Samenvatting Competentievergroting
Hoofdstuk 1: Inleiding
Jeugdhulp in tehuizen en dagcentra
Oftewel residentiele jeugdhulp → een voorziening waar kinderen of jeugdigen dag en nacht of alleen overdag
verzorgd, opgevoed en eventueel ook behandeld worden. Het gaat meestal om een groot gebouw of een
verzameling gebouwen waarin een of meer leef- of behandelgroepen gevestigd zijn.
Leefgroepen bieden vaak plaats aan zes tot tien kinderen en/of jongeren, waarbij geldt hoe intensiever de
behandeling, hoe groter het aantal groepsleiders en hoe kleiner de groepsgrootte. Deze groepsleiders voeren
de dagelijkse verzorging, opvoeding en behandeling uit. Hoe intensiever de behandeling, hoe groter het
takenpakket is. Leefgroepen verschillen in:
→ de mate van begeleiding overdag, hoeveel groepsleiders zijn er op bepaalde momenten.
→ de mate waarin groepsleiders nog andere taken hebben, zoals oudercontact en trainingen.
→ de mate van begeleiding tijdens de nacht, slaapdienst/ nachtwaker/ geen begeleiding.
Vroeger waren leefgroepen te vinden in één groot gebouw, met een terrein en vaak ook werkvoorziening en
een vrijetijdscentrum. Ze stonden vaak in de bossen om de jongeren af te schermen van de negatieve
invloeden. Ook speelde mee dat de grond goedkoop was en jongeren hadden hier genoeg werk.
Tegenwoordig zitten de leefgroepen in woonwijken, het deelnemen aan het gewone leven speelt een grote rol.
Jongeren gaan naar school en voor activiteiten gaan ze naar een club. Er wordt zo omgegaan met de eisen die
het dagelijks leven in de samenleving stelt.
De huiskamer van de leefgroep is belangrijk en hier bevindt zich vaak de keuken. Jongeren hebben een eigen
kamer, die ze soms delen. Bij de inrichting wordt rekening gehouden met de leeftijd, het niveau en de
problematiek van de jongeren.
Taken groepsleider
Verzorging → zorg dragen voor de elementaire levensbehoeften, zoals eten/drinken/nachtrust.
Veiligheid → door structuur te bieden met regels en een dagritme.
Contact → afstand en nabijheid creëren en de grenzen van de jongere accepteren.
Opvoeden → jongeren vaardigheden leren om zelf in levensbehoefte te voorzien en waarden en normen te
leren. Het aanleren en overdragen van praktische, cognitieve en sociale vaardigheden.
Behandeling → systematisch werken aan bepaalde veranderingen in cognities, emoties en gedragingen.
Groepsleiders kunnen het klimaat positief beïnvloeden door belangstellig en respect te tonen, door te laten
zien dat ze de emoties van de jongeren begrijpen en door vertrouwen uit te stralen dat de jongeren iets
kunnen bereiken. Dit komt het beste naar voren zodra jongeren de ruimte ervaren om invloed uit te oefenen
op hun dagelijkse omgeving. Zie hieronder voorbeelden:
- bij het veranderen van regels.
- tijdens incidenten en crisissituaties.
- bij het opstellen van een takenrooster.
- bij het bedenken van activiteiten.
- bijdragen aan de inrichting van hun leefomgeving.
,Indelingsprincipes
Horizontale groepen zijn op basis van dezelfde leeftijd en in verticale groepen zitten verschillende leeftijden.
Op basis van problematiek
- emotionele problemen (stemming en depressie).
- gedragsproblemen (hyperactiviteit).
- cognitieve problemen (concentratie).
- een verstandelijke beperking.
- contactstoornissen (autisme).
- een problematische gezinsachtergrond (mishandeling).
- beperkingen.
Op basis van IQ
- normaal begaafd IQ.
- jeugd met een lichte verstandelijke beperking.
- jeugd met een matige of ernstige verstandelijke beperking.
Op basis van justitiële status
- machtiging gesloten jeugdzorg (opgelegd door de kinderrechter, gedwongen behandeling).
- strafrechtelijke maatregel.
