Thema 1.11
Werkgroepleren Zorgprofessional
1.1 Casus ‘Cariës en voeding’
Cariësdiagnostiek 1-2
Benoem het doel van het ICDAS-cariësscoresysteem en weet waar de afkorting voor staat
I = International
C = Caries
D = Detection
A = Assessment
S = System
Doel van het scoresysteem:
• ICDAS toepassen en interpreteren; herkenning tijdens het lezen van wetenschappelijke
vakliteratuur
• Basis gelegd voor internationaal erkende data voor praktijkgericht onderzoek
• Scoort ook interdentaal
Beschrijf het ICDAS-cariësscoresysteem
Noteren actief en inactief, wel plaque en geen plaque
• Noteer achter de score een ‘a’ of ‘i’ om aan te geven of het actief of inactief is.
• Achter de score noteren of er plaque aanwezig is in de fissuur tijdens het scoren door een + (wel
plaque) of – (geen plaque) aan te geven.
Radiologische score
• Interdentaal radiologisch ook beschrijven in patiëntenkaart
• E0 t/m D3 (Enamel & Dentine)
Occlusale detectie
,Interdentale detectie
,Terminologie en detectie
Uitvoerbaarheid
Het noteren in de patiëntenkaart gebeurt op dezelfde wijze
• Ga naar tabblad ‘plan 2’
• Vul het elementnummer in onder het kopje ‘El’
• Vul de score in onder kopje ‘omschrijving’
• Elk element wordt gescoord en genoteerd (dus ook score 0)
• De elementen worden bij de volgende behandelingen gescoord (intake, herbeoordeling, nazorg,
evaluatie)
• Cariësactiviteit bepalen
Educatieprogramma: http://www.icdas.org/education
Risicoanalyse 1-2
Benoem het doel van de risicoanalyse
Op basis van een risicoanalyse kan een voorspelling of verwachting van het ontstaan of het verloop van
een ziekte worden ingeschat. Prognose over ontstaan en verloop van ziekte.
De inschatting kan betrekking hebben op:
• Parodontale aandoeningen
• Cariës processen
• Orthodontische afwijkingen
Beschrijf de verschillende onderdelen van de risicoanalyse
- voeding - botverlies/aanhechtingsverlies
- voedingsfrequentie - botdichtheid
- fluoridegebruik - ASA - score
- plaquescore - bevolkingsgroep
- roken - sociaaleconomische status
- bleeding index - buffercapaciteit
, - DPSI - streptokokken
- cariësverleden/ervaring - speekselvloed
Dieet
- Weinig tot geen cariësinducerende koolhydraten wil zeggen dat de patiënt geen of hoogst zelden
geraffineerde suiker of suikerhoudende producten tot zich neemt.
- Een normale hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt geen zoete tussendoortjes en zelden zoet
broodbeleg eet
- Een verhoogde hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt zoet broodbeleg en/of maximaal twee zoete
tussendoortjes tot zich neemt.
- Een extreem hoge hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt veel zoet broodbeleg en meer dan twee zoete
tussendoortjes tot zich neemt.
Dieetfrequentie
Het aantal eetmomenten per dag bepaalt het aantal malen dat zuurvorming plaats vindt.
- Maximaal 3 eetmomenten per dag uiterst veilig is.
- 4-5 eetmomenten per dag normaal is.
- 6-7 eetmomenten per dag een verhoogd risico op cariës betekent.
- Meer dan 7 eetmomenten per dag het risico op cariës aanzienlijk verhoogt.
Fluoridering
Fluoridering heeft grote invloed op de hoogte van het cariësrisico. Norm ADA:
- Maximaal gefluorideerd: Drinkwaterfluoridering en gebruik van fluoride-houdende tandpasta met
daarbij
periodieke fluoride-applicatie.
- Fluoride tandpasta met één supplement: Tweemaal per dag poetsen met fluoride tandpasta met
daarnaast
of drinkwaterfluoridering of periodieke fluoride-applicatie.
