Aardrijkskunde
Brazilië H2.1 Stedelijke ontwikkeling
Bevolkingsspreiding en bevolkingsdichtheid
● Verstedelijkingsgraad Brazilië hoog (aandeel stedelijke bevolking in totale bevolking)
● Bevolkingsspreiding Brazilië ongelijkmatig
○ Kust VS binnenland
● Zuidoost-Brazilië: veel steden, weinig oorspronkelijk natuurlandschap
○ Tussen de steden wordt het land gebruikt voor landbouw, industrie, infrastructuur
● Binnenland Brazilië: miljoenensteden ontbreken, middelgrote steden groeit
○ Regenwoud groot deel, maar bewoonde wereld dringt steeds verder op
Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis
● Noordoost-Brazilië: oudste steden (koloniale verleden)
● Zwaartepunt economie verplaatst zich naar Zuidoosten sinds Rio de Janeiro hoofdstad is
● Zuiden maakte aparte ontwikkeling door: vestigingsgebied Europese immigranten
● Binnenland lange tijd alleen voor avonturiers en grootgrondbezitters
Verschuivingen in verstedelijkingspatroon
● Verstedelijkingstempo va.1950 hoog (snelheid waarmee de verstedelijkingsgraad verandert)
○ In miljoenensteden ontstonden problemen door overbevolking
○ Bevolkingsdruk te groot (spanning toename bevolking en bestaansmogelijkheid)
○ 2 maatregelen
1. Nieuwe hoofdstad: Brasília (ontwikkeling binnenland)
2. Ontwikkeling Manaus bevorderen (stad in oerwoud Amazone)
● Vrijhandelszone (geen belemmeringen over import en export)
● Aantrekkelijk voor multinationals (lagere productiekosten)
● Manaus werd miljoenenstad (slecht bereikbaar)
Verstedelijking en infrastructuur
● Door aanleg infrastructuur was omgeving Brasília minder geïsoleerd
○ Agrarische multinationals vestigden grote landbouwbedrijven
○ Ontstonden nieuwe steden
● Verder naar noorden in Amazonegebied zelfde patroon:
○ Infrastructuur - landbouw - winning delfstoffen - bouw nieuwe stadjes
○ Verstedelijkingstempo grote steden afgevlakt, kleine steden groeit
Een nieuw patroon
● Nieuw patroon kuststrook: nu ook van grote naar kleine steden, vanwege
○ luchtvervuiling, files (redenen voor bedrijven om te vertrekken)
Netwerk
● Economisch zwaartepunt in het zuidoosten
● Stedelijk netwerk van groot belang voor economie (groep steden die onderling sterk
verbonden zijn door contacten tussen bedrijven, overheden en instellingen)
● Noodzakelijk: goede infrastructuur
○ Steden moeten met elkaar verbonden zijn
○ Zuidoosten en zuiden betere situatie, maar ov is in hele land niet perfect
,Brazilië H2.2 Steden onder de loep
Arme en rijke wijken
● Sloppenwijk (favela: wijk waar bewoners zelf, illegaal, woningen hebben gebouwd)
● Gated community (ommuurde woonwijk: stadsdeel dat door een muur of hekwerk is
afgesloten van de openbare ruimte. Kan bestaan uit enkele gebouwen of een hele wijk)
Verbrokkeling
● 1970: favela’s vooral aan rand van de stad
● 1980: gated communities in arme wijken en aan de randen
○ favela’s dringen langzaam binnenstad binnen
○ verbrokkeld beeld van de stedelijke inrichting: ‘gedefragmenteerd’
● Voorzieningen verspreid over de stad
○ winkelcentra niet alleen meer bij rijke wijken (verkeersknooppunten van belang)
○ industriezones aan rand steden (bereikbaarheid)
Gated communities in soorten
● 3 soorten gated communities in Brazilië
GC in stadscentrum in suburbs als woonwijk
huisvesting middelhoog inkomen hoog inkomen hoogste inkomens
vorm klein van omvang vrijstaande woningen nieuwbouwprojecten
