Samenvatting Leren Reflecteren
Hoofdstuk 1 – Wat is reflectie?
1.1 Het begrip van reflectie
Het begrip reflectie stamt oorspronkelijk af van het Latijnse cogitatio, dit betekent
terugbuigen, terugkaatsen en samendrijven. Door middel van reflectie gaan we over tot
onderzoek.
Onderzoek begint bij nieuwsgierigheid en dit is de eerste stimulans die nodig is voor het
doen van reflectie. Je eigen onwetendheid leidt tot nieuwsgierigheid. Ontdekken betekent dat
we vragen stellen om nieuwe informatie te krijgen over jezelf en over situaties. Door
onderzoeken kan je ontdekken waarom je gedaan hebt wat je hebt gedaan.
Systematische nieuwsgierigheid, ordelijke en samenhangende nieuwsgierigheid, zet aan tot
het nadenken over je gedachten, gevoelens, waarden en normen, handelen en denkwijze.
Hierdoor ontstaan nieuwe perspectieven, gedachten en handelswijzen.
1.2 Doel van reflectie
Reflectie is het omzetten van onbewuste processen in bewuste processen. Het doel is de
ontwikkeling van jezelf als persoon en ontwikkeling van jezelf als professional.
Het Johari-venster
Bekend bij jezelf Onbekend bij jezelf
Bekend bij anderen a. Vrije ruimte c. Blinde vlek
(Publiek gebied)
Onbekend bij anderen b. Privégebied d. Onbekend gebied
(Verborgen gebied)
Toelichting:
- A. De vrije ruimte of het publieke gebied is het deel van jezelf waar je bewust van
bent en wat anderen ook van jou kennen.
- B. het verborgen, of privégebied, is het deel waar je zelf bewust van bent maar dat je
verborgen houdt voor anderen.
- C. de blinde vlek is het deel van jezelf waar je zelf niet bewust van bent maar wat
anderen wel van jou weten.
- D. Het onbekende gebied is het deel van jezelf waar je zelf niet bewust van bent en
anderen ook niet van jou weten.
Vanuit dit schema betekent dit dat de onbewuste kennis in gebied c (blinde vlek), en het
onbekende gebied in gebied d door middel van reflectie omgezet kunnen worden in bewuste
kennis.
1.3 Kennisbronnen
Expliciete Kennis
Expliciete kennis is gebaseerd op feitenkennis en theoretische kennis. Dit kun je verkrijgen
door lezen, leren en ervaringen. De twee meest voorkomende vormen van leren zijn:
- Kennisleren: het opnemen van informatie en het leggen van verbanden.
- Vaardigheidsleren: het verbeteren van handelen.
Expliciete kennis (bewuste weten) kunnen we gebruiken waar nodig, expliciete kennis is
overdraagbaar.
, Impliciete Kennis
Impliciete kennis wordt ook wel onbewuste kennis genoemd. Impliciete kennis is verborgen
en onuitgesproken en ontstaat door onbewust opgeslagen informatie, observaties en
ervaringen en is daardoor niet overdraagbaar. Een voorbeeld is de uitspraak: ‘ja daar heb ik
wel eens over gehoord’.
Intuïtie als bron van Kennisverwerving
Intuïtie wordt beschreven als ‘door onmiddellijke innerlijke aanschouwing verkregen begrip’.
Bij intuïtie gaat het om 3 aspecten:
- Een vorm van innerlijke aanschouwing.
- Een directe vorm van inzicht.
- Een gevoel van zeker weten.
Intuïtie is ook een vorm van onbewuste kennis. Ook hierbij is reflectie nodig om intuïtie
expliciet te maken.
1.4 Expliciete en impliciete kennis in verband met professionele ontwikkeling
Professionele ontwikkeling betekent dat je jouw beroepsmatige handelen vergroot.
Professioneel handelen bestaat uit een combinatie van expliciete en impliciete kennis. Het
doel is om impliciete kennis zoveel mogelijk expliciet te maken oftewel, onbewuste kennis
bewust te maken.
1.6 Vormen van reflectie
Schön onderscheidt de volgende vormen van reflectie:
- Reflectie tijdens de actie
- Reflectie na de actie
- Reflectie op de reflectie in de actie
Hiermee geeft hij aan dat reflectie geen eenmalige actie is maar een terugkerend proces.
Reflectie tijdens de actie
Tijdens je handelen reflecteer je direct op de situatie en je eigen handelen. Je handelt dan
vanuit een onbewuste koppeling tussen geleerde theorieën, praktijk- en levenservaring,
intuïtie en reflectie. Je stuurt je handelen bij zonder dat je precies kunt aangeven waarom.
Reflectie na de actie
Deze reflectievorm komt voor na de afloop van een handeling (actie). Het verschil is dat je
afstand hebt genomen van de actie. Je kijkt terug op wat je gedaan hebt.
Reflectie op de reflectie in actie
Bij deze vorm bespreek je je eigen reflectie tijdens het handelen. Dus je reflecteert niet op de
handelswijze maar op de reflectie op je handelswijze. Je hebt hiervoor een ander nodig die
jou ‘een spiegel voorhoudt’. Een ander kan je helpen door reflectieve vragen te stellen zoals:
‘wat voelde je?’.
Reflectie vóór de actie, op de toekomst
Schön beschreef deze vorm niet maar is wel belangrijk.je stelt hierbij verbeeldingsvragen
aan jezelf: ‘hoe zou het zijn als?’. Je legt contact met je toekomstige gevoel. De verbeelding
van het doel geeft motivatie en leidt tot actie.
