Samenvatting onderwijsgroepen materieel strafrecht en criminele politiek

Materieel Strafrecht en Criminele Politiek
Samenvatting

Bijeenkomst 1

Strafbaarstelling gedrag
- Schadebeginsel: nadelen die iemand ondervindt (harm principle), Als iemand geschaad wordt
door een ander betekent dit dat een of meer van zijn belangen in een slechtere staat zijn dan
daarvoor.
o Harm: aantasting van de mogelijkheden/belangen/capaciteiten om je eigen leven
invulling te geven zodat je het invult zoals je zelf wil
o Harm-principle; beschermt moralisering van het strafrecht
o Public wrong: geen aantasting publieke belangen, gedrag dat zo’n waarde aantast,
het is geen kwestie meer van het individu zelf . Er moet gekeken worden naar hoe
deze individuele fouten worden waargenomen en worden gewaardeerd door de
samenleving zelf. Een ‘publieke’ fout bestaat wanneer de samenleving het niet ziet
als iets dat een private aangelegenheid is, maar het erkent als een probleem dat aan
de gemeenschap als een geheel toebehoort (bv. straatintimidatie)
- Garanderen van collectieve welvaart (public nature): individuen vormen samen een sociale
samenleving  collectieve doelen en belangen moeten beschermd worden om deze sociale
samenleving te behouden
o Individuele autonomie moet in evenwicht staat met de collectieve welvaart
o De staat creëert en behoud bepaalde sociale omstandigheden en deze
omstandigheden staan toe dat ieder zin eigen autonomie uitoefent
o Wel risico voor politiek misbruik  leiden tot wrede en onderdrukkende wetten
- Individuele autonomie: dit is de capaciteit van een individu om zijn eigen persoon te zijn,
zichzelf te beheren en te handelen op basis van zijn eigen keuzes. Individuele autonomie is
dus het recht om je eigen vrije keuzes en beslissingen te maken.
o Autonomie vereist onafhankelijkheid van de persoon om keuzes te maken en de
capaciteit van de persoon om rationele beslissingen te maken
o Problematiek: Het creëren van bepaalde overtredingen die het recht van mensen om
zichzelf te beheren beperken, maar claimen goed te zijn voor de mensen,
veroorzaken spanning met het beginsel van individuele autonomie (bijv. autogordel
dragen).
- Moraliteit (wrongfullness): is geen apart criterium, maar kan van invloed zijn op het
schadebeginsel. Gedrag dat op basis van het schadebeginsel misschien niet strafbaar zou moeten
zijn, kan door een correctie van moraliteit toch strafbaar zijn.

Varianten schadebeginsel
- Exclusionist variant: schade is de enige noodzakelijke grond voor
criminalisering/strafbaarstelling. Geen schade = geen criminalisering. Criminalisering is dus
niet toegestaan om offensief of immoreel maar niet schadelijk gedrag te voorkomen. Ook
niet toegestaan om te criminaliseren is gedrag dat, hoewel mogelijk schadeveroorzakend,
alleen de persoon zelf schade berokkent. Deze variant van het schadebeginsel is
tegenwoordig niet vaak geaccepteerd. De extreme visie dat schadeloos gedrag nooit
gecriminaliseerd dient te worden, lijkt problematisch.
o Extreme variant: bijvoorbeeld tress passing  je gaat op een terrein terwijl je daar
niet mag komen; geen schade. Je betreedt iemand zijn eigendomsrecht; juridische
aantasting.

, - Inclusionist variant (inclusief): schade is een van de geldige redenen voor strafrecht, maar er
kunnen dus ook andere gronden zijn. Het schadebeginsel is geen noodzakelijke of voldoende
voorwaarde voor gelegitimeerde criminalisering.
o Wrongfullness
- Verschil exclusionist en inclusionist: bij exclusieve kan je strafbaar stellen alleen op grond
van schade en bij inclusief hoef het niet perse, je kunt ook andere redenen hebben (bv.
moraliteit)
- Harm prevention beginsel: het gaat om de consequenties die bedoeld zijn met de
criminalisering. Dit betekent dat dit beginsel geen legitieme grond kan zijn voor strafrecht als
de criminalisering niet effectief is in het voorkomen van schade.
- Harmful conduct beginsel: het gaat om de schadelijke consequenties van de misdaad, en niet
om het voorkomen van schadelijk gedrag.
- Een combinatie van de 2 beginselen is mogelijk. Het ene beginsel sluit het andere niet uit.
Maar het ene beginsel vult het andere beginsel niet in. Criminalisering van bepaalde
gedragingen kan in overeenstemming zijn met het ene beginsel en totaal niet in
overeenstemming zijn met het andere.
- Verschil prevention en conduct: bij conduct wordt alleen gedrag strafbaar gesteld dat schade
voort heeft gebracht  ook rijden onder dronkenschap strafbaar stellen; indien je alleen
schade doet gaan veel mensen rijden met alcohol op
- Instrumental interpretatie: criminalisering is (alleen) gerechtvaardigd om schade aan
anderen te voorkomen
- Conduct-centred interpretatie: criminalisering van gedrag is (alleen) gerechtvaardigd als het
schadelijk is of een onredelijk risico voor schade aan anderen creëert

Zaak R. v. Brown
In deze zaak wordt een groep mannen veroordeeld voor het uitoefenen van sadomasochistische
seksuele handelingen met toestemming. The House of Lords vond dat, ondanks de toestemming van
de partijen, het nog steeds een overtreding is omdat er schade wordt toegebracht aan het lichaam
van een ander. Normaal gesproken is seksuele autonomie (zoals prostitutie) een uitgangspunt, maar
in deze zaak vond The House of Lords dat toestemming de criminaliteit niet teniet kon doen, omdat
sadomasochisme per definitie inhoudt dat er pijn en verwondingen worden toegebracht. Dit is
moreel fout en de samenleving moet zichzelf beschermen tegen een verheerlijking van geweld. Zulke
activiteiten zouden verleiding en corruptie van jonge mannen teweeg kunnen brengen. Maar er
werden geen gegevens benoemd die deze morele schade aan individuen en/of de samenleving
ondersteunen.