voorzieningen beperkt door verschillende alle (luxueuze)
ruimtegebrek voorzieningen aanwezig voorzieningen aanwezig
extra komen niet veel voor
Slums en slums
● Kenmerken van een slum (krottenwijk)
○ Huisvesting niet bestand tegen extreme weersomstandigheden
○ In 1 woonruimte leven meer dan 3 personen
○ De bewoners hebben geen toegang tot schoon drinkwater
○ De sanitaire voorzieningen zoals toiletten zijn onvoldoende
○ Het bezit van de woning is niet wettelijk beschermd
● 2 soorten slums in Brazilië
Slum favela cortiço
gebouwd illegaal met allerlei materialen een of meerdere gebouwen op perceel
middenin oude stad
voorzieningen stedelijke- en sociale voorzieningen oud, vervallen en gedeelde (sanitaire)
niet aanwezig of slecht voorzieningen
extra chaotisch gebouwd illegaal onderverhuurd
, Site-and-servicesprojecten
● Toestroom migranten naar grote steden niet te stoppen
● Leefbaarheid favela’s verbeteren:
○ verharde wegen
○ water-, sociale-, culturele voorzieningen
○ veiligheid
● Sociale Woningbouwprojecten gestart door overheden op goedkope grond aan rand stad of
op plekken waar favela’s geruimd zijn
○ Site-and-services projecten: overheid zorgt voor voorzieningen als water,
elektriciteit, riolering en verharde wegen
Inzoomen op Rio de Janeiro en São Paulo
● São Paulo
○ vanaf 1850 enorme bevolkingsgroei
○ rijke mensen in het centrum, arme mensen randen steden
○ 1980: favela’s, cortiço’s nemen toe; bedrijven en rijke mensen trekken weg
○ tegenwoordig verbrokkeling: arm en rijk wonen naast elkaar
● Rio de Janeiro
○ favela’s op berghellingen rondom gehele stad, weinig cortiço’s
○ vanaf 1850 bevolkingsgroei (geen ruimte voor nieuwe wijken > favela’s)
○ grond interessant voor projectontwikkelaars? favela’s gesloopt, land verkocht
Brazilië H2.3 Spanning tussen natuur en inrichting
Landbouw en mijnbouw
● Natuurlandschap verdwijnt: aanleg/uitbreiding steden, landbouw, mijnbouw, infrastructuur
● Noordoosten Brazilië door kolonisten suikerrietplantages
○ er ontstond grootgrondbezit (situatie waarbij grootste deel grond gebied of land in
bezit is van klein aantal mensen)
○ in kuststrook verdween het tropische regenwoud en de steden breidden zich uit
● In de 20ste eeuw groeiden mijnbouw- en landbouwsector
○ Europese migranten ontginnen de tropische savanne
○ Veel natuurlandschap verdween door aanleg wegen en spoorlijnen
Eigendomsrechten
● Vanaf 1960 neemt infrastructuur toe; MNO’s vestigen zich
● Vraag veevoer/commerciële gewassen/vlees nam toe (tropische savanne > cultuurlandschap)
● Veel landbouwgrond gebruikt door kleine boeren of inheemse bevolking
○ eigendomsrechten niet altijd vastgelegd: MNO’s houden hier geen rekening mee
○ landgrabbing (landroof: grootschalige aankoop van grond in minder ontwikkelde
landen door internationale of nationale ondernemingen, overheen of individuen)
● Tropische regenwoud volgende slachtoffer: natuurlijke rijkdommen erg aantrekkelijk
De kuststrook
● Door commerciële landbouw ontstaat een verschil in cultuurlandschap (landschap gevormd
onder invloed van de mens) tussen Noordoost- en Zuidoost Brazilië
○ Noordoost Brazilië: suikerriet, laatste jaren meer irrigatielandbouw > tropisch fruit
○ Zuidoost Brazilië: commerciële landbouw; producten bestemd voor afzetmarkten
van miljoenensteden (soja, suikerriet, katoen, koffie, tuinbouw, intensieve veeteelt)
