Samenvatting inleiding in de pedagogiek
Inhoudsopgave:
Hoofdstuk 1 Het begrip opvoeding..........................................................................................................2
1.2 beschrijving van het begrip pedagogiek ........................................................................................2
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden ...........................................................................................3
1.4 pedagogische opvoedingsdoelen ..................................................................................................5
1.5 opvoeden als circulair proces ........................................................................................................5
1.6 materiële en emotionele opvoeding .............................................................................................5
1.7 Geestelijke en sociale vorming van het kind .................................................................................6
Hoofdstuk 2 De ouder en het kind ..........................................................................................................7
2.2 De opvoedingsrelatie .....................................................................................................................7
2.3 Ontwikkelingsfasen, ontwikkelingstaken en ontwikkelingsopgaven ............................................8
2.4 Opvoeding en de seksuele ontwikkeling van het kind ................................................................12
2.5 Communicatiepatronen in het gezin: onderhandelings- en bevelshuishouden .........................13
2.6 De invloed van de persoonlijkheid van de ouder ........................................................................13
2.7 Draagkracht en draaglast van het gezin ......................................................................................14
Hoofdstuk 3 Het opvoedproces .............................................................................................................15
3.2 het socialisatieproces ..................................................................................................................15
3.3 de verschillende opvoedingsmilieus ............................................................................................15
3.4 gezinssamenstelling .....................................................................................................................16
3.5 gezinstypen ..................................................................................................................................16
3.6 opvoedingsstijlen .........................................................................................................................18
3.7 ouderlijk gezag versus opvoedingsmacht ....................................................................................19
Hoofdstuk 4 Problemen in de opvoeding ..............................................................................................19
4.2 problematische opvoedingssituatie ............................................................................................19
4.3 invloed van ingrijpende gebeurtenissen in het leven van het kind.............................................20
4.4 kindermishandeling .....................................................................................................................21
4.5 beschermende en bedreigende factoren ....................................................................................23
4.6 signalering van een problematische opvoedingssituatie ............................................................24
Hoofdstuk 5 Hulpverlening bij opvoedingsproblemen..........................................................................25
5.2 Jeugdhulpverlening en de rechten van het kind .........................................................................25
5.3 Hulpverlening in de ambulante begeleiding................................................................................26
5.4 Hulpverlening in de semiresidentiële instelling ..........................................................................28
Hoofdstuk 6 Ontstaansgeschiedenis van de Pedagogiek ......................................................................29
Hoofdstuk 7 Pedagogiek en Psychologie ...............................................................................................30
, 7.3 De behavioristische benadering in de pedagogiek ......................................................................30
Hoofdstuk 8 De humanistische benadering ..........................................................................................16
8.2 De humanistische psychologie ....................................................................................................33
8.3 verklaring van de basisbehoeften ................................................................................................33
8.4 Zelfverwerkelijking/zelfactualisatie .............................................................................................34
Hoofdstuk 9 Pedagogiek en sociologie ..................................................................................................35
9.2 pedagogiek vanuit socialistisch perspectief ................................................................................35
9.3 culturele beleving van de opvoeding in sociologisch perspectief ...............................................38
Hoofdstuk 10 De systeemtheoretische benadering ..............................................................................39
10.2 de systeemtheoretische benadering .........................................................................................39
Hoofdstuk 1 Het begrip opvoeding
1.2 beschrijving van het begrip pedagogiek
Pedagogiek houdt zich bezig met de opvoeding van kinderen en jeugdigen (0-18 jaar). Term
oorspronkelijk afgeleid van Grieks (paidagoogia).
Pias -> Kind
Agogein -> Leiden
Pedagogiek betekend ‘kinderleiding’
Andere woorden voor pedagogiek;
1. Opvoedkunde: richt zich op de vaardigheden van de opvoeder
2. Opvoedingsleer: richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden
3. Opvoedingswetenschap: richt zich op het ontwikkelen van theorieën over een methode met
betrekking tot opvoeden
Hulpwetenschappers voor de pedagogen zijn: psychologische, sociologische, filosofische, theologische
(levensbeschouwing) en andragogische wetenschappen.
