Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen
Een inleiding
Jakop Rigter & Marlou van Hintum Derde herziende druk
Hoofdstuk 1
In het boek wordt steeds eerst de normale ontwikkeling besproken op een bepaald gebied, zoals
slapen, zindelijk worden, leren spreken en schrijven. Daarna wordt er verteld wat er misgaat als een
kind psychische stoornis heeft, en zetten we op een rijtje welke rol erfelijke factoren, opvoeding en
andere omgevingsfactoren daarbij spelen.
1.1 Ontwikkelingspsychopathologie
Ontwikkelingspsychopathologie -> de wetenschappelijke discipline die onderzoekt hoe psychische
stoornissen ontstaan en zich ontwikkelen.
Psychiatrie -> een medische discipline die zich bezighoudt met onderzoek, diagnose en behandeling
van psychische stoornissen.
Verschillende factoren spelen een rol bij het ontstaan van een psychische stoornis. De
ontwikkelingspsychopathologie gebruikt hiervoor inzichten van verschillende disciplines:
• De ontwikkelingspsychologie (de normale ontwikkeling)
• De klinische psychologie (de afwijkende ontwikkeling)
• De pedagogie (de opvoeding)
• De kinderpsychiatrie (psychiatrische ziekten)
• De biologie (erfelijkheid en lichamelijke rijping)
• De sociologie (maatschappelijke processen)
• De antropologie (culturele normen en waarden)
• De epidemiologie (het voorkomen van ziekten en stoornissen onder de bevolking)
In dit boek spreken we over psychische stoornissen, omdat psychiatrisch vaak in verband wordt
gebracht met opnames in een instelling en het slikken van medicatie.
Normaal -> gedrag dat volgens Nederlandse normen, waarden en verwachtingen niet te veel afwijkt
van het gemiddelde. Het is een tijd- en plaatsgebonden begrip.
Drie belangrijke thema’s uit de ontwikkelingspsychopathologie:
1. Vroeger en nu
➢ Herinneringen beïnvloeden de waardering van bepaalde ervaringen, maar andersom
beïnvloeden ervaringen ook weer herinneringen: het is in principe een eindeloze
wisselwerking.
➢ Bijv. een jongen die op de basisschool is gepest, kan een plagerijtje op de middelbare
school negatief interpreteren.
➢ Bijv. een 5-jarig kind is niet blij met zijn sinterklaascadeau, maar als 18-jarige is hij
trots op zijn ouders omdat zij ondanks de armoede altijd goed voor hem gezorgd
hebben.
2. Een dynamisch gezichtspunt
➢ Voor een 1-jarige is het normaal dat hij bang is als hij van zijn ouders gescheiden
wordt. Bij een 10-jarige vinden we het abnormaal als hij moord en brand schreeuwt
als hij zijn moeder één moment niet ziet.
1
, ➢ Gedrag is dus normaal of wenselijk als het samenhangt met de ontwikkelings-
opgaven die een kind op een bepaalde leeftijd heeft.
3. Een uniek individu met unieke ervaringen
➢ Verschillende factoren beïnvloeden op verschillende momenten zowel het ontstaan
als het beloop van het gedrag -> kindgebonden factoren (sekse, leeftijd, intelligentie
en impulsbeheersing), ouder- en gezingebonden factoren (opleiding, inkomen,
opvoedingsvaardigheden en gezondheid) & maatschappij- en omgevingsgebonden
factoren (sociale (on)gelijkheid, welvaart, onderwijs, tv, sociale media).
➢ Een gebeurtenis kan dus voor elk individu anders zijn, dit is afhankelijk van de
bovenstaande factoren.
1.2 Opbouw van het boek (handleiding voor het lezen van de samenvatting)
Per paragraaf in een hoofdstuk:
1. Inleiding -> korte introductie.
2. Normale ontwikkeling -> zo kun je beoordelen wat afwijkend gedrag is.
3. Kenmerken en stoornissen -> kenmerken worden aan de hand van de DSM-5 geschreven.
4. Differentiaaldiagnose (welke stoornis lijkt dit?), comorbiditeit (met welke stoornis gaat de
betreffende stoornis samen?) en prevalentie (hoe vaak komt ze voor?).