Brazilië H2.1 Stedelijke ontwikkeling
Bevolkingsspreiding en bevolkingsdichtheid
● Verstedelijkingsgraad Brazilië hoog (aandeel stedelijke bevolking in totale bevolking)
● Bevolkingsspreiding Brazilië ongelijkmatig
○ Kust VS binnenland
● Zuidoost-Brazilië: veel steden, weinig oorspronkelijk natuurlandschap
○ Tussen de steden wordt het land gebruikt voor landbouw, industrie, infrastructuur
● Binnenland Brazilië: miljoenensteden ontbreken, middelgrote steden groeit
○ Regenwoud groot deel, maar bewoonde wereld dringt steeds verder op
Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis
● Noordoost-Brazilië: oudste steden (koloniale verleden)
● Zwaartepunt economie verplaatst zich naar Zuidoosten sinds Rio de Janeiro hoofdstad is
● Zuiden maakte aparte ontwikkeling door: vestigingsgebied Europese immigranten
● Binnenland lange tijd alleen voor avonturiers en grootgrondbezitters
Verschuivingen in verstedelijkingspatroon
● Verstedelijkingstempo va.1950 hoog (snelheid waarmee de verstedelijkingsgraad verandert)
○ In miljoenensteden ontstonden problemen door overbevolking
○ Bevolkingsdruk te groot (spanning toename bevolking en bestaansmogelijkheid)
○ 2 maatregelen
1. Nieuwe hoofdstad: Brasília (ontwikkeling binnenland)
2. Ontwikkeling Manaus bevorderen (stad in oerwoud Amazone)
● Vrijhandelszone (geen belemmeringen over import en export)
● Aantrekkelijk voor multinationals (lagere productiekosten)
● Manaus werd miljoenenstad (slecht bereikbaar)
Verstedelijking en infrastructuur
● Door aanleg infrastructuur was omgeving Brasília minder geïsoleerd
○ Agrarische multinationals vestigden grote landbouwbedrijven
○ Ontstonden nieuwe steden
● Verder naar noorden in Amazonegebied zelfde patroon:
○ Infrastructuur - landbouw - winning delfstoffen - bouw nieuwe stadjes
○ Verstedelijkingstempo grote steden afgevlakt, kleine steden groeit
Een nieuw patroon
● Nieuw patroon kuststrook: nu ook van grote naar kleine steden, vanwege
○ luchtvervuiling, files (redenen voor bedrijven om te vertrekken)
Netwerk
● Economisch zwaartepunt in het zuidoosten
● Stedelijk netwerk van groot belang voor economie (groep steden die onderling sterk
verbonden zijn door contacten tussen bedrijven, overheden en instellingen)
● Noodzakelijk: goede infrastructuur
○ Steden moeten met elkaar verbonden zijn
○ Zuidoosten en zuiden betere situatie, maar ov is in hele land niet perfect
,Brazilië H2.2 Steden onder de loep
Arme en rijke wijken
● Sloppenwijk (favela: wijk waar bewoners zelf, illegaal, woningen hebben gebouwd)
● Gated community (ommuurde woonwijk: stadsdeel dat door een muur of hekwerk is
afgesloten van de openbare ruimte. Kan bestaan uit enkele gebouwen of een hele wijk)
Verbrokkeling
● 1970: favela’s vooral aan rand van de stad
● 1980: gated communities in arme wijken en aan de randen
○ favela’s dringen langzaam binnenstad binnen
○ verbrokkeld beeld van de stedelijke inrichting: ‘gedefragmenteerd’
● Voorzieningen verspreid over de stad
○ winkelcentra niet alleen meer bij rijke wijken (verkeersknooppunten van belang)
○ industriezones aan rand steden (bereikbaarheid)
Gated communities in soorten
● 3 soorten gated communities in Brazilië
GC in stadscentrum in suburbs als woonwijk
huisvesting middelhoog inkomen hoog inkomen hoogste inkomens
vorm klein van omvang vrijstaande woningen nieuwbouwprojecten