Pedagogiek is een eigen opvoedingswetenschap met eigen theorieën en methoden. Hierdoor
zelfstandige positie verworven binnen wetenschappelijk denken.
Langeveld (1971) opvoeding is alle omgang tussen het kind en de volwassene. Liefde,
geborgenheid en aandacht moeten een rol spelen.
Rispens, Hermanns, Meeus (1996) vier dimensies grenzen stellen, instructie geven,
ondersteuning bieden en controle uitoefenen -> opvoeding krijgt gestalte
Kuipers (2008) opvoedingsdoelen die gericht zijn op zelfstandigheid, zelfredzaamheid en
zelfvertrouwen. Opvoedgedrag wat ouder toont in handelen kan leiden tot deze punten.
Malschaert en Traas (2009) nadruk op een opvoedrelatie waarbij intimiteit en veiligheid
een rol spelen.
Definitie opvoeding -> Opvoeding is alle omgang tussen ouder en kind waarbij de ouder
gericht een relatie met het kind aangaat. In deze omgang biedt de ouder het kind liefde,
geborgenheid, veiligheid, intimitiet, aandacht, grenzen, instructie, ondersteuning en controle.
Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing komen en over nodige zelfvertrouwen en de nodige
zelfstandigheid en zelfredzaamheid beschikken om richting te geven aan zijn verdere leven.
Er is sprake van opvoeding als deze punten tussen de omgang van ouder en kind:
Sprake van wederzijds respect tussen ouder en kind.
, Het kind ervaart voldoende veiligheid bij, heeft vertrouwen in, kan rekenen op, voelt zich
geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van een ouder (VVRGO)
Kind wordt door ouders uitgedaagd om beslissingen te nemen en te experimenteren met
nieuwe dingen -> vertrouwen eigen omgeving
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden
De vier basisdimensies:
1. Ondersteuning bieden
Warmte, affectie, betrokkenheid, emotionele ondersteuning/straffen en belonen en aandacht
Belangrijk voor hechting
2. Instructie geven
Aangeven welk gedrag van het kind wordt verwacht, verantwoordelijkheid leren, het kind hulp bieden
om zich te ontwikkelen. Duidelijk maken aan een kind wat bedoeld wordt van iets. Uitleggen!
Voorbeeld geven
3. Controle uitoefenen
Uitleggen waarom ze iets wel/niet mogen doen. Druk uitoefenen (geen keuze) en zelfstandigheid
(uitleg)
− Autoritair: onderdrukken negatief gedrag. Machtsuitoefening, strikte regels.
− Autoritatief: stimuleren positief gedragen, uitleggen en verklaren. Gedragingen waarbij de
ouder uitleg geeft.
4. Grenzen stellen
Respect voor autonomie kind, straffen, belonen, zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Dat het kind
weet waar het aan toe is. De wijze waarop de ouder het kind bestraft en beloont om gewenst gedrag
aan te leren
Ezelsbruggetje: gioc
Onderzoek van Rispens, Hermanns en Meeus (1996), alle dimensies zijn met elkaar verbonden,
Kunnen niet afzonderlijk worden toegepast. Samen ervoor zorgen dat het kind door elke levensfase
wordt geslagen. Uit onderzoek is gebleken dat dimensies niet alleen van belang voor kinderen die hier
zijn geboren, alle ouders zullen baat hebben bij een opvoeding waar de vier dimensies verschijnen.
Ondersteuning bieden
Het opvoedgedrag van de ouder dat liefde en zorg toont naar het kind en dat zich richt op zijn fysieke
en emotionele welzijn, waardoor het zich begrepen en geaccepteerd voelt.
Voorbeelden ondersteunend opvoedgedrag -> bemoedigen, accepteren, helpen, samenwerken,
affectie tonen en liefdevol omgaan met het kind, aandacht en interesse tonen voor handelingen.
Ten Haaf (1993) theoretisch mogelijk om verschillende factoren te onderscheiden: warmte en
responsiviteit.