- ondertoezichtstelling (OTS) (gezag van ouders beperkt).
- maatregel tot beëindiging van het gezag (ouders die opvoedingsverplichting niet nakomen).
- voogdijmaatregel (als er geen ouders meer zijn).
Trajectgedachte
Het verblijf in een tehuis wordt gezien als een tussenvoorziening die de jongere voorbereidt op een vervolg dat
minder intensief is en meer mogelijkheden biedt voor de participatie in de samenleving.
Soorten residentiele jeugdhulp
1. Leefgroepen voor jeugdhulp
Plek voor zes tot tien jongeren met emotionele of gedragsproblemen, of een combinatie. Enerzijds gericht op
het functioneren in het dagelijks leven en het leren uitvoeren van taken die hierbij horen. Anderzijds wordt er
gewerkt aan de individuele problematiek en wordt er voorbereiding getroffen op de vervolgsituatie. Er wordt
uitgegaan van de trajectgedachte.
2. Gesloten jeugdzorg
Jongeren worden behandeld met ernstige gedragsproblemen die een gevaar voor zichzelf en/of anderen
vormen. Doordat alles op slot kan, wordt er voorkomen dat de jongere zich aan de behandeling onttrekt of dat
anderen de jongeren hieraan onttrekken.
3. Jeugdinrichtingen
Jongeren tussen de 12 en 18, die worden verdacht van een strafbaar feit, hebben te maken met het
jeugdstrafrecht. De vrijheidsbenemende straf wordt uitgevoerd in een jeugdinrichting, die wordt opgelegd
wanneer de rechter vind dat een stoornis heeft geleid tot het plegen van een misdrijf. Het doel is het
behandelen van de stoornis om dan ook de kans te verkleinen dat de jongere opnieuw een delict pleegt.
4. Kinder- en jeugdpsychiatrie centra
Dit zijn leefgroepen in stellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie of jeugdafdelingen van een algemeen
psychiatrisch ziekenhuis. Er worden meer therapieën en medische interventies ingezet.
5. Tehuizen en dagcentra voor kinderen en jongeren met beperkingen
Jongeren met een verstandelijke, zintuigelijke en/of lichamelijke beperking vragen om een andere fysieke
omgeving en manier van opvoeden en behandelen.
Voor de volgende jongeren zijn aparte leefgroepen ter beschikking: licht verstandelijk beperkte jeugd,
verstandelijke beperkte jeugd, jongeren met auditieve en communicatieve beperkingen, lichamelijk
gehandicapte jeugd en meervoudig gehandicapte jeugd.
6. Kamertraining en begeleid wonen
Huizen waarin vier tot acht jongeren (15+) onder begeleiding wonen met als doel het bevorderen van
praktische, sociale en maatschappelijke redzaamheid en zelfstandigheid.
, 7. Andere vormen
Gezinshuizen, deze worden geleid door een echtpaar die kinderen opvoedt en behandelt.
Logeerhuizen, tijdelijke opvang voor jongeren om ouders lucht te geven.
Ook bestaan er mengvormen waarbij de jongere niet zeven dagen in de week op de leefgroep woont, maar ook
een deel thuis of in een pleeggezin.
Competentievergroting in de residentiele jeugdhulp: een globale typering
Een persoon is competent wanneer deze over voldoende vaardigheden beschikt om de ontwikkelingstaken
adequaat uit te voeren. Competentievergroting is gericht op het verminderen van probleemgedrag en het
vergroten van vaardigheden. Er wordt gewerkt vanuit een ontwikkelingsperspectief: er wordt aangesloten bij
het ontwikkelingsniveau van de jongeren zoals dat te zien is op verschillende gebieden in het dagelijks
functioneren.
De residentiele hulp krijgt vorm door verschillende elementen:
1. De fysieke omgeving
Dit bestaat uit een eigen kamer, de groepsruime, de eventuele spelruimte, de gangen, toilet badkamer, tuin, de
ligging enz. Er wordt rekening gehouden met de veiligheid en beheersing en anderzijds met de
randvoorwaarden om te kunnen behandelen en vaardigheden aan te kunnen leren.