- Alleen fluoride tandpasta: Tweemaal daags poetsen met fluoride-houdende tandpasta.
- Geen fluoride: Alles wat minder is dan bovengenoemd gebruik.
Plaquescore
De orale bacteriën koloniseren voortdurend de gebitselementen, maar tandplaque kan op de ene plaats
meer cariogeen zijn dan op de andere plaats. Weinig mensen zijn echter zelf in staat hun
gebitselementen te reinigen tot het niveau dat nodig is om cariës te voorkomen.
Roken
De oorzaken van refractaire parodontitis worden m.n. gezocht in gastheerfactoren, waaronder roken. Er
is een duidelijk verband tussen roken en acute necrotiserende gingivitis.
Cariësverleden
Aanwijzingen van cariës in het verleden zijn de best voorspellende factoren, met name de status van de
laatst doorgebroken of bloot gekomen oppervlakken.
Streptococcen
Mutans streptococcen zijn waarschijnlijk vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van cariës. Grote
aantallen zijn waarschijnlijk het gevolg van een frequente suikerinname.
Speekselvloed
Een geringe speekselvloed kan leiden tot een verminderde neutralisatie van zuren, verminderde
remineralisatie, verhoogde retentie van voedselresten, ophoping van plaque en een kwalitatieve
verandering van de microflora in de plaque.
- 1-2 ml per minuut wordt gezien als normaal.
- Minder dan 0,7 ml per minuut wordt gezien als opvallend laag.
- Minder dan 0,1 ml per minuut wordt gezien als uitgesproken xerostomie.
, Buffercapaciteit
Een geringe buffercapaciteit kan leiden tot een verminderde neutralisatie van zuren en verminderde
remineralisatie. Bij gebruik van een Dento-buff kit wordt:
- een pH tussen 5 en 7 gezien als normaal (= Dentobuff blauw).
- een pH tussen 4 en 5 betekent een verminderde buffercapaciteit (= Dentobuff groen).
- een pH lager dan 4 betekent een lage buffercapaciteit en een cariësrisico (= Dentobuff geel).
Bleedingindex
Er zijn verschillende manieren om de mate van gingivitis vast te stellen. De Plaque Control Record van
O’Leary, Drake en Navylor is er één van. Telkens wordt echter gevonden dat gingivitis niet in alle gevallen
leidt tot progressief aanhechtingsverlies.
DPSI
De Dutch Periodontal Screening Index is oorspronkelijk bedoeld als instrument om de behandelbehoefte
van parodontale aandoeningen vast te stellen. Echter, een bestaande parodontale afwijking verhoogt
het risico op verder voortschrijden van het verval. Hiermee is validiteit van de DPSI als risico-indicator
vastgesteld.
Botverlies
Een bestaande parodontale afwijking verhoogt het risico op verder voortschrijden van het parodontaal
verval.
Botdichtheid
Het röntgenbeeld geeft vooral informatie over de dichtheid van het interdentale alveolaire bot. Het
röntgenbeeld zal daarom moeten worden gecombineerd met de klinische parameters. Er wordt
onderscheid gemaakt tussen:
- scherpe cristae met goed ontwikkelde lamina dura
- licht afgevlakte cristae met enig verlies van lamina dura
- horizontaal botverlies met ontbrekende lamina dura
- angulair botverlies met ontbrekende lamina dura
ASA-score
Medisch gecompromitteerde patiënten hebben een verhoogd cariës- en parodontitisrisico. Voor deze
patiënten kan mondhygiëne moeilijk zijn, en langdurig gebruik van medicijnen kan een probleem vormen
als de medicijnen een suikerbasis hebben of een verminderde speekselsecretie veroorzaken.
Bevolkingsgroep
Veel onderzoeken hebben aangetoond dat het sociale milieu een indicator kan zijn voor het cariësrisico.
Kennis van en aandacht voor mondgezondheid zijn in lage sociale milieus beperkt en tandartsbezoeken
zijn vaak onregelmatig.
