Latijn examen 2018 – 2019 | Ovidius
Inhoudsopgave
Mijn leven .................................................................................................................................................................................. 2
Ovidius’ afkomst en geboorte ............................................................................................................................................ 2
Ovidius krijgt onderwijs; hij verliest zijn broer .................................................................................................................... 3
Ovidius vindt zichzelf niet geschikt voor een politieke carrière............................................................................................ 5
Ovidius laat zich inspireren door andere dichters ............................................................................................................... 5
Ovidius als dichter.............................................................................................................................................................. 7
Ovidius’ familieleven .......................................................................................................................................................... 8
In ballingschap ................................................................................................................................................................. 10
De poëzie als troost en onsterfelijke roem........................................................................................................................ 12
Daphne en Apollo ..................................................................................................................................................................... 13
Apollo beledigt Cupido ..................................................................................................................................................... 13
De reactie van Cupido ...................................................................................................................................................... 15
Het effect van de pijlen van Cupido .................................................................................................................................. 16
De hartstocht van Apollo.................................................................................................................................................. 17
Apollo’s liefdesverklaring ................................................................................................................................................. 19
De vlucht en de achtervolging .......................................................................................................................................... 21
Daphne vraagt om hulp.................................................................................................................................................... 23
Apollo en Daphne ............................................................................................................................................................ 24
Actaeon .................................................................................................................................................................................... 26
Cadmus is heerser van Thebe; Actaeon is een van zijn kleinzonen .................................................................................... 26
Actaeon onderbreekt de jacht .......................................................................................................................................... 27
Diana rust uit van de jacht................................................................................................................................................ 28
De godin en haar nimfen worden door Actaeon gezien..................................................................................................... 30
De metamorfose .............................................................................................................................................................. 31
De honden slaan toe ........................................................................................................................................................ 33
Het einde van Actaeon ..................................................................................................................................................... 34
Philemon en Baucis .................................................................................................................................................................. 35
De goden zijn almachtig ................................................................................................................................................... 35
Jupiter en Mercurius bezoeken Phrygië ............................................................................................................................ 36
Philemon en Baucis onthalen hun gasten ......................................................................................................................... 38
De gasten gaan aan tafel .................................................................................................................................................. 39
Het eten wordt opgediend ............................................................................................................................................... 40
De gasten maken zich bekend .......................................................................................................................................... 42
De eerste metamorfose ................................................................................................................................................... 43
Hun wensen gaan in vervulling ......................................................................................................................................... 45
Paris’ brief aan Helena ............................................................................................................................................................. 47
Ik zal altijd van je blijven houden...................................................................................................................................... 47
Je zult in de weelde leven die bij je past ........................................................................................................................... 48
Vergelijk mijn voorvaderen eens met de schurken in de familie van Menelaüs ................................................................. 50
Ik kan het niet verdragen dat Menelaüs je liefkoost.......................................................................................................... 52
Helena’s brief aan Paris ............................................................................................................................................................ 54
Ik heb je geflirt wel gemerkt............................................................................................................................................. 54
Ik val voor je, maar blijf mijn man trouw .......................................................................................................................... 55
Laat mij alsjeblieft met rust .............................................................................................................................................. 56
Ik kan nauwelijks geloven dat Venus mij de mooiste vindt ................................................................................................ 57
1
,Mijn leven (Tristia IV)
Ovidius’ afkomst en geboorte
Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum, quem legis, ut noris, accipe, posteritas.
ille die bekende – nom
fuerim conj pf act van esse – definitivus (relativum met conj)
lusor, -oris speelse dichter/zanger
teneri amores tedere liefdes, hier: liefdesgedichten - gen mv
quem relativum
legis lezen - ind prae act
ut conj finalis
noris = noveris, begrijpen - conj pf act van noscere (vertalen als prae)
accipe luisteren - imperativus
posteritas nageslacht - vocativus
Opdat jij kent, wie ik ben geweest, die bekende speelse dichter van liefdesgedichten, die jij leest, luister, nageslacht. -
hij roept mensen op die hem willen leren kennen en zijn werken lezen -
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis, milia qui noviens distat ab urbe decem.