Empirisch onderzoek -> factoren sterkt aan elkaar gerelateerd zijn, alle opvoedigsgedragingen die
onder ondersteuning bieden vallen, hetzelfde effect hebben, namelijk het bevorderen van de
ontwikkeling van het kind.
Warmte en affectie niet weg te denken uit de opvoeding -> emotionele beschikbaarheid van de
ouder. Weinig tot geen affectie lijdt in de toekomst van een kind tot vandalisme, agressie en
delinquentie (strafbaar gedrag)
Ondersteuning door belonen:
, Handelingen die leiden tot een emotioneel prettig gevoel bij een kind. Doet een kind iets goed dan
krijgt het kind een knuffel, kus, koekje, sticker, extra zakgeld.
Ondersteuning door straffen:
In de meeste gevallen heeft straffen een negatieve lading, omdat dit wordt toegepast bij
grensoverschrijdend gedrag. Toch een positieve functie -> kind kan reflecteren op eigen gedrag en
ongewenst gedrag af leren en daar iets mee doen. Straffen verijst consequent gedrag van de ouder.
Gedragregulatie -> Gedragsregulerende functies zorgen ervoor dat de jongere emoties kan reguleren
(zoals boosheid), impulsen kan onderdrukken (bijvoorbeeld op de beurt wachten) en flexibel kan
denken.
Instructie geven
Duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling van iets is en welk gedrag verwacht wordt. Informatie
die het kind krijgt voor de ontwikkeling van kennis en vaardigheden. Leert strategieën ontwikkelen om
eigen problemen op te lossen en verantwoordelijkheid te dragen voor beslissingen. Instructie geven is
een proces dat gevraagd is en ongevraagd. Kinderen die worden overladen met instructies:
Kind zal geen eigen initiatief meer durven te ontplooien
Kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken van de acties die het van plan is,
hierdoor durft het kind niet te handelen.
Controle uitoefenen
Sommige onderzoekers leggen de nadruk op het negatieve. Denk hierbij aan strikte regels waardoor
het kind geen bewegingsvrijheid heeft, toepassen van macht in de vorm van straffen en verbieden.
Deze vormen van controle worden aangeduid met: machtsuitoefening, restrictiviteit, autoritaire
controle aangeduid.
Autoritaire controle (restrictieve controle)
Uitleggen hoe iets wel of niet moet, door een beroep te doen op de verantwoordelijkheid,
zelfstandigheid, informatie en aanwijzingen te geven. Opvoedgedrag waarbij de ouder druk uitoefent
op het kind om correct gedrag te vertonen. Macht en gezag van de ouder ten opzichte van het kind
spelen een centrale rol. De ouder gebruikt de macht om bepaalde dingen af te dwingen, waarbij
onvoorwaardelijke gehoorzaamheid wordt verlangd van het kind.
Autoritatieve controle
Gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven aan het kind en eisen worden gesteld aan de
zelfstandigheid. De ouder geeft het kind instructies, suggesties en aanwijzingen voor gewenst gedrag.
Je kan het zowel straffen als belonen mocht het kind toch ongewenst gedrag vertonen. In de meeste
gevallen heeft het een positief effect op het kind. Het kind wordt sterk aangemoedigd en
ondersteund door de ouder om zijn eigen handelen te onderzoeken en er verantwoordelijkheid voor
te nemen.
Grenzen stellen
De wijze waarop de ouder het kind bestraft of beloont om gewenst gedrag aan te leren. Skinner
(1904-1990) en Pavlov (1849-1936) gaan ervan uit dat al het gedrag is aangeleerd en dus ook weer
kan worden afgeleerd. Gedragsverandering vindt plaats door beïnvloeding. Voor stellen van eisen
wordt consequent gedrag vereist. Door duidelijke grenzen te stellen wordt het kind gevraagd om zijn
gedrag af te stemmen op een situatie en rekening te houden met anderen.