5. Verschillen tussen jongens en meisjes -> bij welk geslacht komt het vaker voor en hoe uiten
de geslachten de stoornis?
6. Culturele en maatschappelijke invloeden -> cultuur heeft op twee manieren invloed op de
psychopathologie:
a. Cultuur en maatschappelijke omstandigheden kunnen de kans vergroten of verkleinen
dat kinderen zich op een bepaalde manier gedragen
b. Culturele normen en waarden kunnen de opvattingen van volwassenen over het gedrag
van kinderen beïnvloeden, en daarmee hun psychopathologie
7. Risico- (negatieve invloed op de ontwikkeling van een kind) en beschermende factoren (dit
doet in een riskante situatie het negatieve effect geheel of gedeeltelijk teniet
8. Hulpverlening: preventie en behandeling -> nadruk wordt gelegd op het vroegtijdig
herkennen van risicofactoren, om zo te proberen problemen en stoornissen te voorkomen
1.3 Hoofstuk 1 in tien punten
1. Ontwikkelingspsychopathologie is een benadering die inzichten uit verschillende
wetenschappelijke disciplines en theorieën combineert en integreert.
2. Psychiatrie is een medisch specialisme, ontwikkelingspsychopathologie is een integratieve
benadering.
3. Kinderen (en ook jongeren en volwassenen) staan in de loop van hun leven voor meerdere
leeftijdsgebonden ‘opgaven’. Het adequaat volbrengen van deze ‘opgaven’ draagt bij aan de
psychische gezondheid.
4. Het actuele gedrag van een kind is altijd het gevolg van vroegere ervaringen en van eisen die
de huidige situatie aan het kind stelt.
5. De oorzaak van psychopathologie van een kind ligt niet per se in zijn verleden.
6. Een psychische stoornis kent nooit slechts één oorzaak en is altijd het resultaat van een
wisselwerking tussen biologische factoren en omgevingsfactoren.
7. Of het gedrag van een kind adequaat is, hangt af van diens (ontwikkelings)leeftijd. Gedrag
dat op jonge leeftijd adequaat is, kan als het op latere leeftijd voorkomt op een stoornis
wijzen.
2
Een inleiding
Jakop Rigter & Marlou van Hintum Derde herziende druk
Hoofdstuk 1
In het boek wordt steeds eerst de normale ontwikkeling besproken op een bepaald gebied, zoals
slapen, zindelijk worden, leren spreken en schrijven. Daarna wordt er verteld wat er misgaat als een
kind psychische stoornis heeft, en zetten we op een rijtje welke rol erfelijke factoren, opvoeding en
andere omgevingsfactoren daarbij spelen.
1.1 Ontwikkelingspsychopathologie
Ontwikkelingspsychopathologie -> de wetenschappelijke discipline die onderzoekt hoe psychische
stoornissen ontstaan en zich ontwikkelen.
Psychiatrie -> een medische discipline die zich bezighoudt met onderzoek, diagnose en behandeling
van psychische stoornissen.
Verschillende factoren spelen een rol bij het ontstaan van een psychische stoornis. De
ontwikkelingspsychopathologie gebruikt hiervoor inzichten van verschillende disciplines:
• De ontwikkelingspsychologie (de normale ontwikkeling)
• De klinische psychologie (de afwijkende ontwikkeling)
• De pedagogie (de opvoeding)
• De kinderpsychiatrie (psychiatrische ziekten)
• De biologie (erfelijkheid en lichamelijke rijping)
• De sociologie (maatschappelijke processen)
• De antropologie (culturele normen en waarden)
• De epidemiologie (het voorkomen van ziekten en stoornissen onder de bevolking)
In dit boek spreken we over psychische stoornissen, omdat psychiatrisch vaak in verband wordt
gebracht met opnames in een instelling en het slikken van medicatie.
Normaal -> gedrag dat volgens Nederlandse normen, waarden en verwachtingen niet te veel afwijkt
van het gemiddelde. Het is een tijd- en plaatsgebonden begrip.
Drie belangrijke thema’s uit de ontwikkelingspsychopathologie:
1. Vroeger en nu
➢ Herinneringen beïnvloeden de waardering van bepaalde ervaringen, maar andersom
beïnvloeden ervaringen ook weer herinneringen: het is in principe een eindeloze
wisselwerking.