sulmo, -onis een stad ten Oosten van Rome
gelidus (ijs)koud – abl mv mnlk
uber, -eris + abl rijk aan, overvloedig van – superlativus
unda stroom, water – abl mv mnlk
milia vul aan: passuum ‘mijl’
qui relativum met antecedent Sulmo
noviens negen keer – bijw
distare ab + abl verwijderd zijn van
decem tien
Sulmona is mijn geboorteplaats, de allerrijkste aan koud water, dat negen keer tien mijlen verwijderd is van de stad. -
met de stad wordt Rome bedoeld, geboortestad Sulmona -
Editus hic ego sum, nec non, ut tempora noris, cum cecidit fato consul uterque pari: si quid id est, usque a proavis vetus
ordinis heres, non modo fortunae munere factus eques.
edere ter wereld brengen – ind pf pas
hic nom ev mnlk
nec non = et – litotes
ut conj consecutivus
tempora ev
cecidit dood neervallen - ind pf act van cadere
fato abl ev mnlk
consul congruentie met uterque
cum t/m pari consuls Hirtius en Pansa sneuvelden in slag bij Mutina 19-03-43 v Chr
si quid id est ‘als dit iets (aliquid) betekent/van enig belang is’ - conj realis
usque aan een stuk door – bijw
proavus voorvader, voorouder – abl/dat mv mnlk
ordinis vul aan: equestris = ‘van ridders’ – gen ev mnlk
heres, -edis erfgenaam (bijstelling bij editus sum) congruentie met vetus
modo pas, kort geleden
Hier ben ik ter wereld gebracht, en, zodat jij de tijd kent, toen beide consuls dood neer zijn gevallen door een gelijk
lot: als dit iets zal zijn, aan een stuk door vanaf de grootvaders zal een oude erfgenaam van de klasse van de
ridderstand niet pas tot ridder gemaakt worden dankzij zijn vermogen. - geboortedatum 19 maart 43 v. Chr.
ridderstand is een financiële stand, hij wilde belangrijk overkomen door het ridderschap dat al jarenlang in zijn familie
zit -
2
,Nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus, qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
stirps, stirpis afkomst, kind
fui ind pf act van esse
genito voortbrenging – abl ev mnlk
genito fratre ablabs
creor (creari) ter wereld komen, geboren worden
quater viermaal
mensibus maand - dat/abl mv mnlk
orior (oriri) geboren worden – ind pas plqpf
Ik ben niet het eerste kind geweest; ik ben geboren nadat mijn broer is voortgebracht, die was viermaal drie maanden
eerder geboren.
Lucifer amborum (in) natalibus affuit idem: una celebrata est per duo liba dies; haec est armiferae festis de quinque
Minervae, quae fieri pugna prima cruenta solet.
lucifer morgenster, dag (hiermee idem verbinden)
ambo beide(n) – gen mv
natalis, -is geboortedag – abl ev
affui aanwezig zijn - ind pf act van abesse
una te verbinden met dies
celebro (celebrare) vieren – ind pf pas
libum offerkoek
armifer, - eri wapens dragend, krijgshaftig – congruentie met Minervae (gen)
festum feestdag – mv gen
festis de quinque vul aan: diebus ‘één van de vijf feestdagen’
quae antecedent: haec
pugna abl
prima predicatief vertalen bij quae
cruentus bloedig, met bloed bevlekt
Dezelfde morgenster is aanwezig geweest op de geboortedag van beiden: een dag is gevierd met twee offerkoeken;
dit is één van de vijf feestdagen van wapensdragende Minerva, die (dag die) gewoon is als eerste bloedig te worden
door de oorlog. - hij is op dezelfde dag jarig als zijn broer -
Ovidius krijgt onderwijs; hij verliest zijn broer
Protinus excolimur teneri, curaque parentis imus ad insignes urbis ab arte viros.
protinus terstond, dadelijk
excolo (excolere) met zorg bewerken, vormen – ind prae pas
teneri predicatief vertalen: als jonge kinderen
imus ind prae act van ire
urbis Rome was het centrum van onderwijs – gen ev
ab arte ‘op grond van hun vakkennis’ te verbinden met insignes
Terstond worden we met zorg bewerkt als jonge kinderen, en wij gaan door zorg van onze ouders naar de beroemde
mannen van de stad op grond van hun vakkennis.
Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo, fortia verbosi natus ad arma fori; at mihi iam puero caelestia sacra
placebant, inque suum furtim Musa trahebat opus.
eloquium welsprekendheid
viridis jeugdig – abl ev
tendo (tendere) ad + acc zich op iets toeleggen, tot iets aangetrokken worden
aevum leeftijd – abl ev
fortis krachtig
natus participiumconstructie
verbosus woordenrijk – gen ev congruentie met fori
fori gen ev
caelestis hemels
3
, sacra (ere)dienst, de dienst der Muzen - mv
furtim heimelijk, ongemerkt
trahebat vul aan als lv: me
opus acc ev onz
Broer werd aangetrokken tot welsprekendheid vanaf de jeugdige leeftijd, geboren tot krachtig wapen van het
woordenrijke forum; maar aan mij beviel de hemelse dienst reeds als kind, de muze trok mij stiekem naar haar eigen
werk. – zijn broer is goed in het gebruik van woorden en de muze (godsdienst) trok Ovidius -
Saepe pater dixit ‘Studium quid inutile temptas? Maeonides nullas ipse reliquit opes.’
inutilis nutteloos, hier: niets opleverend – acc onz ev
temptare proberen, hier: zich inlaten met
Maeonides de Maeonische = Homerus was afkomstig uit Maeonia
ops, opis rijkdom – acc mv vrlk
Vaak zegt vader ‘Waarom laat jij je in met een studie die niets opleverd? De Maeonische heeft zelf geen enkele
rijkdom achtergelaten.
Motus eram dictis, totoque Helicone relicto scribere temptabam verba soluta modis.
moveo beïnvloeden – ind pf pas
Helicon, -onis Helicon, een berg waarop de Muzen zouden wonen
relicto toto Helicone ablabs
solutus + abl vrij van
modus (vers)maat – abl mv
Ik was beïnvloed door woorden, en nadat de Helicon volledig was verlaten, probeerde ik woorden vrij van versmaten
te schrijven. - hij is niet meer onderdeel van de Muze verering (de berg is verlaten), om zijn vader het naar zijn zin te
maken -
Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos, et quod temptabant dicere, versus erat.
sponte sua uit eigen beweging, vanzelf
numerus maat, ritme – abl mv
aptus geschikt congruentie met numeros
quod = id quod
versus, -us vers(regel)
Vanzelf kwam zijn eigen gedicht met geschikte maten, en wat ik probeerde te zeggen, was een versregel.
Interea tacito passu labentibus annis liberior fratri sumpta mihique toga est, induiturque umeris cum lato purpura
clavo, et studium nobis, quod fuit ante, manet.
tacito zwijgen – ppp abl congruentie met passu
passus, -us pas, stap, schrede – abl ev
labentibus annis ablabs
labor (labi) voortschrijden, voortglijden – ppa
sumpta nemen, grijpen – ppp
toga liberior de vrijere toga (markering jongen intrede publieke leven)
fratri mihique dat auct
indue (induere) aantrekken, aandoen – ind prae pas
umiris schouder – dat/abl mv
lato ppp van fero / breed – abl ev
purpura het purper, purperen gewaad
clavus streep, zoom, rand – abl ev
stadium liefhebberij, voorliefde
nobis dat mv
Ondertussen is de vrijere toga door mijn broer en mij gegrepen, terwijl de jaren met zwijgende pas voortschrijden, en
het purperen gewaad met brede streep wordt aangetrokken over de schouder, en voor ons blijft voorliefde, die
voorheen is geweest. - hij houdt nog steeds van dichten en zijn broer nog steeds van retorica. -
Iamque decem vitae frater geminaverat annos, cum perit, et coepi parte carere mei.