Werkgroepleren Zorgprofessional
1.1 Casus ‘Cariës en voeding’
Cariësdiagnostiek 1-2
Benoem het doel van het ICDAS-cariësscoresysteem en weet waar de afkorting voor staat
I = International
C = Caries
D = Detection
A = Assessment
S = System
Doel van het scoresysteem:
• ICDAS toepassen en interpreteren; herkenning tijdens het lezen van wetenschappelijke
vakliteratuur
• Basis gelegd voor internationaal erkende data voor praktijkgericht onderzoek
• Scoort ook interdentaal
Beschrijf het ICDAS-cariësscoresysteem
Noteren actief en inactief, wel plaque en geen plaque
• Noteer achter de score een ‘a’ of ‘i’ om aan te geven of het actief of inactief is.
• Achter de score noteren of er plaque aanwezig is in de fissuur tijdens het scoren door een + (wel
plaque) of – (geen plaque) aan te geven.
Radiologische score
• Interdentaal radiologisch ook beschrijven in patiëntenkaart
• E0 t/m D3 (Enamel & Dentine)
Occlusale detectie
,Interdentale detectie
,Terminologie en detectie
Uitvoerbaarheid
Het noteren in de patiëntenkaart gebeurt op dezelfde wijze
• Ga naar tabblad ‘plan 2’
• Vul het elementnummer in onder het kopje ‘El’
• Vul de score in onder kopje ‘omschrijving’
• Elk element wordt gescoord en genoteerd (dus ook score 0)
• De elementen worden bij de volgende behandelingen gescoord (intake, herbeoordeling, nazorg,
evaluatie)
• Cariësactiviteit bepalen
Educatieprogramma: http://www.icdas.org/education
Risicoanalyse 1-2
Benoem het doel van de risicoanalyse
Op basis van een risicoanalyse kan een voorspelling of verwachting van het ontstaan of het verloop van
een ziekte worden ingeschat. Prognose over ontstaan en verloop van ziekte.
De inschatting kan betrekking hebben op:
• Parodontale aandoeningen
• Cariës processen
• Orthodontische afwijkingen
Beschrijf de verschillende onderdelen van de risicoanalyse
- voeding - botverlies/aanhechtingsverlies
- voedingsfrequentie - botdichtheid
- fluoridegebruik - ASA - score
- plaquescore - bevolkingsgroep
- roken - sociaaleconomische status
- bleeding index - buffercapaciteit
, - DPSI - streptokokken
- cariësverleden/ervaring - speekselvloed
Dieet
- Weinig tot geen cariësinducerende koolhydraten wil zeggen dat de patiënt geen of hoogst zelden
geraffineerde suiker of suikerhoudende producten tot zich neemt.
- Een normale hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt geen zoete tussendoortjes en zelden zoet
broodbeleg eet
- Een verhoogde hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt zoet broodbeleg en/of maximaal twee zoete
tussendoortjes tot zich neemt.
- Een extreem hoge hoeveelheid wil zeggen dat de patiënt veel zoet broodbeleg en meer dan twee zoete
tussendoortjes tot zich neemt.
Dieetfrequentie
Het aantal eetmomenten per dag bepaalt het aantal malen dat zuurvorming plaats vindt.
- Maximaal 3 eetmomenten per dag uiterst veilig is.
- 4-5 eetmomenten per dag normaal is.
- 6-7 eetmomenten per dag een verhoogd risico op cariës betekent.
- Meer dan 7 eetmomenten per dag het risico op cariës aanzienlijk verhoogt.
Fluoridering
Fluoridering heeft grote invloed op de hoogte van het cariësrisico. Norm ADA:
- Maximaal gefluorideerd: Drinkwaterfluoridering en gebruik van fluoride-houdende tandpasta met
daarbij
periodieke fluoride-applicatie.
- Fluoride tandpasta met één supplement: Tweemaal per dag poetsen met fluoride tandpasta met
daarnaast
of drinkwaterfluoridering of periodieke fluoride-applicatie.
