HOOFDSTUK 13: HET ZENUWSTELSEL
Paragraaf 1: het centrale zenuwstelsel
Het zenuwstelsel kent twee delen:
- Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit neuronen (zenuwcellen) van de hersenen
en die van het ruggenmerg.
- Het perifere zenuwstelsel bestaat uit zenuwen
Zenuwen: bundels uitlopers van neuronen die zintuigen verbinden met het centrale
zenuwstelsel en het centrale zenuwstelsel met spieren en klieren.
Hersenen en het ruggenmerg zijn te onderscheiden in een licht en donker deel:
- Donker deel: grijze stof. De kleur is afkomstig van de cellichamen van neuronen.
- Lichte deel: witte stof. De kleur komt van myeline (vetachtige stof).
In de hersenen liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de uitlopers met myeline aan de
binnenzijde. Bij het ruggenmerg is dit andersom. Het ruggenmerg wordt beschermd in het
wervelkanaal en is omgeven door drie ruggenmergsvliezen. De hersenen worden beschermd
in de schedel en worden ook omgeven door drie hersenvliezen. Tussen de vliezen zit
hersenvloeistof.
Bloed-hersenbarrière: bescherming voor de hersenen tegen ongewenste stoffen. Deze laat
selectieve stoffen door (via actief transport). De ruimtes tussen endotheelcellen van
haarvaten worden klein gemaakt door tight junctions.
Astrocyten: gliacellen (steuncellen met uitlopers rondom haarvaten) die een belangrijke rol
spelen bij uitwisseling van stoffen bij bloed en het hersenvocht.
Grote hersenen bestaat uit twee helften verbonden via de hersenbalk. De informatie-
uitwisseling van de neuronen gebeurt in het grijze deel, de hersenschors.
Informatie: zingtuigen zenuwen ruggenmerg hersenstam grote hersenen
Daar wordt de informatie geordend en verwerkt. De grote hersenen doen ook dingen zoals
logisch redeneren, je wil, het bewustzijn, de geheugenfuncties en emoties controleren.
Informatie gaat via impulsen via hersenneuronen naar de sensorische centra in de schors
die bij het zintuig horen.
- Primaire centrum: impulsen worden omgezet in bewustwording.
- Secundaire centrum: de informatie wordt gekoppeld aan geheugen-informatie die is
opgeslagen in het secundaire gedeelte. Hierdoor interpreteer je de informatie beter.
Om een reactie te geven op de binnengekomen informatie wordt het motorische centra in
de hersenschors geactiveerd.
- Primaire motorische schors bedenkt bewegingen. De schors wordt gevormd door
kleine gebieden met neuronen die allemaal een eigen spiergroep aansturen.
- Secundaire motorische schors is deels verbonden met de primaire motorische
schors. Deze bevat geheugen-informatie over hoe de spieren moeten bewegen.
De motorische schors in de rechterhersenhelft bestuurt de linkerzijde van het lichaam en
andersom.
, Tussen de hersenstam en de grote hersenen liggen twee regelcentra:
- Thalamus selecteert welke impulsen afkomstig van zintuigen naar verschillende
delen van de hersenschors gaan. Door bepaalde impulsen te remmen worden
bijbehorende prikkels niet verwerkt en reageer je niet overal op. Belangrijk voor het
functioneren van de thalamus is de stof GABA (neurotransmitter).
- Hypothalamus doet de regeling van homeostase. Deze regeling vindt vaak plaats
door aansturing van de hypofyse, een hormoonklier.
De kleine hersenen helpen bij het coördineren van bewegingen in samenwerking met de
grote hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg.
De hersenstam bestaat uit drie delen: de pons, middenhersenen en het verlengde merg.
- De pons: verbindt grote en kleine hersenen, tussenstation tussen je
evenwichtszintuig en de kleine hersenen.
- Middenhersenen: spelen o.a. een rol bij reflexen van het zien en het horen.
- Het verlengde merg: verbindt de hersenen met het ruggenmerg. Hier kruisen de
zenuwbanen waardoor de linkerhersenhelft informatie krijgt uit de rechter
lichaamshelft en andersom. Hier zijn ook regelcentrums terug te vinden.
Het ruggenmerg verbindt het perifere met het centrale zenuwstelsel. Hieruit ontspringen 31
paar ruggenmergzenuwen die verbinding maken met je organen in de romp en ledematen.
Spinaal ganglion: de verdikking in het aanvoerende deel van het ruggenmerg aan de
rugzijde. Hier zitten de cellichamen met de aanvoerende zenuwcellen bij elkaar.
De cellichamen van de afvoerende zenuwcellen liggen in de grijze stof van het ruggenmerg.
Buiten het ruggenmerg liggen nog twee zenuwbanen: de grensstrengen. Zij stimuleren of
remmen de werking van een aantal organen.
Reflex: reactie op een prikkel zonder of voordat bewustwording optreedt. Ze hebben een
beschermende werking.
- Aangeboren reflexen: zijn vanaf de geboorte aanwezig
- Aangeleerde reflexen: deze moet je aanleren
Reflexboog: de weg die een reflex aflegt (via ruggenmerg of hersenstam)
Paragraaf 2: cellen in het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestaat uit neuronen en gliacellen (10x meer dan neuronen).
Functies gliacellen:
- Ze voeden en steunen neuronen
- Bieden bescherming (bloed-hersen-barrière)
- Ruimen beschadigde cellen op
- Verwijderen stoffen die een rol spelen bij het doorgeven van impulsen
Bepaalde cellen, zoals de cellen van Schwann, maken een isolerende myelineschede om
lange zenuwuitlopers heen.