gemino (geminare) verdubbelen
4
Inhoudsopgave
Mijn leven .................................................................................................................................................................................. 2
Ovidius’ afkomst en geboorte ............................................................................................................................................ 2
Ovidius krijgt onderwijs; hij verliest zijn broer .................................................................................................................... 3
Ovidius vindt zichzelf niet geschikt voor een politieke carrière............................................................................................ 5
Ovidius laat zich inspireren door andere dichters ............................................................................................................... 5
Ovidius als dichter.............................................................................................................................................................. 7
Ovidius’ familieleven .......................................................................................................................................................... 8
In ballingschap ................................................................................................................................................................. 10
De poëzie als troost en onsterfelijke roem........................................................................................................................ 12
Daphne en Apollo ..................................................................................................................................................................... 13
Apollo beledigt Cupido ..................................................................................................................................................... 13
De reactie van Cupido ...................................................................................................................................................... 15
Het effect van de pijlen van Cupido .................................................................................................................................. 16
De hartstocht van Apollo.................................................................................................................................................. 17
Apollo’s liefdesverklaring ................................................................................................................................................. 19
De vlucht en de achtervolging .......................................................................................................................................... 21
Daphne vraagt om hulp.................................................................................................................................................... 23
Apollo en Daphne ............................................................................................................................................................ 24
Actaeon .................................................................................................................................................................................... 26
Cadmus is heerser van Thebe; Actaeon is een van zijn kleinzonen .................................................................................... 26
Actaeon onderbreekt de jacht .......................................................................................................................................... 27
Diana rust uit van de jacht................................................................................................................................................ 28
De godin en haar nimfen worden door Actaeon gezien..................................................................................................... 30
De metamorfose .............................................................................................................................................................. 31
De honden slaan toe ........................................................................................................................................................ 33
Het einde van Actaeon ..................................................................................................................................................... 34
Philemon en Baucis .................................................................................................................................................................. 35
De goden zijn almachtig ................................................................................................................................................... 35
Jupiter en Mercurius bezoeken Phrygië ............................................................................................................................ 36
Philemon en Baucis onthalen hun gasten ......................................................................................................................... 38
De gasten gaan aan tafel .................................................................................................................................................. 39
Het eten wordt opgediend ............................................................................................................................................... 40
De gasten maken zich bekend .......................................................................................................................................... 42
De eerste metamorfose ................................................................................................................................................... 43
Hun wensen gaan in vervulling ......................................................................................................................................... 45
Paris’ brief aan Helena ............................................................................................................................................................. 47
Ik zal altijd van je blijven houden...................................................................................................................................... 47
Je zult in de weelde leven die bij je past ........................................................................................................................... 48
Vergelijk mijn voorvaderen eens met de schurken in de familie van Menelaüs ................................................................. 50
Ik kan het niet verdragen dat Menelaüs je liefkoost.......................................................................................................... 52
Helena’s brief aan Paris ............................................................................................................................................................ 54
Ik heb je geflirt wel gemerkt............................................................................................................................................. 54
Ik val voor je, maar blijf mijn man trouw .......................................................................................................................... 55
Laat mij alsjeblieft met rust .............................................................................................................................................. 56
Ik kan nauwelijks geloven dat Venus mij de mooiste vindt ................................................................................................ 57
1
,Mijn leven (Tristia IV)
Ovidius’ afkomst en geboorte
Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum, quem legis, ut noris, accipe, posteritas.
ille die bekende – nom
fuerim conj pf act van esse – definitivus (relativum met conj)
lusor, -oris speelse dichter/zanger
teneri amores tedere liefdes, hier: liefdesgedichten - gen mv
quem relativum
legis lezen - ind prae act
ut conj finalis
noris = noveris, begrijpen - conj pf act van noscere (vertalen als prae)
accipe luisteren - imperativus
posteritas nageslacht - vocativus
Opdat jij kent, wie ik ben geweest, die bekende speelse dichter van liefdesgedichten, die jij leest, luister, nageslacht. -
hij roept mensen op die hem willen leren kennen en zijn werken lezen -
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis, milia qui noviens distat ab urbe decem.