Het dagritme is de aaneenschakeling van de regelmatig terugkerende onderdelen van de dag. Deze wordt
bepaald door regels. Vaak krijgt een jongere per fase meer vrijheid → fasering.
2. Methodisch handelen
De manier waarop groepsleiders jongeren begeleiden, ingaan op hun emoties, nieuwe vaardigheden leren,
reageren op gewenst en ongewenst gedrag en hoe zij handelen bij incidenten en crisissituaties.
Nieuw gedrag bij de jongeren wordt geleerd via instructie en ze krijgen vaak feedback.
3. Feedbacksystemen
Deze zijn bedoeld om de jongere zo veel mogelijk informatie te verschaffen over de aard en de doelmatigheid
van hun gedrag, met de nadruk op positieve feedback. Deze systemen gaan samen met fasering.
4. Weging van informatie, doelen en werkpunten opstellen
Het verzamelen en wegen van informatie over een jongere en diens ouders en familienetwerk, vervolgens
worden doelen opgesteld. Deze worden afgestemd op het functioneren ten aanzien van de ontwikkelingstaken
en op de factoren die een rol spelen bij het probleemgedrag. Deze doelen zijn het uitgangspunt van de
behandeling. Ze worden geconcretiseerd in werkpunten die dagelijks te behandelen zijn. Ook de ouders het
gezin en het sociale netwerk wordt bij het opstellen van het plan betrokken.
5. Reflectie en zelfsturing
Het gaat erom dat jongeren zichzelf gaan sturen om zo beter in staat te zijn op een gezonde en veilige manier
in de samenleving te participeren. Dit vereist zicht op je eigen gedrag en wat de gevolgen daarvan zijn op de
korte en lange termijn.
6. Aanvullende interventies
Dit houdt in dat, naast het werken aan doelen, er ook aanvullende individuele of groepsgerichte behandeling
mogelijk is. Vanuit de trajectgedachte gebeurd dit soms buiten de instelling, om de volgende stap mogelijk te
maken.
Klimaat is geen basiselement, het komt voort uit een dagritme, feedbacksysteem en het methodisch handelen.
Hoofdstuk 1: Inleiding
Jeugdhulp in tehuizen en dagcentra
Oftewel residentiele jeugdhulp → een voorziening waar kinderen of jeugdigen dag en nacht of alleen overdag
verzorgd, opgevoed en eventueel ook behandeld worden. Het gaat meestal om een groot gebouw of een
verzameling gebouwen waarin een of meer leef- of behandelgroepen gevestigd zijn.
Leefgroepen bieden vaak plaats aan zes tot tien kinderen en/of jongeren, waarbij geldt hoe intensiever de
behandeling, hoe groter het aantal groepsleiders en hoe kleiner de groepsgrootte. Deze groepsleiders voeren
de dagelijkse verzorging, opvoeding en behandeling uit. Hoe intensiever de behandeling, hoe groter het
takenpakket is. Leefgroepen verschillen in:
→ de mate van begeleiding overdag, hoeveel groepsleiders zijn er op bepaalde momenten.
→ de mate waarin groepsleiders nog andere taken hebben, zoals oudercontact en trainingen.
→ de mate van begeleiding tijdens de nacht, slaapdienst/ nachtwaker/ geen begeleiding.
Vroeger waren leefgroepen te vinden in één groot gebouw, met een terrein en vaak ook werkvoorziening en
een vrijetijdscentrum. Ze stonden vaak in de bossen om de jongeren af te schermen van de negatieve
invloeden. Ook speelde mee dat de grond goedkoop was en jongeren hadden hier genoeg werk.
Tegenwoordig zitten de leefgroepen in woonwijken, het deelnemen aan het gewone leven speelt een grote rol.
Jongeren gaan naar school en voor activiteiten gaan ze naar een club. Er wordt zo omgegaan met de eisen die
het dagelijks leven in de samenleving stelt.
De huiskamer van de leefgroep is belangrijk en hier bevindt zich vaak de keuken. Jongeren hebben een eigen
kamer, die ze soms delen. Bij de inrichting wordt rekening gehouden met de leeftijd, het niveau en de
problematiek van de jongeren.