Handelingen zelf niet strafbaar maar gevolgen wel
- Remote harms: het gedrag is schadeloos op zichzelf maar het creëert toch een mogelijkheid
voor ernstige schade die veroorzaakt kan worden in de toekomst. Of zich er een gevaar
voordoet of niet maakt niet uit voor de wettelijke aansprakelijkheid.
o Het strafbaar stellen van dit soort gedrag komt vooral voor in de moderne risk
society en culture of control.
o Dus: Strafbaar stellen van gedragingen die op zichzelf niet strafbaar zijn maar die
strafbaar kunnen worden doordat andere er iets meedoen.
o Abstracte gevaarzetting; bv. wapenbezit
- Prophylactic crimes: gevallen waarin het verboden gedrag tot schade leidt alleen door een
daaropvolgende op zichzelf staande handeling door een ander onafhankelijk persoon. De
schade ontstaat niet direct door de verboden handeling zelf, maar door wat derden
eventueel kunnen doen.
o Dus: je gaat gedrag strafbaar stellen zodat andere geen strafbaar feiten kunnen gaan
plegen

, - Belangrijk is de normatieve betrokkenheid:
o Normative involvement: gedrag dat op een bepaalde manier de daaropvolgende
criminele acties van een derde bevestigd of onderschrijft (goed vind). Voorbeeld:
aanzetten tot misdaad. Roekeloosheid of verzuim is niet genoeg.
o Bepaald gedrag strafbaar stellen dat onschuldig is maar moet wel betrokkenheid zijn.
o Als je een strafbaarstelling doet, zou je wel duidelijk moeten maken dat jij er een
belang bij hebt om een derde iets laten doen (LINK ZIJN). Anders gedrag strafbaar
stellen vanuit veiligheid terwijl er geen normatieve betrokkenheid is. Het is ieders
eigen individuele autonomie. Je gaat het reguleren die niks met strafrecht als
zodanig heeft te maken om te zorgen dat risico’s van sommige mensen die met
zaken aan de slag te gaan, beperkt is. Je stelt het strafbaar, puur uit preventie.
 Bezwaar; niet jouw verantwoordelijkheid wat andere mensen gaan doen.
o Voorbeelden: snelheidsovertredingen/drugsbezit/antiterrorisme wetgeving

Strafrecht ultimum remedium
- Strafrecht kan negatieve economische en sociale effecten hebben  ook kan criminalisering
averechts werken; juist meer schade veroorzaken dan een oplossing zijn.
- Het strafrecht grijpt het ergste in, in de rechten van de mensen en kiest bewust voor het
lijden van mensen.
- De staat mag alleen strafrecht gebruiken als dit in overeenstemming is met de individuele
rechten van de mens
- De ultimum remedium gedachte houdt ons voor dat het strafrecht niet het eerst
aangewezen instrument kan en mag zijn bij het oplossen van maatschappelijke problemen 
gedachte is dat het strafrecht het diepst ingrijpt in de meest fundamentele rechten van de
individuele burger
- Functioneert op verschillende niveaus
o Wetgever: bij tekortschieten alternatieven strafrecht niet beste optie  eerst
bedenken of strafrecht geschikt middel is om voorliggend maatschappelijk probleem
op te lossen
o Uitvoering; inzet van strafrecht dient in concrete gereserveerd te blijven voor die
gevallen waarin dit daadwerkelijk noodzakelijk is (dus bv. bestuursrecht en strafrecht
 kies voor bestuursrecht)
- Beginsel raakt ook aan het subsidiariteitsbeginsel: steeds dient de minst ingrijpende wijze
van optreden te worden gekozen en in gevallen waarin dit niet gebeurt, kan dit een
schending van de beginselen van een behoorlijke strafrechtspleging opleveren
- Ontwikkelingen die schuren aan beginsel:
o In Nederland tendens  veiligheidscultuur  ipv terughoudende inzet (ultimum
remedium), strafrecht steeds juiste uitkomst
o Opkomst van punitieve bestuursrecht  mogelijkheid om via bestuursrecht hoge
boetes op te leggen; soms hoger dan in strafrecht
o EU: indien besloten is dat bepaalde regelgeving strafrechtelijk dient te worden
gehandhaafd, zal Nederlandse wetgever dit over moeten nemen en niet kunnen
toetsen aan ultimum remedium-gedachte

Ultimum remedium-gedachte onder druk
- Risk society: een ontwikkelingsfase van de moderne samenleving waarin sociale, politieke,
ecologische en individuele risico’s, die gecreëerd zijn door innovatie, zinspelen op de
controle en beschermende instituties van de industriële samenleving. De focus ligt op hoe de
risico’s en gevaren, die geproduceerd zijn door modernisering, voorkomen, geminimaliseerd
en gestuurd kunnen worden. De toegenomen politieke belangstelling voor risico’s en
risicomanagement heeft grote impact gehad op de huidige opvattingen over criminaliteit en