Inhoudsopgave:
Hoofdstuk 1 Het begrip opvoeding..........................................................................................................2
1.2 beschrijving van het begrip pedagogiek ........................................................................................2
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden ...........................................................................................3
1.4 pedagogische opvoedingsdoelen ..................................................................................................5
1.5 opvoeden als circulair proces ........................................................................................................5
1.6 materiële en emotionele opvoeding .............................................................................................5
1.7 Geestelijke en sociale vorming van het kind .................................................................................6
Hoofdstuk 2 De ouder en het kind ..........................................................................................................7
2.2 De opvoedingsrelatie .....................................................................................................................7
2.3 Ontwikkelingsfasen, ontwikkelingstaken en ontwikkelingsopgaven ............................................8
2.4 Opvoeding en de seksuele ontwikkeling van het kind ................................................................12
2.5 Communicatiepatronen in het gezin: onderhandelings- en bevelshuishouden .........................13
2.6 De invloed van de persoonlijkheid van de ouder ........................................................................13
2.7 Draagkracht en draaglast van het gezin ......................................................................................14
Hoofdstuk 3 Het opvoedproces .............................................................................................................15
3.2 het socialisatieproces ..................................................................................................................15
3.3 de verschillende opvoedingsmilieus ............................................................................................15
3.4 gezinssamenstelling .....................................................................................................................16
3.5 gezinstypen ..................................................................................................................................16
3.6 opvoedingsstijlen .........................................................................................................................18
3.7 ouderlijk gezag versus opvoedingsmacht ....................................................................................19
Hoofdstuk 4 Problemen in de opvoeding ..............................................................................................19
4.2 problematische opvoedingssituatie ............................................................................................19
4.3 invloed van ingrijpende gebeurtenissen in het leven van het kind.............................................20
4.4 kindermishandeling .....................................................................................................................21
4.5 beschermende en bedreigende factoren ....................................................................................23
4.6 signalering van een problematische opvoedingssituatie ............................................................24
Hoofdstuk 5 Hulpverlening bij opvoedingsproblemen..........................................................................25
5.2 Jeugdhulpverlening en de rechten van het kind .........................................................................25
5.3 Hulpverlening in de ambulante begeleiding................................................................................26
5.4 Hulpverlening in de semiresidentiële instelling ..........................................................................28
Hoofdstuk 6 Ontstaansgeschiedenis van de Pedagogiek ......................................................................29
Hoofdstuk 7 Pedagogiek en Psychologie ...............................................................................................30
, 7.3 De behavioristische benadering in de pedagogiek ......................................................................30
Hoofdstuk 8 De humanistische benadering ..........................................................................................16
8.2 De humanistische psychologie ....................................................................................................33
8.3 verklaring van de basisbehoeften ................................................................................................33
8.4 Zelfverwerkelijking/zelfactualisatie .............................................................................................34
Hoofdstuk 9 Pedagogiek en sociologie ..................................................................................................35
9.2 pedagogiek vanuit socialistisch perspectief ................................................................................35
9.3 culturele beleving van de opvoeding in sociologisch perspectief ...............................................38
Hoofdstuk 10 De systeemtheoretische benadering ..............................................................................39
10.2 de systeemtheoretische benadering .........................................................................................39
Hoofdstuk 1 Het begrip opvoeding
1.2 beschrijving van het begrip pedagogiek
Pedagogiek houdt zich bezig met de opvoeding van kinderen en jeugdigen (0-18 jaar). Term
oorspronkelijk afgeleid van Grieks (paidagoogia).
Pias -> Kind
Agogein -> Leiden
Pedagogiek betekend ‘kinderleiding’
Andere woorden voor pedagogiek;
1. Opvoedkunde: richt zich op de vaardigheden van de opvoeder
2. Opvoedingsleer: richt zich op het vergaren van kennis over opvoeden
3. Opvoedingswetenschap: richt zich op het ontwikkelen van theorieën over een methode met
betrekking tot opvoeden
Hulpwetenschappers voor de pedagogen zijn: psychologische, sociologische, filosofische, theologische
(levensbeschouwing) en andragogische wetenschappen.
