Overzicht Aquatische Ecologie
Jaar 2, Semester 2, Blok 4, Toegepaste Biologie
Milou Nabuurs
Let op! Dit zijn mijn eigen hoorcollege aantekeningen.
Leerdoelen
De student kan aan de hand van een situatieschets van een waterlichaam analyseren hoe
verschillende fysische en hydrologische factoren van invloed zijn op aquatische ecosystemen
De student kan toelichten hoe aquatische ecosystemen kunnen veranderen door fysische, chemische
en biologische processen en beschrijven welke gevolgen dit heeft voor de levering van
ecosysteemdiensten
De student kan voorspellen hoe veranderingen in biologische processen de chemische en fysische
toestand van water kunnen veranderen
Inhoudsopgave
Leerdoelen .............................................................................................................................................................. 1
Introductie ..............................................................................................................................................................2
HC 1 – Chemische waterkwaliteit .........................................................................................................................3
HC 2 – Fysische waterkwaliteit .............................................................................................................................7
HC 3 – Biologische processen .............................................................................................................................. 11
, Introductie
Water op aarde. Het aardoppervlak is voor 70% bedekt met water waarvan 97% uit zeewater bestaat. Maar
enkel 1% van het aanwezige water is zoetwater. Zowel de mens als de natuur is sterk afhankelijk van het
zoet water. Het menselijke watergebruik is in de afgelopen eeuw sterk toegenomen door landbouw,
industrie en huishoudens. Door dit watergebruik is er druk ontstaan op de watersystemen wat ten koste
gaat van de waterkwantiteit en -kwaliteit
In een natuurlijke situatie kan neerslag gemakkelijk infiltreren en opgeslagen worden in het grondwater.
Dit grondwater zal uiteindelijk richting rivieren stromen. Bij een situatie van verstedelijking en een
toename van het verharde oppervlak kan de neerslag minder makkelijk infiltreren. Het water wordt dus
niet meer vast gehouden in de grond. De neerslag komt vrij snel in rivieren terecht waardoor het peil van
de rivier hoger wordt. Dit leidt tot overstromingen.
Ontstaan van aquatische ecosystemen. Het Pleistoceen en Holoceen hebben Nederland voor een groot
deel vormgegeven;
Pleistoceen, tijdens het Pleistoceen waren er ijstijden waarin de Noordzee deels bevroren was en
deels droog lag (toendra’s). Daarnaast waren er warme en subtropische tussenperiodes waarbij er
rivierbossen waren en een deel van Nederland uit zee bestond. Tijdens het Pleistoceen waren er
allerlei exotische soorten (makaken, mammoeten, hyena’s, wisent) die nu niet meer in Nederland
aanwezig zijn. Aan het einde van de periode zijn rivieren gaan domineren en werden rivierterrassen
van de Maas gevormd. Deze ontstaan doordat in een koude periode een rivier hard stroomt en een
uitsnede in het land maakt. Door platentektoniek heft het land zich op en snijdt de rivier zich in de
bodem. In deze tijd is ook een deel van de stuwwallen gevormd.
Midden-pleistoceen, bestaat uit korte warme periodes met daarna ijstijden. In Nederland reiken de
gletsjers zich tot de lijn Den Helder – Assen en vervolgens Haarlem – Nijmegen. Door de gletsjers
worden stuwwallen gevormd doordat bodem wordt weggeduwd. Aan het einde van het Midden-
pleistoceen was het extreem koud (salien).
Laat-pleistoceen, in het begin van deze periode was het redelijk warm (18,5 graden in de zomer) met
een weelderige begroeiing. De Rijn stroomt op dit moment nog via de Ijssel de Zuiderzee in en nog
niet via Rotterdam. Later wordt het kouder (laatste glaciaal) en ontstaan er vlechtende rivieren (5
graden in de zomer). Door deze rivieren komt een deel van de Noordzee droog te staan. Hierdoor
waait het zand richting het land en ontstaan er dekzanden.
Holoceen, de mens vestigt zich op droge en hoge plekken. Door het stijgen van de zeespiegel in het
westen van Nederland stijgt het grondwaterpeil waardoor veen zich vormt in het oosten. Door
doorbraken van de zee ontstaat opslibbing en wordt zeeklei achtergelaten. Door de mens wordt het
natuurlandschap langzaam omgezet tot cultuurlandschap. De rivieren worden vastgelegd en bos- en
moerasecosystemen worden omgezet. Het landschap ziet er nu zo uit: Kustzone -> nat en open.
Laagveen -> grondwater gebonden. Hoogveen -> regenwater gebonden (kan slecht worden
afgevoerd). Beken stromen door de dekzandruggen en langs stuwwallen.
Moderne tijd, vanaf 1600 worden de rivieren verder vastgelegd. We ontginnen onder andere het
groene hart waardoor er veel sloten, plassen en polders ontstaan. Een ontginning is in cultuur
gebrachte woeste grond zoals voormaling moeras-, veen-, heide- of duingebied. Door turfwinning is
er een toename van het aantal plassen in west-Nederland. Ook worden gemalen gebruikt om ondiepe
plassen leeg te pompen (drooglegging).
Water in Nederland. Nederland bestaat uit verschillende soorten wateren: Zoute wateren -> Noordzee.
Brakke en overgangswateren -> Zeeland. Grote rivieren -> vanuit Limburg richting Zuid-Holland en
Flevoland (langs het oosten). Vaarten en kanalen -> in het noorden en westen. Meren -> in het noorden
en westen. Kleine stromende wateren -> in het zuiden van Nederland. Sloten en vennen -> in het noorden
en westen
2
Jaar 2, Semester 2, Blok 4, Toegepaste Biologie
Milou Nabuurs
Let op! Dit zijn mijn eigen hoorcollege aantekeningen.
