Interactiewijzer
Hoofdstuk 1 De interactionele theorie als instrument voor verandering
1.1
Veel discussies rondom gedragsproblemen bij kinderen. Eerste reden is ontbreken van
helder begrippenkader die iedereen hanteert. Tweede reden is de verschillende ‘geloven’
die er te vinden zijn voor zowel verklaring als oplossing van problemen met kinderen.
Belangrijke scheidslijn tussen opvattingen die gedrag bespreken als eigenschap en
opvattingen die gedrag verklaren vanuit omgeving waarin het kind leeft. Trekkentheorieën
gaat uit van problemen in het individu, biologisch te verklaren. Leertheorieën leggen nadruk
op omgevingsvariabelen. Wetenschap is er erover eens dat het wisselwerking is tussen
factoren in en rondom het kind voor het ontwikkelingsverloop van het kind. Precies op die
scheidslijn reiken we een begrippenkader aan om situatie bij gedragsproblemen met
kinderen in kaart te brengen.
1.2
Leary geeft overzicht van verschillende manieren waarop mensen zich tot elkaar kunnen
verhouden. Persoonlijke kenmerken worden beschreven in termen van interactioneel
gedrag. Eigenschappen van mensen worden gevormd in de interactie tussen mensen. De
mens is voor zijn veiligheid en kansen om te overleven sterk aangewezen op anderen en
daarmee op zijn interpersoonlijke omgangsstijlen. Gaat om wederkerige beïnvloeding.
Interactioneel gedrag heeft volgens Leary een basale overlevingsfunctie. Drijvende kracht
achter interpersoonlijk gedrag is verminder van angst en dan vooral verlatings- en
vernietigingsangsten. Gevoel van eigenwaarde opbouwen. Mensen proberen aard van
relaties met anderen zo te beïnvloeden dat ze bepaalde gedragingen niet hoeven te
vertonen. Vermijden zoveel mogelijk interactiesituaties waarin ze zich onzeker of onveilig
voelen. Door dit vermijdingsgedrag wordt interactierepertoire natuurlijk ingeperkt en
kunnen zich door gewoontevorming karakteristieke interactiestijlen ontwikkelen.
Vermijdende omgangsstijl door ouderlijke verwerping en verwaarlozing, maar ook
belachelijk maken en vernedering door leeftijdsgenoten blijken in ontstaansgeschiedenis van
deze omgangsstijl een belangrijke rol te spelen. Kan patroon ontstaan tussen ouder en kind,
wat het kind ook meeneemt naar andere situaties bij andere mensen> creëren voor zichzelf
herkenbare situaties.
De accenten in verschillende vormen van interactioneel gedrag worden in kindertijd gelegd.
Sommige kinderen hebben zulke beperkte gedragsalternatieven tot hun beschikking
waardoor ze hun omgeving als het ware dwingen op vrij eenduidige weinig gevarieerde
manier op hen te reageren= bevelsaspect van communicatie. Uitgelokte reactie uit de
omgeving zorgt dat het gedrag van het kind in stand wordt gehouden. Dit geldt ook voor
professionals. Kan zijn dat er problemen ontstaan als kind niet goed weet om te gaan met
favoriete pedagogisch stijl van opvoeder. Twee dimensies van Leary:
- Dominantiedimensie: machtsaspect in relatie kan worden aangegeven.
- Affiliatiedimensie: nabijheidsaspect.
Mensen zijn steeds in onderhandeling over twee centrale thema’s: hoeveel controle willen
we op elkaar uitoefenen (machtsaspect) ne hoe vriendelijk of hoe vijandig willen we
tegenover elkaar staan (nabijheidsaspect).
, Met boven-onder wordt bedoeld dat in het interactionele gedrag van mensen een
‘bevelsaspect’ te onderkennen is, dat aangeeft hoe de hiërarchische verhouding wordt
gezien of wordt gewenst. Of te wel: er op schaal aan te geven in welke mate iemand zich
bepaald gedrag in een leidende, gelijkwaardige of afhankelijke positie t.o.v. de ander opstelt.