Hoofdstuk 1 – Wat is reflectie?
1.1 Het begrip van reflectie
Het begrip reflectie stamt oorspronkelijk af van het Latijnse cogitatio, dit betekent
terugbuigen, terugkaatsen en samendrijven. Door middel van reflectie gaan we over tot
onderzoek.
Onderzoek begint bij nieuwsgierigheid en dit is de eerste stimulans die nodig is voor het
doen van reflectie. Je eigen onwetendheid leidt tot nieuwsgierigheid. Ontdekken betekent dat
we vragen stellen om nieuwe informatie te krijgen over jezelf en over situaties. Door
onderzoeken kan je ontdekken waarom je gedaan hebt wat je hebt gedaan.
Systematische nieuwsgierigheid, ordelijke en samenhangende nieuwsgierigheid, zet aan tot
het nadenken over je gedachten, gevoelens, waarden en normen, handelen en denkwijze.
Hierdoor ontstaan nieuwe perspectieven, gedachten en handelswijzen.
1.2 Doel van reflectie
Reflectie is het omzetten van onbewuste processen in bewuste processen. Het doel is de
ontwikkeling van jezelf als persoon en ontwikkeling van jezelf als professional.
Het Johari-venster
Bekend bij jezelf Onbekend bij jezelf
Bekend bij anderen a. Vrije ruimte c. Blinde vlek
(Publiek gebied)
Onbekend bij anderen b. Privégebied d. Onbekend gebied
(Verborgen gebied)
Toelichting:
- A. De vrije ruimte of het publieke gebied is het deel van jezelf waar je bewust van
bent en wat anderen ook van jou kennen.
- B. het verborgen, of privégebied, is het deel waar je zelf bewust van bent maar dat je
verborgen houdt voor anderen.
- C. de blinde vlek is het deel van jezelf waar je zelf niet bewust van bent maar wat
anderen wel van jou weten.
- D. Het onbekende gebied is het deel van jezelf waar je zelf niet bewust van bent en
anderen ook niet van jou weten.
Vanuit dit schema betekent dit dat de onbewuste kennis in gebied c (blinde vlek), en het
onbekende gebied in gebied d door middel van reflectie omgezet kunnen worden in bewuste
kennis.
1.3 Kennisbronnen
Expliciete Kennis
Expliciete kennis is gebaseerd op feitenkennis en theoretische kennis. Dit kun je verkrijgen
door lezen, leren en ervaringen. De twee meest voorkomende vormen van leren zijn:
- Kennisleren: het opnemen van informatie en het leggen van verbanden.
- Vaardigheidsleren: het verbeteren van handelen.
Expliciete kennis (bewuste weten) kunnen we gebruiken waar nodig, expliciete kennis is
overdraagbaar.
, Impliciete Kennis
Impliciete kennis wordt ook wel onbewuste kennis genoemd. Impliciete kennis is verborgen
en onuitgesproken en ontstaat door onbewust opgeslagen informatie, observaties en
ervaringen en is daardoor niet overdraagbaar. Een voorbeeld is de uitspraak: ‘ja daar heb ik
wel eens over gehoord’.
Intuïtie als bron van Kennisverwerving
Intuïtie wordt beschreven als ‘door onmiddellijke innerlijke aanschouwing verkregen begrip’.
Bij intuïtie gaat het om 3 aspecten:
- Een vorm van innerlijke aanschouwing.
- Een directe vorm van inzicht.
- Een gevoel van zeker weten.
Intuïtie is ook een vorm van onbewuste kennis. Ook hierbij is reflectie nodig om intuïtie
expliciet te maken.
1.4 Expliciete en impliciete kennis in verband met professionele ontwikkeling
Professionele ontwikkeling betekent dat je jouw beroepsmatige handelen vergroot.
Professioneel handelen bestaat uit een combinatie van expliciete en impliciete kennis. Het
doel is om impliciete kennis zoveel mogelijk expliciet te maken oftewel, onbewuste kennis
bewust te maken.
1.6 Vormen van reflectie
Schön onderscheidt de volgende vormen van reflectie:
- Reflectie tijdens de actie
- Reflectie na de actie
- Reflectie op de reflectie in de actie
Hiermee geeft hij aan dat reflectie geen eenmalige actie is maar een terugkerend proces.
Reflectie tijdens de actie
Tijdens je handelen reflecteer je direct op de situatie en je eigen handelen. Je handelt dan
vanuit een onbewuste koppeling tussen geleerde theorieën, praktijk- en levenservaring,
intuïtie en reflectie. Je stuurt je handelen bij zonder dat je precies kunt aangeven waarom.
Reflectie na de actie
Deze reflectievorm komt voor na de afloop van een handeling (actie). Het verschil is dat je
afstand hebt genomen van de actie. Je kijkt terug op wat je gedaan hebt.
Reflectie op de reflectie in actie
Bij deze vorm bespreek je je eigen reflectie tijdens het handelen. Dus je reflecteert niet op de
handelswijze maar op de reflectie op je handelswijze. Je hebt hiervoor een ander nodig die
jou ‘een spiegel voorhoudt’. Een ander kan je helpen door reflectieve vragen te stellen zoals:
‘wat voelde je?’.
Reflectie vóór de actie, op de toekomst
Schön beschreef deze vorm niet maar is wel belangrijk.je stelt hierbij verbeeldingsvragen
aan jezelf: ‘hoe zou het zijn als?’. Je legt contact met je toekomstige gevoel. De verbeelding
van het doel geeft motivatie en leidt tot actie.