Leerdoelen
De student kan aan de hand van een situatieschets van een waterlichaam analyseren hoe
verschillende fysische en hydrologische factoren van invloed zijn op aquatische ecosystemen
De student kan toelichten hoe aquatische ecosystemen kunnen veranderen door fysische, chemische
en biologische processen en beschrijven welke gevolgen dit heeft voor de levering van
ecosysteemdiensten
De student kan voorspellen hoe veranderingen in biologische processen de chemische en fysische
toestand van water kunnen veranderen
Inhoudsopgave
Leerdoelen .............................................................................................................................................................. 1
Introductie ..............................................................................................................................................................2
HC 1 – Chemische waterkwaliteit .........................................................................................................................3
HC 2 – Fysische waterkwaliteit .............................................................................................................................7
HC 3 – Biologische processen .............................................................................................................................. 11
, Introductie
Water op aarde. Het aardoppervlak is voor 70% bedekt met water waarvan 97% uit zeewater bestaat. Maar
enkel 1% van het aanwezige water is zoetwater. Zowel de mens als de natuur is sterk afhankelijk van het
zoet water. Het menselijke watergebruik is in de afgelopen eeuw sterk toegenomen door landbouw,
industrie en huishoudens. Door dit watergebruik is er druk ontstaan op de watersystemen wat ten koste
gaat van de waterkwantiteit en -kwaliteit
In een natuurlijke situatie kan neerslag gemakkelijk infiltreren en opgeslagen worden in het grondwater.
Dit grondwater zal uiteindelijk richting rivieren stromen. Bij een situatie van verstedelijking en een
toename van het verharde oppervlak kan de neerslag minder makkelijk infiltreren. Het water wordt dus
niet meer vast gehouden in de grond. De neerslag komt vrij snel in rivieren terecht waardoor het peil van
de rivier hoger wordt. Dit leidt tot overstromingen.
Ontstaan van aquatische ecosystemen. Het Pleistoceen en Holoceen hebben Nederland voor een groot
deel vormgegeven;
Pleistoceen, tijdens het Pleistoceen waren er ijstijden waarin de Noordzee deels bevroren was en
deels droog lag (toendra’s). Daarnaast waren er warme en subtropische tussenperiodes waarbij er
rivierbossen waren en een deel van Nederland uit zee bestond. Tijdens het Pleistoceen waren er
allerlei exotische soorten (makaken, mammoeten, hyena’s, wisent) die nu niet meer in Nederland
aanwezig zijn. Aan het einde van de periode zijn rivieren gaan domineren en werden rivierterrassen
van de Maas gevormd. Deze ontstaan doordat in een koude periode een rivier hard stroomt en een
uitsnede in het land maakt. Door platentektoniek heft het land zich op en snijdt de rivier zich in de
bodem. In deze tijd is ook een deel van de stuwwallen gevormd.
Midden-pleistoceen, bestaat uit korte warme periodes met daarna ijstijden. In Nederland reiken de
gletsjers zich tot de lijn Den Helder – Assen en vervolgens Haarlem – Nijmegen. Door de gletsjers
worden stuwwallen gevormd doordat bodem wordt weggeduwd. Aan het einde van het Midden-
pleistoceen was het extreem koud (salien).
Laat-pleistoceen, in het begin van deze periode was het redelijk warm (18,5 graden in de zomer) met
een weelderige begroeiing. De Rijn stroomt op dit moment nog via de Ijssel de Zuiderzee in en nog
niet via Rotterdam. Later wordt het kouder (laatste glaciaal) en ontstaan er vlechtende rivieren (5
graden in de zomer). Door deze rivieren komt een deel van de Noordzee droog te staan. Hierdoor
waait het zand richting het land en ontstaan er dekzanden.
Holoceen, de mens vestigt zich op droge en hoge plekken. Door het stijgen van de zeespiegel in het
westen van Nederland stijgt het grondwaterpeil waardoor veen zich vormt in het oosten. Door
doorbraken van de zee ontstaat opslibbing en wordt zeeklei achtergelaten. Door de mens wordt het
natuurlandschap langzaam omgezet tot cultuurlandschap. De rivieren worden vastgelegd en bos- en
moerasecosystemen worden omgezet. Het landschap ziet er nu zo uit: Kustzone -> nat en open.
Laagveen -> grondwater gebonden. Hoogveen -> regenwater gebonden (kan slecht worden
afgevoerd). Beken stromen door de dekzandruggen en langs stuwwallen.
Moderne tijd, vanaf 1600 worden de rivieren verder vastgelegd. We ontginnen onder andere het
groene hart waardoor er veel sloten, plassen en polders ontstaan. Een ontginning is in cultuur
gebrachte woeste grond zoals voormaling moeras-, veen-, heide- of duingebied. Door turfwinning is
er een toename van het aantal plassen in west-Nederland. Ook worden gemalen gebruikt om ondiepe
plassen leeg te pompen (drooglegging).
Water in Nederland. Nederland bestaat uit verschillende soorten wateren: Zoute wateren -> Noordzee.
Brakke en overgangswateren -> Zeeland. Grote rivieren -> vanuit Limburg richting Zuid-Holland en
Flevoland (langs het oosten). Vaarten en kanalen -> in het noorden en westen. Meren -> in het noorden
en westen. Kleine stromende wateren -> in het zuiden van Nederland. Sloten en vennen -> in het noorden
en westen
2