sulmo, -onis een stad ten Oosten van Rome
gelidus (ijs)koud – abl mv mnlk
uber, -eris + abl rijk aan, overvloedig van – superlativus
unda stroom, water – abl mv mnlk
milia vul aan: passuum ‘mijl’
qui relativum met antecedent Sulmo
noviens negen keer – bijw
distare ab + abl verwijderd zijn van
decem tien
Sulmona is mijn geboorteplaats, de allerrijkste aan koud water, dat negen keer tien mijlen verwijderd is van de stad. -
met de stad wordt Rome bedoeld, geboortestad Sulmona -
Editus hic ego sum, nec non, ut tempora noris, cum cecidit fato consul uterque pari: si quid id est, usque a proavis vetus
ordinis heres, non modo fortunae munere factus eques.
edere ter wereld brengen – ind pf pas
hic nom ev mnlk
nec non = et – litotes
ut conj consecutivus
tempora ev
cecidit dood neervallen - ind pf act van cadere
fato abl ev mnlk
consul congruentie met uterque
cum t/m pari consuls Hirtius en Pansa sneuvelden in slag bij Mutina 19-03-43 v Chr
si quid id est ‘als dit iets (aliquid) betekent/van enig belang is’ - conj realis
usque aan een stuk door – bijw
proavus voorvader, voorouder – abl/dat mv mnlk
ordinis vul aan: equestris = ‘van ridders’ – gen ev mnlk
heres, -edis erfgenaam (bijstelling bij editus sum) congruentie met vetus
modo pas, kort geleden
Hier ben ik ter wereld gebracht, en, zodat jij de tijd kent, toen beide consuls dood neer zijn gevallen door een gelijk
lot: als dit iets zal zijn, aan een stuk door vanaf de grootvaders zal een oude erfgenaam van de klasse van de
ridderstand niet pas tot ridder gemaakt worden dankzij zijn vermogen. - geboortedatum 19 maart 43 v. Chr.
ridderstand is een financiële stand, hij wilde belangrijk overkomen door het ridderschap dat al jarenlang in zijn familie
zit -
2
,Nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus, qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
stirps, stirpis afkomst, kind
fui ind pf act van esse
genito voortbrenging – abl ev mnlk
genito fratre ablabs
creor (creari) ter wereld komen, geboren worden
quater viermaal
mensibus maand - dat/abl mv mnlk
orior (oriri) geboren worden – ind pas plqpf
Ik ben niet het eerste kind geweest; ik ben geboren nadat mijn broer is voortgebracht, die was viermaal drie maanden
eerder geboren.
Lucifer amborum (in) natalibus affuit idem: una celebrata est per duo liba dies; haec est armiferae festis de quinque
Minervae, quae fieri pugna prima cruenta solet.
lucifer morgenster, dag (hiermee idem verbinden)
ambo beide(n) – gen mv
natalis, -is geboortedag – abl ev
affui aanwezig zijn - ind pf act van abesse
una te verbinden met dies
celebro (celebrare) vieren – ind pf pas
libum offerkoek
armifer, - eri wapens dragend, krijgshaftig – congruentie met Minervae (gen)
festum feestdag – mv gen
festis de quinque vul aan: diebus ‘één van de vijf feestdagen’
quae antecedent: haec
pugna abl
prima predicatief vertalen bij quae
cruentus bloedig, met bloed bevlekt
Dezelfde morgenster is aanwezig geweest op de geboortedag van beiden: een dag is gevierd met twee offerkoeken;
dit is één van de vijf feestdagen van wapensdragende Minerva, die (dag die) gewoon is als eerste bloedig te worden
door de oorlog. - hij is op dezelfde dag jarig als zijn broer -
Ovidius krijgt onderwijs; hij verliest zijn broer
Protinus excolimur teneri, curaque parentis imus ad insignes urbis ab arte viros.
protinus terstond, dadelijk
excolo (excolere) met zorg bewerken, vormen – ind prae pas
teneri predicatief vertalen: als jonge kinderen
imus ind prae act van ire
urbis Rome was het centrum van onderwijs – gen ev
ab arte ‘op grond van hun vakkennis’ te verbinden met insignes
Terstond worden we met zorg bewerkt als jonge kinderen, en wij gaan door zorg van onze ouders naar de beroemde
mannen van de stad op grond van hun vakkennis.
Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo, fortia verbosi natus ad arma fori; at mihi iam puero caelestia sacra
placebant, inque suum furtim Musa trahebat opus.
eloquium welsprekendheid
viridis jeugdig – abl ev
tendo (tendere) ad + acc zich op iets toeleggen, tot iets aangetrokken worden
aevum leeftijd – abl ev
fortis krachtig
natus participiumconstructie
verbosus woordenrijk – gen ev congruentie met fori
fori gen ev
caelestis hemels
3
, sacra (ere)dienst, de dienst der Muzen - mv
furtim heimelijk, ongemerkt
trahebat vul aan als lv: me
opus acc ev onz
Broer werd aangetrokken tot welsprekendheid vanaf de jeugdige leeftijd, geboren tot krachtig wapen van het
woordenrijke forum; maar aan mij beviel de hemelse dienst reeds als kind, de muze trok mij stiekem naar haar eigen
werk. – zijn broer is goed in het gebruik van woorden en de muze (godsdienst) trok Ovidius -
Saepe pater dixit ‘Studium quid inutile temptas? Maeonides nullas ipse reliquit opes.’
inutilis nutteloos, hier: niets opleverend – acc onz ev
temptare proberen, hier: zich inlaten met
Maeonides de Maeonische = Homerus was afkomstig uit Maeonia
ops, opis rijkdom – acc mv vrlk
Vaak zegt vader ‘Waarom laat jij je in met een studie die niets opleverd? De Maeonische heeft zelf geen enkele
rijkdom achtergelaten.
Motus eram dictis, totoque Helicone relicto scribere temptabam verba soluta modis.
moveo beïnvloeden – ind pf pas
Helicon, -onis Helicon, een berg waarop de Muzen zouden wonen
relicto toto Helicone ablabs
solutus + abl vrij van
modus (vers)maat – abl mv
Ik was beïnvloed door woorden, en nadat de Helicon volledig was verlaten, probeerde ik woorden vrij van versmaten
te schrijven. - hij is niet meer onderdeel van de Muze verering (de berg is verlaten), om zijn vader het naar zijn zin te
maken -
Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos, et quod temptabant dicere, versus erat.
sponte sua uit eigen beweging, vanzelf
numerus maat, ritme – abl mv
aptus geschikt congruentie met numeros
quod = id quod
versus, -us vers(regel)
Vanzelf kwam zijn eigen gedicht met geschikte maten, en wat ik probeerde te zeggen, was een versregel.
Interea tacito passu labentibus annis liberior fratri sumpta mihique toga est, induiturque umeris cum lato purpura
clavo, et studium nobis, quod fuit ante, manet.
tacito zwijgen – ppp abl congruentie met passu
passus, -us pas, stap, schrede – abl ev
labentibus annis ablabs
labor (labi) voortschrijden, voortglijden – ppa
sumpta nemen, grijpen – ppp
toga liberior de vrijere toga (markering jongen intrede publieke leven)
fratri mihique dat auct
indue (induere) aantrekken, aandoen – ind prae pas
umiris schouder – dat/abl mv
lato ppp van fero / breed – abl ev
purpura het purper, purperen gewaad
clavus streep, zoom, rand – abl ev
stadium liefhebberij, voorliefde
nobis dat mv
Ondertussen is de vrijere toga door mijn broer en mij gegrepen, terwijl de jaren met zwijgende pas voortschrijden, en
het purperen gewaad met brede streep wordt aangetrokken over de schouder, en voor ons blijft voorliefde, die
voorheen is geweest. - hij houdt nog steeds van dichten en zijn broer nog steeds van retorica. -
Iamque decem vitae frater geminaverat annos, cum perit, et coepi parte carere mei.
gemino (geminare) verdubbelen
4