Paragraaf 1: het centrale zenuwstelsel
Het zenuwstelsel kent twee delen:
- Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit neuronen (zenuwcellen) van de hersenen
en die van het ruggenmerg.
- Het perifere zenuwstelsel bestaat uit zenuwen
Zenuwen: bundels uitlopers van neuronen die zintuigen verbinden met het centrale
zenuwstelsel en het centrale zenuwstelsel met spieren en klieren.
Hersenen en het ruggenmerg zijn te onderscheiden in een licht en donker deel:
- Donker deel: grijze stof. De kleur is afkomstig van de cellichamen van neuronen.
- Lichte deel: witte stof. De kleur komt van myeline (vetachtige stof).
In de hersenen liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de uitlopers met myeline aan de
binnenzijde. Bij het ruggenmerg is dit andersom. Het ruggenmerg wordt beschermd in het
wervelkanaal en is omgeven door drie ruggenmergsvliezen. De hersenen worden beschermd
in de schedel en worden ook omgeven door drie hersenvliezen. Tussen de vliezen zit
hersenvloeistof.
Bloed-hersenbarrière: bescherming voor de hersenen tegen ongewenste stoffen. Deze laat
selectieve stoffen door (via actief transport). De ruimtes tussen endotheelcellen van
haarvaten worden klein gemaakt door tight junctions.
Astrocyten: gliacellen (steuncellen met uitlopers rondom haarvaten) die een belangrijke rol
spelen bij uitwisseling van stoffen bij bloed en het hersenvocht.
Grote hersenen bestaat uit twee helften verbonden via de hersenbalk. De informatie-
uitwisseling van de neuronen gebeurt in het grijze deel, de hersenschors.
Informatie: zingtuigen zenuwen ruggenmerg hersenstam grote hersenen
Daar wordt de informatie geordend en verwerkt. De grote hersenen doen ook dingen zoals
logisch redeneren, je wil, het bewustzijn, de geheugenfuncties en emoties controleren.
Informatie gaat via impulsen via hersenneuronen naar de sensorische centra in de schors
die bij het zintuig horen.
- Primaire centrum: impulsen worden omgezet in bewustwording.
- Secundaire centrum: de informatie wordt gekoppeld aan geheugen-informatie die is
opgeslagen in het secundaire gedeelte. Hierdoor interpreteer je de informatie beter.
Om een reactie te geven op de binnengekomen informatie wordt het motorische centra in
de hersenschors geactiveerd.
- Primaire motorische schors bedenkt bewegingen. De schors wordt gevormd door
kleine gebieden met neuronen die allemaal een eigen spiergroep aansturen.
- Secundaire motorische schors is deels verbonden met de primaire motorische
schors. Deze bevat geheugen-informatie over hoe de spieren moeten bewegen.
De motorische schors in de rechterhersenhelft bestuurt de linkerzijde van het lichaam en
andersom.
, Tussen de hersenstam en de grote hersenen liggen twee regelcentra:
- Thalamus selecteert welke impulsen afkomstig van zintuigen naar verschillende
delen van de hersenschors gaan. Door bepaalde impulsen te remmen worden
bijbehorende prikkels niet verwerkt en reageer je niet overal op. Belangrijk voor het
functioneren van de thalamus is de stof GABA (neurotransmitter).
- Hypothalamus doet de regeling van homeostase. Deze regeling vindt vaak plaats
door aansturing van de hypofyse, een hormoonklier.
De kleine hersenen helpen bij het coördineren van bewegingen in samenwerking met de
grote hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg.
De hersenstam bestaat uit drie delen: de pons, middenhersenen en het verlengde merg.
- De pons: verbindt grote en kleine hersenen, tussenstation tussen je
evenwichtszintuig en de kleine hersenen.
- Middenhersenen: spelen o.a. een rol bij reflexen van het zien en het horen.
- Het verlengde merg: verbindt de hersenen met het ruggenmerg. Hier kruisen de
zenuwbanen waardoor de linkerhersenhelft informatie krijgt uit de rechter
lichaamshelft en andersom. Hier zijn ook regelcentrums terug te vinden.
Het ruggenmerg verbindt het perifere met het centrale zenuwstelsel. Hieruit ontspringen 31
paar ruggenmergzenuwen die verbinding maken met je organen in de romp en ledematen.
Spinaal ganglion: de verdikking in het aanvoerende deel van het ruggenmerg aan de
rugzijde. Hier zitten de cellichamen met de aanvoerende zenuwcellen bij elkaar.
De cellichamen van de afvoerende zenuwcellen liggen in de grijze stof van het ruggenmerg.
Buiten het ruggenmerg liggen nog twee zenuwbanen: de grensstrengen. Zij stimuleren of
remmen de werking van een aantal organen.
Reflex: reactie op een prikkel zonder of voordat bewustwording optreedt. Ze hebben een
beschermende werking.
- Aangeboren reflexen: zijn vanaf de geboorte aanwezig
- Aangeleerde reflexen: deze moet je aanleren
Reflexboog: de weg die een reflex aflegt (via ruggenmerg of hersenstam)
Paragraaf 2: cellen in het zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestaat uit neuronen en gliacellen (10x meer dan neuronen).
Functies gliacellen:
- Ze voeden en steunen neuronen
- Bieden bescherming (bloed-hersen-barrière)
- Ruimen beschadigde cellen op
- Verwijderen stoffen die een rol spelen bij het doorgeven van impulsen
Bepaalde cellen, zoals de cellen van Schwann, maken een isolerende myelineschede om
lange zenuwuitlopers heen.