- Alleen fluoride tandpasta: Tweemaal daags poetsen met fluoride-houdende tandpasta.
- Geen fluoride: Alles wat minder is dan bovengenoemd gebruik.
Plaquescore
De orale bacteriën koloniseren voortdurend de gebitselementen, maar tandplaque kan op de ene plaats
meer cariogeen zijn dan op de andere plaats. Weinig mensen zijn echter zelf in staat hun
gebitselementen te reinigen tot het niveau dat nodig is om cariës te voorkomen.
Roken
De oorzaken van refractaire parodontitis worden m.n. gezocht in gastheerfactoren, waaronder roken. Er
is een duidelijk verband tussen roken en acute necrotiserende gingivitis.
Cariësverleden
Aanwijzingen van cariës in het verleden zijn de best voorspellende factoren, met name de status van de
laatst doorgebroken of bloot gekomen oppervlakken.
Streptococcen
Mutans streptococcen zijn waarschijnlijk vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van cariës. Grote
aantallen zijn waarschijnlijk het gevolg van een frequente suikerinname.
Speekselvloed
Een geringe speekselvloed kan leiden tot een verminderde neutralisatie van zuren, verminderde
remineralisatie, verhoogde retentie van voedselresten, ophoping van plaque en een kwalitatieve
verandering van de microflora in de plaque.
- 1-2 ml per minuut wordt gezien als normaal.
- Minder dan 0,7 ml per minuut wordt gezien als opvallend laag.
- Minder dan 0,1 ml per minuut wordt gezien als uitgesproken xerostomie.
, Buffercapaciteit
Een geringe buffercapaciteit kan leiden tot een verminderde neutralisatie van zuren en verminderde
remineralisatie. Bij gebruik van een Dento-buff kit wordt:
- een pH tussen 5 en 7 gezien als normaal (= Dentobuff blauw).
- een pH tussen 4 en 5 betekent een verminderde buffercapaciteit (= Dentobuff groen).
- een pH lager dan 4 betekent een lage buffercapaciteit en een cariësrisico (= Dentobuff geel).
Bleedingindex
Er zijn verschillende manieren om de mate van gingivitis vast te stellen. De Plaque Control Record van
O’Leary, Drake en Navylor is er één van. Telkens wordt echter gevonden dat gingivitis niet in alle gevallen
leidt tot progressief aanhechtingsverlies.
DPSI
De Dutch Periodontal Screening Index is oorspronkelijk bedoeld als instrument om de behandelbehoefte
van parodontale aandoeningen vast te stellen. Echter, een bestaande parodontale afwijking verhoogt
het risico op verder voortschrijden van het verval. Hiermee is validiteit van de DPSI als risico-indicator
vastgesteld.
Botverlies
Een bestaande parodontale afwijking verhoogt het risico op verder voortschrijden van het parodontaal
verval.
Botdichtheid
Het röntgenbeeld geeft vooral informatie over de dichtheid van het interdentale alveolaire bot. Het
röntgenbeeld zal daarom moeten worden gecombineerd met de klinische parameters. Er wordt
onderscheid gemaakt tussen:
- scherpe cristae met goed ontwikkelde lamina dura
- licht afgevlakte cristae met enig verlies van lamina dura
- horizontaal botverlies met ontbrekende lamina dura
- angulair botverlies met ontbrekende lamina dura
ASA-score
Medisch gecompromitteerde patiënten hebben een verhoogd cariës- en parodontitisrisico. Voor deze
patiënten kan mondhygiëne moeilijk zijn, en langdurig gebruik van medicijnen kan een probleem vormen
als de medicijnen een suikerbasis hebben of een verminderde speekselsecretie veroorzaken.
Bevolkingsgroep
Veel onderzoeken hebben aangetoond dat het sociale milieu een indicator kan zijn voor het cariësrisico.
Kennis van en aandacht voor mondgezondheid zijn in lage sociale milieus beperkt en tandartsbezoeken
zijn vaak onregelmatig.