Taken groepsleider
Verzorging → zorg dragen voor de elementaire levensbehoeften, zoals eten/drinken/nachtrust.
Veiligheid → door structuur te bieden met regels en een dagritme.
Contact → afstand en nabijheid creëren en de grenzen van de jongere accepteren.
Opvoeden → jongeren vaardigheden leren om zelf in levensbehoefte te voorzien en waarden en normen te
leren. Het aanleren en overdragen van praktische, cognitieve en sociale vaardigheden.
Behandeling → systematisch werken aan bepaalde veranderingen in cognities, emoties en gedragingen.
Groepsleiders kunnen het klimaat positief beïnvloeden door belangstellig en respect te tonen, door te laten
zien dat ze de emoties van de jongeren begrijpen en door vertrouwen uit te stralen dat de jongeren iets
kunnen bereiken. Dit komt het beste naar voren zodra jongeren de ruimte ervaren om invloed uit te oefenen
op hun dagelijkse omgeving. Zie hieronder voorbeelden:
- bij het veranderen van regels.
- tijdens incidenten en crisissituaties.
- bij het opstellen van een takenrooster.
- bij het bedenken van activiteiten.
- bijdragen aan de inrichting van hun leefomgeving.
,Indelingsprincipes
Horizontale groepen zijn op basis van dezelfde leeftijd en in verticale groepen zitten verschillende leeftijden.
Op basis van problematiek
- emotionele problemen (stemming en depressie).
- gedragsproblemen (hyperactiviteit).
- cognitieve problemen (concentratie).
- een verstandelijke beperking.
- contactstoornissen (autisme).
- een problematische gezinsachtergrond (mishandeling).
- beperkingen.
Op basis van IQ
- normaal begaafd IQ.
- jeugd met een lichte verstandelijke beperking.
- jeugd met een matige of ernstige verstandelijke beperking.
Op basis van justitiële status
- machtiging gesloten jeugdzorg (opgelegd door de kinderrechter, gedwongen behandeling).
- strafrechtelijke maatregel.
- ondertoezichtstelling (OTS) (gezag van ouders beperkt).
- maatregel tot beëindiging van het gezag (ouders die opvoedingsverplichting niet nakomen).
- voogdijmaatregel (als er geen ouders meer zijn).
Trajectgedachte
Het verblijf in een tehuis wordt gezien als een tussenvoorziening die de jongere voorbereidt op een vervolg dat
minder intensief is en meer mogelijkheden biedt voor de participatie in de samenleving.
Soorten residentiele jeugdhulp
1. Leefgroepen voor jeugdhulp
Plek voor zes tot tien jongeren met emotionele of gedragsproblemen, of een combinatie. Enerzijds gericht op
het functioneren in het dagelijks leven en het leren uitvoeren van taken die hierbij horen. Anderzijds wordt er
gewerkt aan de individuele problematiek en wordt er voorbereiding getroffen op de vervolgsituatie. Er wordt
uitgegaan van de trajectgedachte.
2. Gesloten jeugdzorg
Jongeren worden behandeld met ernstige gedragsproblemen die een gevaar voor zichzelf en/of anderen
vormen. Doordat alles op slot kan, wordt er voorkomen dat de jongere zich aan de behandeling onttrekt of dat
anderen de jongeren hieraan onttrekken.
3. Jeugdinrichtingen
Jongeren tussen de 12 en 18, die worden verdacht van een strafbaar feit, hebben te maken met het
jeugdstrafrecht. De vrijheidsbenemende straf wordt uitgevoerd in een jeugdinrichting, die wordt opgelegd
wanneer de rechter vind dat een stoornis heeft geleid tot het plegen van een misdrijf. Het doel is het
behandelen van de stoornis om dan ook de kans te verkleinen dat de jongere opnieuw een delict pleegt.
4. Kinder- en jeugdpsychiatrie centra
Dit zijn leefgroepen in stellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie of jeugdafdelingen van een algemeen
psychiatrisch ziekenhuis. Er worden meer therapieën en medische interventies ingezet.