Met tegen-samen wordt bedoeld dat tegelijkertijd ook een bevelsaspect te onderkennen is,
dat aangeeft in hoeverre de verhouding wordt gezien of gewenst als nabij-vriendelijk of
oppositioneel-afstandelijk. Met andere woorden: op schaal aan te geven in welke mate
iemand meer op de ander of op zichzelf gericht is. De afstand van kruising van assenstelsel
kan gezien worden als maat voor frequentie of intensiteit van vertoonde gedrag. 4
varianten:
Boven en Samen: leidend opstellen en solidair t.o.v. de ander en beveel hem
daarmee vriendelijke volgzaamheid.
Onder en Samen: ik stel me afhankelijk en vriendelijk op t.o.v. de ander en beveel
hem daarmee om welwillend het initiatief te nemen.
Onder en Tegen: onderdanig opstellen, maar ook wantrouwend of vijandig t.o.v. de
ander en beveel hem daarmee mij met rust te laten of me af te wijzen.
Boven en Tegen: superieur opstellen en in oppositie t.o.v. de ander op en beveel hem
daarmee ontzag voor me te hebben.
Schema met 8 gebieden, ook wel octanten genoemd. Bekend onder ‘de interactieroos van
Leary’. Ordening voor groot aantal interpersoonlijke gedragingen. Gedragingen die op elkaar
lijken liggen dicht bij elkaar en gedragingen die sterk van elkaar verschillen liggen ver van
elkaar. Geen begin- en eindpunt aanwezig.
Voor iedereen verschillend inhoud gegeven aan 8 posities. Ieder heeft zijn eigen
karakteristieke interactieprofiel. 6 criteria om het interactionele gedrag te beoordelen:
Zie P. 22.
Met behulp van die 6 criteria en 8 posities kunnen deze van elkaar worden onderscheiden.
1.3 gesproken taal en lichaamstaal
Hoofdstuk 1 De interactionele theorie als instrument voor verandering
1.1
Veel discussies rondom gedragsproblemen bij kinderen. Eerste reden is ontbreken van
helder begrippenkader die iedereen hanteert. Tweede reden is de verschillende ‘geloven’
die er te vinden zijn voor zowel verklaring als oplossing van problemen met kinderen.
Belangrijke scheidslijn tussen opvattingen die gedrag bespreken als eigenschap en
opvattingen die gedrag verklaren vanuit omgeving waarin het kind leeft. Trekkentheorieën
gaat uit van problemen in het individu, biologisch te verklaren. Leertheorieën leggen nadruk
op omgevingsvariabelen. Wetenschap is er erover eens dat het wisselwerking is tussen
factoren in en rondom het kind voor het ontwikkelingsverloop van het kind. Precies op die
scheidslijn reiken we een begrippenkader aan om situatie bij gedragsproblemen met
kinderen in kaart te brengen.
1.2
Leary geeft overzicht van verschillende manieren waarop mensen zich tot elkaar kunnen
verhouden. Persoonlijke kenmerken worden beschreven in termen van interactioneel
gedrag. Eigenschappen van mensen worden gevormd in de interactie tussen mensen. De
mens is voor zijn veiligheid en kansen om te overleven sterk aangewezen op anderen en
daarmee op zijn interpersoonlijke omgangsstijlen. Gaat om wederkerige beïnvloeding.
Interactioneel gedrag heeft volgens Leary een basale overlevingsfunctie. Drijvende kracht
achter interpersoonlijk gedrag is verminder van angst en dan vooral verlatings- en
vernietigingsangsten. Gevoel van eigenwaarde opbouwen. Mensen proberen aard van
relaties met anderen zo te beïnvloeden dat ze bepaalde gedragingen niet hoeven te
vertonen. Vermijden zoveel mogelijk interactiesituaties waarin ze zich onzeker of onveilig
voelen. Door dit vermijdingsgedrag wordt interactierepertoire natuurlijk ingeperkt en
kunnen zich door gewoontevorming karakteristieke interactiestijlen ontwikkelen.