Pedagogiek is een eigen opvoedingswetenschap met eigen theorieën en methoden. Hierdoor
zelfstandige positie verworven binnen wetenschappelijk denken.
Langeveld (1971) opvoeding is alle omgang tussen het kind en de volwassene. Liefde,
geborgenheid en aandacht moeten een rol spelen.
Rispens, Hermanns, Meeus (1996) vier dimensies grenzen stellen, instructie geven,
ondersteuning bieden en controle uitoefenen -> opvoeding krijgt gestalte
Kuipers (2008) opvoedingsdoelen die gericht zijn op zelfstandigheid, zelfredzaamheid en
zelfvertrouwen. Opvoedgedrag wat ouder toont in handelen kan leiden tot deze punten.
Malschaert en Traas (2009) nadruk op een opvoedrelatie waarbij intimiteit en veiligheid
een rol spelen.
Definitie opvoeding -> Opvoeding is alle omgang tussen ouder en kind waarbij de ouder
gericht een relatie met het kind aangaat. In deze omgang biedt de ouder het kind liefde,
geborgenheid, veiligheid, intimitiet, aandacht, grenzen, instructie, ondersteuning en controle.
Hierdoor zal het kind tot zelfontplooiing komen en over nodige zelfvertrouwen en de nodige
zelfstandigheid en zelfredzaamheid beschikken om richting te geven aan zijn verdere leven.
Er is sprake van opvoeding als deze punten tussen de omgang van ouder en kind:
Sprake van wederzijds respect tussen ouder en kind.
, Het kind ervaart voldoende veiligheid bij, heeft vertrouwen in, kan rekenen op, voelt zich
geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van een ouder (VVRGO)
Kind wordt door ouders uitgedaagd om beslissingen te nemen en te experimenteren met
nieuwe dingen -> vertrouwen eigen omgeving
1.3 De vier basisdimensies van opvoeden
De vier basisdimensies:
1. Ondersteuning bieden
Warmte, affectie, betrokkenheid, emotionele ondersteuning/straffen en belonen en aandacht
Belangrijk voor hechting
2. Instructie geven
Aangeven welk gedrag van het kind wordt verwacht, verantwoordelijkheid leren, het kind hulp bieden
om zich te ontwikkelen. Duidelijk maken aan een kind wat bedoeld wordt van iets. Uitleggen!
Voorbeeld geven
3. Controle uitoefenen
Uitleggen waarom ze iets wel/niet mogen doen. Druk uitoefenen (geen keuze) en zelfstandigheid
(uitleg)
− Autoritair: onderdrukken negatief gedrag. Machtsuitoefening, strikte regels.
− Autoritatief: stimuleren positief gedragen, uitleggen en verklaren. Gedragingen waarbij de
ouder uitleg geeft.
4. Grenzen stellen
Respect voor autonomie kind, straffen, belonen, zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Dat het kind
weet waar het aan toe is. De wijze waarop de ouder het kind bestraft en beloont om gewenst gedrag
aan te leren
Ezelsbruggetje: gioc
Onderzoek van Rispens, Hermanns en Meeus (1996), alle dimensies zijn met elkaar verbonden,
Kunnen niet afzonderlijk worden toegepast. Samen ervoor zorgen dat het kind door elke levensfase
wordt geslagen. Uit onderzoek is gebleken dat dimensies niet alleen van belang voor kinderen die hier
zijn geboren, alle ouders zullen baat hebben bij een opvoeding waar de vier dimensies verschijnen.
Ondersteuning bieden
Het opvoedgedrag van de ouder dat liefde en zorg toont naar het kind en dat zich richt op zijn fysieke
en emotionele welzijn, waardoor het zich begrepen en geaccepteerd voelt.
Voorbeelden ondersteunend opvoedgedrag -> bemoedigen, accepteren, helpen, samenwerken,
affectie tonen en liefdevol omgaan met het kind, aandacht en interesse tonen voor handelingen.
Ten Haaf (1993) theoretisch mogelijk om verschillende factoren te onderscheiden: warmte en
responsiviteit.