5. Tehuizen en dagcentra voor kinderen en jongeren met beperkingen
Jongeren met een verstandelijke, zintuigelijke en/of lichamelijke beperking vragen om een andere fysieke
omgeving en manier van opvoeden en behandelen.
Voor de volgende jongeren zijn aparte leefgroepen ter beschikking: licht verstandelijk beperkte jeugd,
verstandelijke beperkte jeugd, jongeren met auditieve en communicatieve beperkingen, lichamelijk
gehandicapte jeugd en meervoudig gehandicapte jeugd.
6. Kamertraining en begeleid wonen
Huizen waarin vier tot acht jongeren (15+) onder begeleiding wonen met als doel het bevorderen van
praktische, sociale en maatschappelijke redzaamheid en zelfstandigheid.
, 7. Andere vormen
Gezinshuizen, deze worden geleid door een echtpaar die kinderen opvoedt en behandelt.
Logeerhuizen, tijdelijke opvang voor jongeren om ouders lucht te geven.
Ook bestaan er mengvormen waarbij de jongere niet zeven dagen in de week op de leefgroep woont, maar ook
een deel thuis of in een pleeggezin.
Competentievergroting in de residentiele jeugdhulp: een globale typering
Een persoon is competent wanneer deze over voldoende vaardigheden beschikt om de ontwikkelingstaken
adequaat uit te voeren. Competentievergroting is gericht op het verminderen van probleemgedrag en het
vergroten van vaardigheden. Er wordt gewerkt vanuit een ontwikkelingsperspectief: er wordt aangesloten bij
het ontwikkelingsniveau van de jongeren zoals dat te zien is op verschillende gebieden in het dagelijks
functioneren.
De residentiele hulp krijgt vorm door verschillende elementen:
1. De fysieke omgeving
Dit bestaat uit een eigen kamer, de groepsruime, de eventuele spelruimte, de gangen, toilet badkamer, tuin, de
ligging enz. Er wordt rekening gehouden met de veiligheid en beheersing en anderzijds met de
randvoorwaarden om te kunnen behandelen en vaardigheden aan te kunnen leren.
Het dagritme is de aaneenschakeling van de regelmatig terugkerende onderdelen van de dag. Deze wordt
bepaald door regels. Vaak krijgt een jongere per fase meer vrijheid → fasering.
2. Methodisch handelen
De manier waarop groepsleiders jongeren begeleiden, ingaan op hun emoties, nieuwe vaardigheden leren,
reageren op gewenst en ongewenst gedrag en hoe zij handelen bij incidenten en crisissituaties.
Nieuw gedrag bij de jongeren wordt geleerd via instructie en ze krijgen vaak feedback.
3. Feedbacksystemen
Deze zijn bedoeld om de jongere zo veel mogelijk informatie te verschaffen over de aard en de doelmatigheid
van hun gedrag, met de nadruk op positieve feedback. Deze systemen gaan samen met fasering.
4. Weging van informatie, doelen en werkpunten opstellen
Het verzamelen en wegen van informatie over een jongere en diens ouders en familienetwerk, vervolgens
worden doelen opgesteld. Deze worden afgestemd op het functioneren ten aanzien van de ontwikkelingstaken
en op de factoren die een rol spelen bij het probleemgedrag. Deze doelen zijn het uitgangspunt van de
behandeling. Ze worden geconcretiseerd in werkpunten die dagelijks te behandelen zijn. Ook de ouders het
gezin en het sociale netwerk wordt bij het opstellen van het plan betrokken.
5. Reflectie en zelfsturing
Het gaat erom dat jongeren zichzelf gaan sturen om zo beter in staat te zijn op een gezonde en veilige manier
in de samenleving te participeren. Dit vereist zicht op je eigen gedrag en wat de gevolgen daarvan zijn op de
korte en lange termijn.
6. Aanvullende interventies
Dit houdt in dat, naast het werken aan doelen, er ook aanvullende individuele of groepsgerichte behandeling
mogelijk is. Vanuit de trajectgedachte gebeurd dit soms buiten de instelling, om de volgende stap mogelijk te
maken.
Klimaat is geen basiselement, het komt voort uit een dagritme, feedbacksysteem en het methodisch handelen.