Vermijdende omgangsstijl door ouderlijke verwerping en verwaarlozing, maar ook
belachelijk maken en vernedering door leeftijdsgenoten blijken in ontstaansgeschiedenis van
deze omgangsstijl een belangrijke rol te spelen. Kan patroon ontstaan tussen ouder en kind,
wat het kind ook meeneemt naar andere situaties bij andere mensen> creëren voor zichzelf
herkenbare situaties.
De accenten in verschillende vormen van interactioneel gedrag worden in kindertijd gelegd.
Sommige kinderen hebben zulke beperkte gedragsalternatieven tot hun beschikking
waardoor ze hun omgeving als het ware dwingen op vrij eenduidige weinig gevarieerde
manier op hen te reageren= bevelsaspect van communicatie. Uitgelokte reactie uit de
omgeving zorgt dat het gedrag van het kind in stand wordt gehouden. Dit geldt ook voor
professionals. Kan zijn dat er problemen ontstaan als kind niet goed weet om te gaan met
favoriete pedagogisch stijl van opvoeder. Twee dimensies van Leary:
- Dominantiedimensie: machtsaspect in relatie kan worden aangegeven.
- Affiliatiedimensie: nabijheidsaspect.
Mensen zijn steeds in onderhandeling over twee centrale thema’s: hoeveel controle willen
we op elkaar uitoefenen (machtsaspect) ne hoe vriendelijk of hoe vijandig willen we
tegenover elkaar staan (nabijheidsaspect).
, Met boven-onder wordt bedoeld dat in het interactionele gedrag van mensen een
‘bevelsaspect’ te onderkennen is, dat aangeeft hoe de hiërarchische verhouding wordt
gezien of wordt gewenst. Of te wel: er op schaal aan te geven in welke mate iemand zich
bepaald gedrag in een leidende, gelijkwaardige of afhankelijke positie t.o.v. de ander opstelt.
Met tegen-samen wordt bedoeld dat tegelijkertijd ook een bevelsaspect te onderkennen is,
dat aangeeft in hoeverre de verhouding wordt gezien of gewenst als nabij-vriendelijk of
oppositioneel-afstandelijk. Met andere woorden: op schaal aan te geven in welke mate
iemand meer op de ander of op zichzelf gericht is. De afstand van kruising van assenstelsel
kan gezien worden als maat voor frequentie of intensiteit van vertoonde gedrag. 4
varianten:
Boven en Samen: leidend opstellen en solidair t.o.v. de ander en beveel hem
daarmee vriendelijke volgzaamheid.
Onder en Samen: ik stel me afhankelijk en vriendelijk op t.o.v. de ander en beveel
hem daarmee om welwillend het initiatief te nemen.
Onder en Tegen: onderdanig opstellen, maar ook wantrouwend of vijandig t.o.v. de
ander en beveel hem daarmee mij met rust te laten of me af te wijzen.
Boven en Tegen: superieur opstellen en in oppositie t.o.v. de ander op en beveel hem
daarmee ontzag voor me te hebben.
Schema met 8 gebieden, ook wel octanten genoemd. Bekend onder ‘de interactieroos van
Leary’. Ordening voor groot aantal interpersoonlijke gedragingen. Gedragingen die op elkaar
lijken liggen dicht bij elkaar en gedragingen die sterk van elkaar verschillen liggen ver van
elkaar. Geen begin- en eindpunt aanwezig.
Voor iedereen verschillend inhoud gegeven aan 8 posities. Ieder heeft zijn eigen
karakteristieke interactieprofiel. 6 criteria om het interactionele gedrag te beoordelen:
Zie P. 22.
Met behulp van die 6 criteria en 8 posities kunnen deze van elkaar worden onderscheiden.
1.3 gesproken taal en lichaamstaal
