort de ontwikkeling van het gevoel van
autonomie. Deze behoefte verwijst naar de mogelijkheid zich te ontwikkelen tot een
zelfstandig wezen dat verantwoordelijk is voor zichzelf.
Het sociale aspect betreft vooral de behoefte aan een goede relatie hebben met mensen.
Het veilig weten bij en het ontwikkelen van vertrouwen in de ander. Is de sociale
grondhouding positief, dan zal een kind veel eerder de durf hebben relaties aan te gaan en
kan dan tegen een stootje als deze niet altijd positief verlopen.
, Het cognitieve aspect heeft vooral te maken met de basisbehoefte competentie. Deze
behoefte zien we terug in het streven naar vertrouwen in eigen kunnen. Hierdoor ontstaat
een gevoel van bekwaamheid.
Als een kind met een zwakke motoriek voor het eerst netjes schrijft, kan het best zijn dat hij
meer spellingsfouten maakt dan anders. Geef dan vooral complimenten op het schrijven,
maar ga dan niet focussen op de verbeterpunten. Zo motiveer je het kind niet om de
volgende keer weer netjes te gaan schrijven. Het kind heeft zo een gevoel iets te kunnen.
Het lichamelijke aspect neemt een belangrijke plaat is bij de ontwikkeling van het kind. Een
goed werkend lichaam is een belangrijke voorwaarde om te kunnen ontdekken,
experimenteren. Om jezelf dus te ontwikkelen. Als een kind op dit vlak beperkingen
ondervindt, zal het moeite hebben zijn lichaam te vertrouwen. Het zal zijn lichaam als een
belemmering ervaren, als iets negatiefs dat hem niet in staat stelt dat te doen waar hij
vanuit zijn groei behoefte aan heeft. Dit kan een belemmering zijn voor zijn ontwikkeling.
2.3 Negatief zelfbeeld en compensatiegedrag
Een kind met een positief zelfbeeld kan over het algemeen tegen een stootje. Ook een
negatieve beleving van een of meer aspecten van het zelfbeeld hoeft niet altijd te leiden tot
een negatief zelfbeeld. Dit is afhankelijk van de persoonlijkheidsstructuur van een kind en de
wijze waarop de omgeving erop reageert.
Er is sprake van een negatief zelfbeeld als een leerling een of meer aspecten van het
zelfbeeld zodanig negatief ervaart dat het zijn totale zelfbeeld bepaalt. Het is een
gebruikelijke reactie dat het kind probeert om het negatief ervaren aspect om te buigen naar
positieve ervaringen: hij zal proberen een min om te zetten in een plus. Hij zal proberen om
zich zo te gaan gedragen dat hij van de omgeving positieve in plaats van negatieve reacties
krijgt.
Normaal zou een kind een grote inspanning leveren om een positief zelfbeeld te krijgen.
Wanneer zijn inspanningen geen resultaat opleveren, brengt dit bij een kind gevoelens van
moedeloosheid en mislukking teweeg. Dit versterkt het negatief ervaren van een aspect van
het zelfbeeld. Negatieve gevoelens te vermijden is een sterke drijfveer. Daardoor zal het kind
blijven zoeken naar manieren om toch een positief zelfbeeld te ervaren. Het gaat gedrag
ontwikkelen waardoor het als het ware de negatief ervaren elementen compenseert: het
gaat compensatiegedrag vertonen.
Er zijn twee vormen van compensatiegedrag.
Een kind kan compensatiegedrag binnen het negatief ervaren aspect compensatiegedrag
vertonen binnen het negatief ervaren aspect. Hij kan bijvoorbeeld proberen van een min een
plus te maken, door de aandacht te verleggen naar andere elementen binnen dat aspect.
Als dat niet lukt te compenseren, zal de leerling proberen een van de andere aspecten te
versterken en er als het ware een grotere plus van te maken.
Het compensatiegedrag is een natuurlijk gedrag en het gaat daarbij om het krijgen of
houden van een goede balans positieve en negatieve aspecten zelfbeeld.
Compensatiegedrag dient ertoe om deze balans te behouden.