➢ Bijv. een jongen die op de basisschool is gepest, kan een plagerijtje op de middelbare
school negatief interpreteren.
➢ Bijv. een 5-jarig kind is niet blij met zijn sinterklaascadeau, maar als 18-jarige is hij
trots op zijn ouders omdat zij ondanks de armoede altijd goed voor hem gezorgd
hebben.
2. Een dynamisch gezichtspunt
➢ Voor een 1-jarige is het normaal dat hij bang is als hij van zijn ouders gescheiden
wordt. Bij een 10-jarige vinden we het abnormaal als hij moord en brand schreeuwt
als hij zijn moeder één moment niet ziet.
1
, ➢ Gedrag is dus normaal of wenselijk als het samenhangt met de ontwikkelings-
opgaven die een kind op een bepaalde leeftijd heeft.
3. Een uniek individu met unieke ervaringen
➢ Verschillende factoren beïnvloeden op verschillende momenten zowel het ontstaan
als het beloop van het gedrag -> kindgebonden factoren (sekse, leeftijd, intelligentie
en impulsbeheersing), ouder- en gezingebonden factoren (opleiding, inkomen,
opvoedingsvaardigheden en gezondheid) & maatschappij- en omgevingsgebonden
factoren (sociale (on)gelijkheid, welvaart, onderwijs, tv, sociale media).
➢ Een gebeurtenis kan dus voor elk individu anders zijn, dit is afhankelijk van de
bovenstaande factoren.
1.2 Opbouw van het boek (handleiding voor het lezen van de samenvatting)
Per paragraaf in een hoofdstuk:
1. Inleiding -> korte introductie.
2. Normale ontwikkeling -> zo kun je beoordelen wat afwijkend gedrag is.
3. Kenmerken en stoornissen -> kenmerken worden aan de hand van de DSM-5 geschreven.
4. Differentiaaldiagnose (welke stoornis lijkt dit?), comorbiditeit (met welke stoornis gaat de
betreffende stoornis samen?) en prevalentie (hoe vaak komt ze voor?).
5. Verschillen tussen jongens en meisjes -> bij welk geslacht komt het vaker voor en hoe uiten
de geslachten de stoornis?
6. Culturele en maatschappelijke invloeden -> cultuur heeft op twee manieren invloed op de
psychopathologie:
a. Cultuur en maatschappelijke omstandigheden kunnen de kans vergroten of verkleinen
dat kinderen zich op een bepaalde manier gedragen
b. Culturele normen en waarden kunnen de opvattingen van volwassenen over het gedrag
van kinderen beïnvloeden, en daarmee hun psychopathologie
7. Risico- (negatieve invloed op de ontwikkeling van een kind) en beschermende factoren (dit
doet in een riskante situatie het negatieve effect geheel of gedeeltelijk teniet
8. Hulpverlening: preventie en behandeling -> nadruk wordt gelegd op het vroegtijdig
herkennen van risicofactoren, om zo te proberen problemen en stoornissen te voorkomen
1.3 Hoofstuk 1 in tien punten
1. Ontwikkelingspsychopathologie is een benadering die inzichten uit verschillende
wetenschappelijke disciplines en theorieën combineert en integreert.
2. Psychiatrie is een medisch specialisme, ontwikkelingspsychopathologie is een integratieve
benadering.
3. Kinderen (en ook jongeren en volwassenen) staan in de loop van hun leven voor meerdere
leeftijdsgebonden ‘opgaven’. Het adequaat volbrengen van deze ‘opgaven’ draagt bij aan de
psychische gezondheid.
4. Het actuele gedrag van een kind is altijd het gevolg van vroegere ervaringen en van eisen die
de huidige situatie aan het kind stelt.
5. De oorzaak van psychopathologie van een kind ligt niet per se in zijn verleden.
6. Een psychische stoornis kent nooit slechts één oorzaak en is altijd het resultaat van een
wisselwerking tussen biologische factoren en omgevingsfactoren.
7. Of het gedrag van een kind adequaat is, hangt af van diens (ontwikkelings)leeftijd. Gedrag
dat op jonge leeftijd adequaat is, kan als het op latere leeftijd voorkomt op een stoornis
wijzen.
2