voorzieningen beperkt door verschillende alle (luxueuze)
ruimtegebrek voorzieningen aanwezig voorzieningen aanwezig
extra komen niet veel voor
Slums en slums
● Kenmerken van een slum (krottenwijk)
○ Huisvesting niet bestand tegen extreme weersomstandigheden
○ In 1 woonruimte leven meer dan 3 personen
○ De bewoners hebben geen toegang tot schoon drinkwater
○ De sanitaire voorzieningen zoals toiletten zijn onvoldoende
○ Het bezit van de woning is niet wettelijk beschermd
● 2 soorten slums in Brazilië
Slum favela cortiço
gebouwd illegaal met allerlei materialen een of meerdere gebouwen op perceel
middenin oude stad
voorzieningen stedelijke- en sociale voorzieningen oud, vervallen en gedeelde (sanitaire)
niet aanwezig of slecht voorzieningen
extra chaotisch gebouwd illegaal onderverhuurd
, Site-and-servicesprojecten
● Toestroom migranten naar grote steden niet te stoppen
● Leefbaarheid favela’s verbeteren:
○ verharde wegen
○ water-, sociale-, culturele voorzieningen
○ veiligheid
● Sociale Woningbouwprojecten gestart door overheden op goedkope grond aan rand stad of
op plekken waar favela’s geruimd zijn
○ Site-and-services projecten: overheid zorgt voor voorzieningen als water,
elektriciteit, riolering en verharde wegen
Inzoomen op Rio de Janeiro en São Paulo
● São Paulo
○ vanaf 1850 enorme bevolkingsgroei
○ rijke mensen in het centrum, arme mensen randen steden
○ 1980: favela’s, cortiço’s nemen toe; bedrijven en rijke mensen trekken weg
○ tegenwoordig verbrokkeling: arm en rijk wonen naast elkaar
● Rio de Janeiro
○ favela’s op berghellingen rondom gehele stad, weinig cortiço’s
○ vanaf 1850 bevolkingsgroei (geen ruimte voor nieuwe wijken > favela’s)
○ grond interessant voor projectontwikkelaars? favela’s gesloopt, land verkocht
Brazilië H2.3 Spanning tussen natuur en inrichting
Landbouw en mijnbouw
● Natuurlandschap verdwijnt: aanleg/uitbreiding steden, landbouw, mijnbouw, infrastructuur
● Noordoosten Brazilië door kolonisten suikerrietplantages
○ er ontstond grootgrondbezit (situatie waarbij grootste deel grond gebied of land in
bezit is van klein aantal mensen)
○ in kuststrook verdween het tropische regenwoud en de steden breidden zich uit
● In de 20ste eeuw groeiden mijnbouw- en landbouwsector
○ Europese migranten ontginnen de tropische savanne
○ Veel natuurlandschap verdween door aanleg wegen en spoorlijnen
Eigendomsrechten
● Vanaf 1960 neemt infrastructuur toe; MNO’s vestigen zich
● Vraag veevoer/commerciële gewassen/vlees nam toe (tropische savanne > cultuurlandschap)
● Veel landbouwgrond gebruikt door kleine boeren of inheemse bevolking
○ eigendomsrechten niet altijd vastgelegd: MNO’s houden hier geen rekening mee
○ landgrabbing (landroof: grootschalige aankoop van grond in minder ontwikkelde
landen door internationale of nationale ondernemingen, overheen of individuen)
● Tropische regenwoud volgende slachtoffer: natuurlijke rijkdommen erg aantrekkelijk
De kuststrook
● Door commerciële landbouw ontstaat een verschil in cultuurlandschap (landschap gevormd
onder invloed van de mens) tussen Noordoost- en Zuidoost Brazilië
○ Noordoost Brazilië: suikerriet, laatste jaren meer irrigatielandbouw > tropisch fruit
○ Zuidoost Brazilië: commerciële landbouw; producten bestemd voor afzetmarkten
van miljoenensteden (soja, suikerriet, katoen, koffie, tuinbouw, intensieve veeteelt)