Empirisch onderzoek -> factoren sterkt aan elkaar gerelateerd zijn, alle opvoedigsgedragingen die
onder ondersteuning bieden vallen, hetzelfde effect hebben, namelijk het bevorderen van de
ontwikkeling van het kind.
Warmte en affectie niet weg te denken uit de opvoeding -> emotionele beschikbaarheid van de
ouder. Weinig tot geen affectie lijdt in de toekomst van een kind tot vandalisme, agressie en
delinquentie (strafbaar gedrag)
Ondersteuning door belonen:
, Handelingen die leiden tot een emotioneel prettig gevoel bij een kind. Doet een kind iets goed dan
krijgt het kind een knuffel, kus, koekje, sticker, extra zakgeld.
Ondersteuning door straffen:
In de meeste gevallen heeft straffen een negatieve lading, omdat dit wordt toegepast bij
grensoverschrijdend gedrag. Toch een positieve functie -> kind kan reflecteren op eigen gedrag en
ongewenst gedrag af leren en daar iets mee doen. Straffen verijst consequent gedrag van de ouder.
Gedragregulatie -> Gedragsregulerende functies zorgen ervoor dat de jongere emoties kan reguleren
(zoals boosheid), impulsen kan onderdrukken (bijvoorbeeld op de beurt wachten) en flexibel kan
denken.
Instructie geven
Duidelijk maken aan het kind wat de bedoeling van iets is en welk gedrag verwacht wordt. Informatie
die het kind krijgt voor de ontwikkeling van kennis en vaardigheden. Leert strategieën ontwikkelen om
eigen problemen op te lossen en verantwoordelijkheid te dragen voor beslissingen. Instructie geven is
een proces dat gevraagd is en ongevraagd. Kinderen die worden overladen met instructies:
Kind zal geen eigen initiatief meer durven te ontplooien
Kind zal te veel bezig zijn met wat de ouder zal denken van de acties die het van plan is,
hierdoor durft het kind niet te handelen.
Controle uitoefenen
Sommige onderzoekers leggen de nadruk op het negatieve. Denk hierbij aan strikte regels waardoor
het kind geen bewegingsvrijheid heeft, toepassen van macht in de vorm van straffen en verbieden.
Deze vormen van controle worden aangeduid met: machtsuitoefening, restrictiviteit, autoritaire
controle aangeduid.
Autoritaire controle (restrictieve controle)
Uitleggen hoe iets wel of niet moet, door een beroep te doen op de verantwoordelijkheid,
zelfstandigheid, informatie en aanwijzingen te geven. Opvoedgedrag waarbij de ouder druk uitoefent
op het kind om correct gedrag te vertonen. Macht en gezag van de ouder ten opzichte van het kind
spelen een centrale rol. De ouder gebruikt de macht om bepaalde dingen af te dwingen, waarbij
onvoorwaardelijke gehoorzaamheid wordt verlangd van het kind.
Autoritatieve controle
Gedragingen van de ouder waarbij uitleg wordt gegeven aan het kind en eisen worden gesteld aan de
zelfstandigheid. De ouder geeft het kind instructies, suggesties en aanwijzingen voor gewenst gedrag.
Je kan het zowel straffen als belonen mocht het kind toch ongewenst gedrag vertonen. In de meeste
gevallen heeft het een positief effect op het kind. Het kind wordt sterk aangemoedigd en
ondersteund door de ouder om zijn eigen handelen te onderzoeken en er verantwoordelijkheid voor
te nemen.
Grenzen stellen
De wijze waarop de ouder het kind bestraft of beloont om gewenst gedrag aan te leren. Skinner
(1904-1990) en Pavlov (1849-1936) gaan ervan uit dat al het gedrag is aangeleerd en dus ook weer
kan worden afgeleerd. Gedragsverandering vindt plaats door beïnvloeding. Voor stellen van eisen
wordt consequent gedrag vereist. Door duidelijke grenzen te stellen wordt het kind gevraagd om zijn
gedrag af te stemmen op een situatie en rekening te houden met anderen.
